(روزنامه اطلاعات – 1396/06/16 – شماره 26813 – صفحه 12)
فروکش نسبي بحران سوريه برپايه مقاومت ملي و نظامي اين کشور با برخورداري از همکاري‌هاي ضدتروريستي ايران و روسيه که از اوايل سال 95 آغاز شده، همچنين توانسته به عراق در مبارزه عليه تروريسم کمک کند. به گزارش ايرنا، ايران و روسيه با احساس مسئوليت در قبال کشورهاي منطقه براي جلوگيري از اجراي توطئه‌هاي غرب به پيشگامي آمريکا و با همراهي برخي کشورهاي عربي تلاش مي کنند و امروز سوريه و عراق ميدان اصلي همکاري‌هاي منطقه‌اي تهران و مسکو در قالب دوجانبه و چندجانبه تبديل شده است .ميخاييل الکساندروف کارشناس ارشد مرکز تحقيقات سياسي-نظامي دانشگاه روابط بين‌الملل مسکو تاکيد کرده است: همکاري تهران و مسکو در تامين ثبات سوريه و تقويت دولت مرکزي براي مبارزه با تروريست‌ها نقش مهمي داشته است.
وي در تارنماي روسي «پراودا رو» نوشت: سوريه امروز ثبات نسبي يافته و ميزباني از نمايشگاه بين المللي محصولات صنعتي با شرکت 42 کشور دوست در دمشق نيز بهترين گواه اين امر است که آمريکا و دشمنان ديگر سوري‌ها نمي توانند نقشه‌هاي خود را براي سرنگوني حکومت بشار اسد تحقق بخشند. به نوشته آلکساندروف، اگر عراق نيز به ائتلاف ايران و روسيه وسوريه ملحق شود، به احتمال زياد ترکيه نيز تشويق به اين کار مي شود.به نوشته وي، ترکيه در زمان حاضر با اتحاديه اروپا نيز روابط پرتنشي دارد، اما با روسيه مناسبات خود را بهبود بخشيده است.روزنامه نزاويسيمايا گازتا نيز به گسترش همکاري‌هاي ايران با سوريه و عراق در سال‌هاي اخير اشاره کرده و نوشته که اين مشارکت جمعي عامل مهمي در تحولات منطقه اي با نقش تاثيرگذار در فرآيندهاي سياسي است.
ونيامين پوپوف مدير مرکز مشارکت تمدن‌هاي انستيتوي مطالعات بين‌المللي دانشگاه دولتي مسکو در اين باره تاکيد کرده است: محور تهران – بغداد – دمشق در حال تحکيم پايه‌هاي خود است و کشورهاي عضو اين ائتلاف منطقه‌اي مصرانه براي جذب لبنان تلاش مي‌کنند. وي در ادامه نيز به روابط خوب روسيه با ايران، سوريه و عراق به عنوان عامل تقويت کننده همکاري‌هاي اعضاي اين ائتلاف براي مقابله با دسيسه‌هاي غربي در خاورميانه اشاره کرده است. از سوي ديگر ايران، روسيه و ترکيه در چند ماه اخير با برگزاري پنج دور مذاکرات سوري در آستانه پايتخت قزاقستان، وحدت خود را براي برقراري ثبات در خاورميانه به ويژه کشور سوريه اثبات کردند.
مذاکرات آستانه که راهبرد آن دي ماه سال گذشته در نشست مشترک وزيران امور خارجه ايران، روسيه و ترکيه در مسکو اعلام شد، رويداد همگرايي سه کشور براي کاهش دامنه درگيري‌ها، توافق جمعي مبارزه با تروريسم و همچنين برقراري آتش‌بس فراگير در سوريه (از 10 دي ماه 95) را در پي داشت که در قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل نيز تائيد شده است. ايران، روسيه و ترکيه 14 ارديبهشت در چهارمين دور مذاکرات آستانه، تفاهم نامه ايجاد مناطق امن را در سوريه امضا کردند که در برگيرنده مناطقي در استان‌هاي ادلب، بخش‌هايي از حمص، غوطه شرقي، درعا و قنيطره با هدف کاهش خشونت‌ها است.
بخش عمده اين توافق به اجرا در آمده و مناطق امن در حمص، غوطه شرقي، درعا و قنيطره ايجاد شده و در ادلب هم در نشست آتي نشست ايران، روسيه و ترکيه مورد بررسي قرار خواهد گرفت.وزارت خارجه روسيه به تازگي در بيانيه‌اي در اين مورد اعلام کرد که مسکو به همراه تهران و آنکارا به عنوان طرف‌هاي ضامن و حامي مذاکرات سوري آستانه و اردن، آمريکا و سازمان ملل به عنوان ناظر و دولت سوريه و معارضان مسلح شرکت کننده در توافق آتش بس، مقدمات دور ششم مذاکرات سوري آستانه را فراهم مي کنند.مذاکرات آستانه نمونه موفقي از همکاري‌هاي ايران، روسيه و ترکيه بود و با مشارکت کشورهاي منطقه همچون عراق مي تواند ثمرات بسيار مهمي درپي داشته باشد و ثبات و امنيت را براي منطقه خاورميانه به ارمغان آورد.
در اين حال، سفر سرلشگر باقري، رييس ستاد کل نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران را به ترکيه مي‌توان از ابعاد گوناگون داراي اهميت تلقي کرد. اميرحسين رجبي معمار در ايرنا نوشت:ديدار وي با ريس ستاد مشترک ارتش، وزير دفاع و رييس جمهور ترکيه، نشان مي دهد که روابط سياسي و نظامي دو کشور بيش از پيش افزايش يافته و افق‌هاي نويني در اين رابطه پديدار خواهد شد. اين ديدار که اولين از نوع خود و آن هم پس از دهه‌ها به شمار مي رود در شرايط کنوني منطقه ي خاورميانه و تحولات شتابان به ويژه در دو کشور عراق و سوريه نشان‌دهنده‌ي نگاه خاص دو کشور به شرايط ياد شده و عزم آنها در مديريت و پايان بخشيدن به بحران‌هاي منطقه اي پس از انقلاب‌هاي کشورهاي عربي است. از مهم ترين دلايل اين سفر مي‌توان به اوضاع شمال سوريه، وضعيت منطقه پس از بحران روابط کشورهاي عربي با قطر و هم چنين روابط دوجانبه و مسايلي از قبيل ساخت ديوار مرزي ميان دو کشور و تحرکات گروه‌هاي تروريستي در مرزها اشاره کرد.
شمال سوريه و آينده‌ي نيروهاي کردي
اوضاع در شمال سوريه به هيچ روي هماهنگ با نگراني‌ها و خواسته‌هاي آنکارا پيش نمي رود. از يک سو همکاري گسترده ي ايالات متحده آمريکا با نيروهاي دموکراتيک سوريه به رهبري کرد‌ها و از سوي ديگر پيشرفت تدريجي اين نيروها به سمت رقه دغدغه‌هاي مهم امنيتي براي رهبران ترکيه پديد آورده اند. شکست داعش، جبهه النصره و احرار الشام و تثبيت هر چه بيشتر موقعيت دولت قانوني سوريه، ترکيه را از دو سو تحت فشار قرار داده است .پس از گذشت شش سال از بحران و جنگ داخلي در سوريه، آنکارا نه تنها توفيقي در سرنگوني دولت دمشق پيدا نکرد بلکه با امکان شکل گيري اقليمي کردي شبيه به آنچه در شمال عراق وجود دارد روبرو شده است. در چنين شرايطي گرفتن کمک از تهران و در خواست از ايران براي به کار گرفتن نفوذ خود در سوريه جهت کاهش نگراني ترکيه اهميت بسزايي پيدا مي کند. سخنان تند اردوغان عليه نيروهاي گريز از مرکز در شمال سوريه و درگيري نيروهاي ارتش ترکيه با آنان در روزهاي اخير بيانگر ژرفاي نگراني رهبران ترکيه است.
بحران قطر و همسويي ايران و ترکيه
قطع رابطه ناگهاني چهار کشور عربستان، امارات متحده عربي، مصر و بحرين با قطر و پيامدها و مسايل پيش آمده سبب شد تا هم ايران و هم ترکيه از قطر در برابر چهار کشور ياد شده پشتيباني کنند. البته هم تهران و هم آنکارا دلايل ويژه خود را براي اين کار داشتند و در اصطلاح از ظن خود يار قطر شده بودند اما از آن جا که رهبران عربستان به عنوان اصلي ترين طرف دعوا با قطر کاهش روابط دوحه با ايران و بستن پايگاه نظامي ترکيه در اين کشور را از جمله اصلي ترين پيش شرط‌هاي کاهش تنش با قطر اعلام کرد، خواه و ناخواه ايران و ترکيه داراي منافع مشترک شدند. دعوت رسمي از رييس ستاد کل نيروهاي مسلح ايران که نخستين بار پس از پيروزي انقلاب اسلامي رخ مي دهد، با آگاهي از تنش ميان دو کشور ايران و عربستان نشان از پديداري دگرگوني‌هايي هر چند نسبي و تدريجي در رويکرد ترکيه در قبال آينده ي منطقه دارد.توجه به اين نکته هم خالي از لطف نخواهد بود که حضور نظامي ترکيه در کشور قطر، در نزديکي مرزهاي ايران و نقطه اي راهبردي چون خليج فارس نمي تواند با ناديده انگاشتن منافع ايران همراه باشد. افزايش شمار نيروها و جنگ افزار‌هاي مستقر در پايگاه نظاميان ترکيه در قطر که پس از بالا گرفتن بحران رخ داده است داراي پيامد‌هاي سياسي و امنيتي خاصي براي منطقه خواهد بود.
ديوار مرزي، گروه‌هاي تروريستي و قاچاق
تحرکات گروه‌هاي تروريستي در مرزهاي مشترک دو کشور و همچنين مساله ي قاچاق از ديگر محور‌هاي مورد بررسي در اين سفر مي باشد. با توجه به حضور فرمانده ي مرزباني نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران بايد انتظار داشت که مباحثي پيرامون ساخت ديوار مرزي که به دست کشور ترکيه در حال انجام است نيز مطرح شود.کنترل و مديريت رفت و آمد در مرزهاي دو کشور بسيار حايز اهميت بوده و در تامين امنيت دو سوي مرز نقش بي بديلي ايفا مي کند. برخورد موثر با گروه‌هاي تروريستي و پيشگيري از انجام اقدامات خرابکارانه ي آنها نيازمند هماهنگي‌هاي دقيق، پيوسته و حرفه اي از سوي ايران و ترکيه است.در نهايت مي توان اينگونه نتيجه گيري کرد که چنين سفري در برهه زماني کنوني نشان دهنده تغيير نگاه آنکارا در پي دگرگوني شرايط ميداني و سياسي در منطقه و به ويژه سوريه و عراق است.
آزادسازي موصل، آمادگي نيروهاي عراقي براي آزادي تلعفر، رسيدن نيروهاي سوري و عراقي به مرز مشترک دو کشور، فراهم آمدن مقدمات آزادسازي رقه و شکست نيروهاي تکفيري در منطقه که روزگاري به ابزاري نيرومند در دست ترکيه و ديگر کشورهاي محور غربي و عربي براي تضعيف جبهه ي مقاومت تبديل شده بودند، همه و همه مقامات ترکيه را وادار به تجديد نظري هرچند تدريجي در رويکرد خود کرده است.مي توان گفت که آنکارا با حقايقي روبروست که توان دگرگون کردن آنها را نداشته و اوضاع به گونه ي برگشت ناپذيري به زيان اين کشور پيش رفته است. در اين شرايط ترکيه تلاش مي‌کند تا با رايزني با ايران بتواند زيان‌هاي ناشي از پيگيري سياست‌هاي ناکارآمد خود را در منطقه به کم ترين حد ممکن کاهش داده و خود را بازسازي کند. البته نبايد هم گمان برد که ترکيه از اهداف و برنامه‌هاي خود براي آينده‌ي نظم سياسي و امنيتي منطقه چشم پوشي کرده است چرا که پس از هزينه‌هاي بسيار مادي و معنوي مردمان خاورميانه در اين چند سال، کم کم مي شود سيماي آينده‌ي منطقه و شطرنج سياسي آن را در افق ديد.
از طرفي،نويسنده و تحليلگر مشهور جهان عرب برگزاري نمايشگاه بين المللي دمشق را گواه نزديک بودن پايان جنگ عليه سوريه و شکست مفتضحانه طرح سرنگوني نظام اين کشور و سيلي به اتحاديه عرب دانست. عبدالباري عطوان نويسنده و تحليلگر مشهور جهان عرب در مقاله خود در روزنامه راي اليوم نوشت: نمايشگاه بين المللي دمشق روز پنجشنبه با مشارکت 43 کشور عرب و غير عرب و در صدر آنها روسيه، چين، ايران، ونزوئلا، عراق و هند و نيز شرکت‌هاي 20 کشوري که روابط خود با سوريه را قطع کردند - از جمله فرانسه، انگليس و آلمان- آغاز بکار کرد. وي افزود: برگزاري نمايشگاه نشانه مهم تغييري بزرگ در فضاي فرهنگي و اقتصادي در کنار فضاي سياسي و نيز کاهش ترس و نگراني و نزديک بودن پايان جنگ است. عطوان نوشت: منظورم از تغيير، سرعت فرايند بهبود اوضاع اقتصادي و فرهنگي سوريه بعد از شش سال جنگ و درگيري است.وي افزود: آنچه دست کم براي ما جالب توجه بود، مشارکت چندين کشور عربي در نمايشگاه نظير مصر، سلطان نشين عمان، فلسطين، لبنان، سودان، يمن، امارات، اردن، الجزاير و بحرين بود.
يعني نيمي از اعضاي کشورهاي عضو اتحاديه عرب در اين نمايشگاه حضور دارند. اين درحالي بود که همين اتحاديه عرب عضويت دولت سوريه در اين اتحاديه را به حالت تعليق درآورده است.اندک افرادي پنج يا شش سال پيش پيش بيني مي‌کردند که هزاران سوري به نمايشگاه بين المللي دمشق و بلکه خود شهر دمشق پايتخت سوريه عزيمت کنند. اين بدان معنا است که طرح سرنگون کردن نظام و گسستن دولت سوريه شکست بزرگي خورده است. برادران سوري حق دارند که جشن بگيرند و شاد باشند.سوريه به سرعت به ثبات و مرحله بازسازي نزديک مي شود و حضور بيش از 1500 بازرگان به عنوان ميهمان نمايشگاه گواه خيلي چيزها است. بازرگانان و سرمايه گذاران براي حمام آفتاب و لذا بردن از آب و هوا به کشوري مثل سوريه نمي روند بلکه بدنبال فرصت‌هاي سرمايه گذاري و بستن قراردادهاي تجاري و عمراني هستند تا سود بزرگي کسب کنند.
گام‌هاي آنها حساب شده است و بدنبال پول هستند. امروز تقريبا 10 کشور در نمايشگاه بين المللي دمشق شرکت کردند و سال آينده حتما افزايش خواهند داشت زيرا سوريه گام‌هاي بلندتري به سمت بهبود خود برمي دارد. مخالفان دولت باروبنه را براي رفتن به دمشق مي بندند و از توطئه تقسيم و گسستن سوريه صحبت مي کنند و برخي ديگر از آنها بدنبال ميانجيگري هستند که بازگشت آنها به آغوش دولت را مهيا کند. اين تحولي بزرگ و سريع در صحنه سوريه است که همه ابرهاي بدبيني را مي برد و بر بازگشت سوريه به جايگاه طبيعي پيشرو خود تاکيد مي کند.عطوان تصريح کرد: يک سياستمدار بزرگ مغربي که به طور تصادفي با وي در جريان سفرم به شهر طنجه مغرب ملاقات کردم، گفت که شما درباره قانون "جاستا" آمريکا درخصوص محاکمه کشورهاي حامي تروريسم و پرداخت غرامت به قربانيان آمريکايي تروريسم زياد مي نويسيد و آيا زمان آن نرسيده است که خواستار تدوين قانون "جاستا" عربي براي محاکمه کشورهاي عربي شويد که با اصرار در جنگ ويرانگر و کشتار در سوريه سهيم بودند تا به ملت سوريه غرامت بپردازند.
ش.د9602379