(روزنامه اطلاعات ـ 1396/06/27 ـ شماره 26821 ـ صفحه 12)
برجام با پشتوانه قطعنامه 2231
اهميت وجود قطعنامه‌اي به منظور رفع محدوديت‌هاي گذشته عليه ايران در طول مذاکرات هسته‌اي سبب نگارش و تصويب آن در شوراي امنيت سازمان ملل متحد شد. بنابراين، اواخر تيرماه 1394 و کمتر از يک هفته پس از توافق هسته‌اي ميان ايران و گروه 1+5، اين شورا قطعنامه 2231 را به منظور لغو تحريم‌هاي ايران با 15 راي موافق و بدون راي مخالف از تصويب گذراند؛ قطعنامه‌اي که حاوي پيام‌هاي مهمي بود. شوراي امنيت که پيشتر دست کم شش قطعنامه ضدايراني به تصويب رسانده بود، برپايه اين قطعنامه جديد موظف شد که تمامي قطعنامه‌هاي ضدايراني پيشين را لغو کند. صدور قطعنامه‌ي 2231 به عنوان مُهر تاييد شوراي امنيت بر برجام يکي از مهمترين دستاوردهاي تيم ديپلماسي ايران بود که به رغم مخالفت شماري از اعضاي 1+5 حاصل شد. اينکه چرا برخي از طرف‌هاي مذاکره کننده با صدور قطعنامه جديد شوراي امنيت مخالف بودند به فوايد آن براي ايران برمي‌گشت. براساس اين قطعنامه، شوراي امنيت براي نخستين بار پذيرفت کشوري با دست پر از ذيل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج شود و قبل از اين رويداد، راه خروج کشورها از ذيل اين فصل يا از راه جنگ حاصل مي شد و يا تغيير رژيم در آن کشورها. در حالي که ايران با قدرت مذاکره و چانه‌زني به اين مهم دست يافت. همچنين براين اساس، حق غني‌سازي در خاک ايران، ادامه فعاليت‌هاي صلح آميز هسته‌اي، تعطيل يا متوقف نشدن هيچ يک از مراکز و تاسيسات هسته‌اي و همچنين ادامه برنامه تحقيق و توسعه به طور رسمي مورد پذيرش و تاييد واقع شد. در مجموع، قطعنامه 2231 در کنار بي‌اثرسازي قطعنامه‌هاي تنبيهي گذشته، خطوط قرمز کشورمان را رعايت مي‌کرد. افزون بر آن، اين قطعنامه جديد که برخلاف قطعنامه‌هاي تنبيهي گذشته به سود ايران بود، وجود اختلاف‌ها را پيش‌بيني و کميسيون مشترک را به منظور رفع اختلاف‌ها در نظر گرفت. بنابراين، هيچ يک از طرف‌هاي توافق به طور يکجانبه نمي‌توانند آن را زيرپا بگذارد؛ موضوعي که در ماه‌هاي گذشته به عنوان سدي در برابر توطئه‌هاي دولتمردان و کنگره آمريکا عمل کرده است.
از اين رو، همين پايه‌هاي محکم برجام باعث شده تا ترامپ به رغم ميل باطني چند بار طرح تعليق تحريم‌هاي ايران را امضا کند و به دنبال بهانه‌اي موجه براي سرباززدن از امضاي مجدد آن بگردد. دور از ذهن به نظر مي‌رسد دولت وي بتواند بنا به دلايل گوناگوني به اين توجيه دست يابد. همان طور که آمريکا يک دهه قبل پس از همراه‌سازي اعضاي دايم و غيردايم شوراي امنيت با خود توانست چندين قطعنامه عليه ايران تصويب کند حال نيز براي ناکام گذاشتن برجام و نقض قطعنامه 2231 نيازمند همگامي ساير اعضا است. در حالي که امروز واشنگتن در اين مسير تنها حرکت مي کند و ساير کشور متعهد به توافق هسته‌اي و دلگرم به توسعه روابط خود با تهران‌اند.
حمايت جهاني از برجام در سايه گزارش‌هاي آژانس
دولت ترامپ و اکثريت جمهوريخواه در کنگره آمريکا علاوه بر وجود قطعنامه شوراي امنيت در حمايت از توافق هسته‌اي، با موانع ديگري نيز مواجه‌اند. حمايت بي‌دريغ اعضاي 1+5 از چين و روسيه گرفته تا اعضاي اروپايي اين گروه از توافق هسته‌اي يکي از مهمترين دلايل ناکامي آمريکا در برجام شکني است .پس از اصرار ترامپ مبني بر ناديده انگاشتن اين توافق معتبر بين‌المللي، سران اتحاديه اروپا هر کدام به نوعي رئيس‌جمهوري آمريکا را به اجراي توافق تشويق و نسبت به برجام‌شکني وي هشدار داده‌اند. به طوري که اجراي برجام يکي از بارزترين و عميق‌ترين چالش‌هاي اروپا و آمريکاي دوره ترامپ به شمار مي‌رود و به عبارتي برجام، اروپا و آمريکا را به عنوان دو شريک استراتژيک در مقابل يکديگر قرار داده است. در همين ارتباط «فدريکا موگريني» مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات هسته‌اي در زمان گفت‌وگوهاي ايران و قدرت‌هاي بزرگ بارها به ضرورت پايبندي همه طرف‌ها به برجام تاکيد کرده است.
وي چند روز پيش در آغاز کنفرانس سال 2017 نمايندگان کشورهاي عضو اتحاديه اروپا در بروکسل اظهار داشت: توافق هسته‌اي با ايران نشان دهنده شيوه اتحاديه اروپا در سياست خارجي است. اين توافقي بين دو کشور نبود؛ بارها اين را تکرار کرده ام و احساس مي کنم که ناچاريم در ماه‌هاي آينده هم بارها اين موضوع را تکرار کنيم. اين توافق تعهد کل جامعه بين المللي از يک طرف و ايران از طرف ديگر بود که با يک قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل هم حمايت شده و به طور منظم مورد تاييد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم قرار گرفته است. اين نوع از موضع گيري‌ها بارها از جانب ديگر مقامات اروپايي نيز مطرح شده است و به تازگي «امانوئل‌مکرون» رئيس جمهوري فرانسه هم در تاييد سخنان موگريني، تاکيد کرد که هيچ جايگزيني براي توافق اتمي ايران با قدرت‌هاي بزرگ جهاني وجود ندارد.
بي ترديد روي سخنان موگريني، مکرون و ديگر مقامات اتحاديه اروپا به دونالد ترامپ است که به تازگي فرمول‌هاي ديگري را براي ضربه زدن به برجام در دست اجرا دارد. ترامپ با تکيه بر «نيکي هيلي» نماينده کشور خود در سازمان ملل متحد تلاش مي کند تا ضمن ترويج ايران هراسي، بار ديگر کشورهاي جهان را با خود همراه کند غافل از اينکه شالوده تحريم‌ها از هم پاشيده و جهان برجام را به عنوان الگوي موفقيت‌آميز حل وفصل مسالمت آميز اختلاف‌ها مي شناسد. تکرار گزارش‌هاي مثبت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در مورد پايبندي ايران به اجراي برجام نيز ديگر دليلي بر ناکامي آمريکا است. با وجود تلاش‌هاي نماينده آمريکا در سازمان ملل با هدف تاثيرگذاري بر «يوکيا آمانو» مدير کل اين نهاد راستي آزما، چند روز پيش شاهد هشتمين گزارش آژانس در تاييد فعاليت‌هاي هسته‌اي صلح‌آميز ايران بوديم که نشانگر بي‌اعتنايي اين نهاد به فرافکني‌هاي کاخ سفيد است.
روياپردازي آمريکايي از جنس «نيکي هيلي»
در حالي که «آژانس بين المللي انرژي اتمي» و بسياري از مقام‌ها در اروپا پايبندي ايران به برجام و وضعيت کنوني آن را تائيد مي‌کنند، برخي چهره‌ها و رسانه‌هاي آمريکايي سعي دارند با القاي نيات ضدبرجامي خود، اجراي خط مشي‌هاي کاخ سفيد را تسهيل کنند.به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، پس از گزارش اخير «آژانس بين المللي انرژي اتمي»، برخي رسانه‌هاي آمريکايي اين خط خبري را دنبال کردند که رئيس اين سازمان با خواسته‌هاي کاخ سفيد موافق است. اين رسانه‌هاي با دگرگون‌سازي مفهوم سخنان «يوکيا آمانو» مديرکل آژانس در زمينه اختيارات اين نهاد براي انجام بازرسي‌هاي فوق العاده، موفقيت رويکرد آمريکا در مورد برجام را قطعي تعبير کردند و نظر آژانس با کاخ سفيد را سازگار دانستند. اين رسانه‌ها با بزرگنمايي در اهداف و دستاوردهاي سفر «نيکي‌هيلي» به وين تلاش کردند عليه برجام فضاسازي کنند اما واقعيت اين است که از گزارش «يوکيا آمانو» دبير کل آژانس تا خواست آمريکا فاصله زيادي وجود دارد. بنا بر اعتراف، روزنامه «نيويورک تايمز» ميان گزارش اين نهاد وابسته به سازمان ملل و ديدگاه‌هاي ترامپ تناقض‌هاي زيادي وجود دارد و به همين دليل موضوع براي کاخ سفيد پيچيده‌تر شده است.
تحليل چند هفته قبل اين روزنامه آمريکايي ترامپ چند گزينه را روبروي ترامپ دانست، نخست اينکه توافق موجود را لغو کند و در حالي که ايران توافق را اجرا مي کند آمريکا به بهانه نقض روح برجام از آن خارج شود و ادامه کار را به کنگره آمريکا بسپارد. گزينه دوم ترامپ اين است که اعلام کند با وجود عدم پايبندي ايران، توافق را اجرا مي کند. گزينه سوم ورود واشنگتن از مسير آژانس و برپايه بازرسي‌ها است هرچند رئيس‌جمهوري آمريكا مجدداً مجبور شد تعليق تحريم‌هاي ايران را تمديد كند.
تلاش ناکام آمريکا براي فشار بر آژانس
سفر نماينده آمريکا در سازمان ملل به وين اعتراض شديد مقام‌هاي کشورمان را به همراه داشت به نحوي که آن‌ها با هر گونه بازديد از مراکز نظامي و بازرسي‌هاي بيشتر مخالفت کردند. با اين حال اين نماينده (نيکي‌هيلي) در اظهاراتي غيرمستدل و بي ربط عنوان داشت: اگر ايران مي‌گويد چيزي براي پنهان کردن ندارد پس چرا اجازه نمي‌دهد بازرسان آژانس بين‌المللي به آنجا بروند؟ سخنان مقام آمريکايي در حالي است که به دلايل اطلاعاتي و اهميتي که مراکز نظامي در حفظ امنيت کشورها دارند، به طور تقريبي در همه کشورها مراکز نظامي از بازرسي‌هاي بين‌المللي مستثني هستند و تنها در شرايط حاد و فوق‌العاده به صورت محدود ممکن است اين امر صورت بگيرد. گرچه رسانه‌هاي غربي همچون «رويترز» به نقل از هيلي مدعي شدند که سفر وي به وين براي بيان چند پرسش بوده است اما بسياري از رسانه‌ها مهمترين هدف از سفر هيلي را فشار بر آژانس و ايجاد شرايطي به نفع سياست‌هاي آمريکا توصيف کردند. روزنامه نيويورک تايمز نيز نوشت: هيلي بر آژانس فشار آورد تا در مورد ايران تهاجمي‌تر رفتار کنند و درخواست بازرسي از پايگاه‌هاي نظامي ايران را ارائه دهد اما آژانس دلايل منطقي را براي اين کار ندارد. روزنامه گاردين نيز هدف از اين سفر را فشار بر آژانس براي اتخاذ رويکرد تهاجمي و تندتري در اجراي رژيم بازرسي عنوان کرد ضمن اينکه آمريکا خواستار تمرکز بيشتر اين نهاد بر پايگاه‌هاي نظامي ايران نيز شده است. سوال اين است که ترامپ چگونه خود را با گزارش مثبت آژانس از رفتار ايران در چارچوب برجام وفق مي دهد. روزنامه نيويورک تايمز، اين امر را مشکلي جدي براي کاخ سفيد تفسير کرد.
بازرسي‌هاي ويژه در مقررات آژانس
در حالي که تهديدهاي ترامپ براي مخالفت با تاييد پايبندي ايران هنوز ادامه دارد، گزارش آژانس به طور کامل رعايت توافق هسته‌اي سال 2015 را از سوي ايران اعلام کرد. در همين زمينه روزنامه «گاردين» انگليس در گزارشي نوشت: سازمان ملل متحد اعلام کرد با وجود ادعاهاي دونالد ترامپ، ايران تاکنون محدوديت‌هاي توافق هسته‌اي را رعايت کرده است. اين روزنامه آورده است: مقام‌هاي پيشين(آمريکا) مي گويند کاخ سفيد بر دستگاه‌هاي اطلاعاتي و ديگر مقام‌ها فشار مي‌آورد به دنبال نقض قوانين از سوي ايران باشند تا بتواند خروج ايالات متحده از توافقي را توجيه کند که کشورهاي ديگري همچون انگلستان، فرانسه، چين، آلمان و روسيه هم از امضاکنندگان آن هستند. در مقابل اين امضاکنندگان برجام اعلام کرده‌اند به توافق پايبند مي‌مانند و به اجراي آن ادامه مي‌دهند. حتي دولت انگليس که از متحدان بسيار نزديک آمريکا به شمار مي‌رود نيز رويکردي متفاوت از ايالات متحده دارد. به نوشته اين گزارش، «نيکلاس‌هاپتون» سفير بريتانيا در تهران گفت: من نمي‌توانم از سوي دولت ايالات متحده آمريکا سخن بگويم؛ اما دولت بريتانيا به طور کامل به برجام و اجراي موفقيت آميز پايبند باقي مي‌ماند. با اين حال «يوکيا آمانو» دبيرکل آژانس در گفت‌وگو با آسوشيتدپرس در سخناني کلّي اعلام کرد : آژانس به همه مناطق (در ايران) دسترسي دارد. در برجام مکانيسمي براي آژانس بين المللي انرژي اتمي طراحي شده است به اين صورت که آژانس درخواست بازرسي از مناطق حساس را ارائه مي کند و در صورت موافقت 5 امضا کننده توافق که در کميسيون مشترک حضور دارند اين اقدام امکانپذير مي شود. با اين حال به نوشته گاردين مقام‌ها آژانس تصريح دارند تنها اگر اطلاعات قابل اعتنا و معتبري در مورد انجام فعاليت‌هاي پنهاني در ايران کسب کنند چنين حرکتي را انجام خواهند داد «اما آن‌ها (مقام‌هاي آژانس) اکراه دارند بدون داشتن اطلاعات صريح دست به کاري بزنند که نسبت به نتايج آن اطمينان ندارند. يک مقام مسئول در آژانس نيز با کنايه به خواسته‌هاي آمريکا در گفت وگو با رويترز گفت: اگر آن‌ها مي خواهند توافق را زمين بزنند مي توانند، ما نمي‌خواهيم به آن‌ها بهانه را بدهيم.
شبکه خبري «بلومبرگ» در تحليل سفر هيلي به وين آورد: کاخ سفيد از منتقدان جدي توافق هسته‌اي بوده است و به همين جهت وي در اين سفر ماموريت داشت نگراني‌هاي آمريکا در مورد اين توافق را به آژانس منتقل کند. اين گزارش آورده است کاخ سفيد از اين سفر به دنبال اطلاعات بيشتر بوده است. آمانو اما شفاف سازي را در رژيم نظارت‌هاي برجام قدرتمند دانست و گفت که اين توافق در زمينه نظارت‌ها به طور کامل شفاف است.
تمرکز رسانه‌اي آمريکا بر محورهاي خودساخته
موضوع بازرسي از مراکز نظامي به تازگي به بهانه اي براي مخالفت آمريکا با توافق هسته اي تبديل شده است. در همين ارتباط برخي رسانه‌ها و موسسه‌هاي پژوهشي در ايالات متحده نيز به بررسي و تحليل ابعاد آن پرداخته و آن را برجسته ساخته‌اند. «موسسه علوم و امنيت بين‌المللي» در واشنگتن روي اين موضوع مانور خبري داد و با پرداختن به بخش تي(T) برجام بار ديگر موضوع تجهيزات با کاربرد دوگانه را مطرح کرد. اين انديشکده سپس بر اساس همين استدلال دسترسي به پايگاه‌هاي نظامي و تحويل اطلاعات آن را خواستار شد. در اين راهبرد مقام‌هاي آمريکايي مي گويند حال آژانس بايد در اين زمينه تصميم بگيرد آيا نيازي به بازرسي وجود دارد يا خير و در صورت نياز از چه نقاطي بايد صورت بگيرد. «داريل کيمبال» مدير انجمن کنترل تسليحات اعتقاد دارد ايالات متحده بر آژانس فشار مي‌آورد و درخواست مي کند تا اين نهاد از پايگاه‌هاي نظامي ايران بازرسي کند. واشنگتن اميدوار است با تحريک ايران به امتناع از اين موضوع، توجيه و بهانه لازم را براي نشان دادن پايبند نبودن ايران به توافق به دست آورد. ادامه دارد...
ش.د9602322