(روزنامه جوان ـ 1395/01/28 ـ شماره 4789 ـ صفحه 6)
نگراني فزاينده
نگراني اصلي كشورهايي مانند عربستان سعودي در مقطع كنوني توافق ايران و گروه 1+5 در زمينه مسئله هسته‌اي و اجراي آن است كه از ديدگاه آنها مي‌تواند به افزايش قدرت منطقه‌اي ج. ا. ايران منجر شود. امريكايي‌ها در كنار ديگر شركاي اروپايي خود در گروه1+5 پس از مدت‌ها مذاكره نهايتاً با جمعبندي موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترك» (برجام) موافقت نمودند كه متضمن حفظ پيكره برنامه هسته‌اي ايران است. توافق بر سر برجام و در مرحله بعد تصويب قطعنامه 2231 واكنش شديد اعراب مرتجع را برانگيخت. اعضاي شوراي همكاري خليج فارس به ويژه عربستان سعودي ادعا مي‌كنند نگرانند مفاد برجام و قطعنامه 2231 كه تحريم‌هاي سازمان ملل در زمينه تسليحات و فناوري‌هاي موشكي بالستيك را عليه ايران به ترتيب پس از پنج سال و هشت سال لغو خواهد كرد، امكان پيگيري بدون محدوديت اين فناوري‌ها را پس از مدت تعيين شده توسط ايران فراهم خواهد كرد. بدين ترتيب پس از تصويب قطعنامه 2231 و شروع اجراي برجام و رفع تدريجي تحريم‌ها عليه ايران، كشورهاي عرب حوزه جنوبي خليج فارس به دليل هراس از تقويت موضع منطقه‌اي ج. ا. ايران خواهان آن هستند تا تغييراتي را در حوزه نظامي و دفاعي خود صورت دهند. البته اين مسئله از بعد نظامي درباره كشورهاي عربي بيشتر به صورت تمركز بر ساختارهاي دفاعي و پدافندي مشترك و خريدهاي تسليحاتي جديد مطرح است. تلاش براي تجهيز هر چه بيشتر زرادخانه‌ها از طريق پر كردن مجدد زرادخانه نيروي هوايي عربستان، خريد تسليحات جديد مانند خريد بسيار مهم و تأثير‌گذار 60 فروند هواپيماي جنگنده رافال توسط امارات و در نهايت، تمركز بر ايجاد ساختارهاي دفاعي و پدافندي مشترك صورت مي‌گيرد. به ويژه با توجه به كاهش ذخيره مهمات و تسليحات مصرفي مانند بمب‌ها و موشك‌ها به‌دليل عمليات هوايي طولاني نيروي هوايي سعودي عليه يمن، در سفر چند ماه قبل ملك سلمان پادشاه عربستان به امريكا توافق شد عربستان بيش از يك ميليارد دلار مهمات و قطعات يدكي تجهيزات جنگي را خريداري كند. امريكا همچنين بر تقويت سامانه پدافند موشكي عربستان تأكيد كرده است. مقامات امريكايي تأكيد كرده‌اند كه از امنيت اعضاي شوراي همكاري به ويژه عربستان در صورت روبه‌رو شدن با حمله ايران دفاع خواهند كرد.
ايران‌هراسي
مسئله ايران‌هراسي از دلايل مهم خريدهاي نظامي قابل ملاحظه كشورهاي حاشيه جنوبي خليج فارس از جمله عربستان سعودي محسوب مي‌شود. اين مسئله در يك سال اخير، به ويژه پس از اجراي برجام پر‌رنگ‌تر شده است. سران سعودي از اين هراس دارند كه اجراي برجام و رفع تدريجي تحريم‌ها عليه ايران و افزايش درآمدهاي ايران، منجر به افزايش قدرت و نفوذ منطقه‌اي ايران و متحدان آن، از دولت سوريه تا گروه‌هايي مثل حزب‌الله لبنان و نيز جنبش انصار‌الله يمن شود. برخي از مقامات عربستان حتي در مصاحبه‌هاي علني خود چنين نگراني را بيان كرده و مي‌گويند كه بهبود مناسبات بين تهران و واشنگتن ممكن است به قيمت تضعيف كشورهاي عربي و به خصوص كشورهاي عربي حوزه خليج فارس تمام شود. كشورهاي حوزه جنوبي خليج فارس به ويژه عربستان، با بزرگنمايي و ادعاي وجود تهديدات امنيتي از جانب ايران با خريدهاي تسليحاتي عظيم و همپيماني با كشورهاي برون‌منطقه‌اي مانند امريكا قصد دارند تا از ديدگاه خود، از امنيتشان پاسداري نمايند. رياض از بزرگ‌ترين دريافت‌كنندگان تسليحات ساخت امريكا است. براساس آمارهاي اخير، امريكا بين سال‌هاي 2010 تا 2014 حدود 90 ميليارد دلار تسليحات به عربستان فروخته است. هر چند امريكا در سال‌هاي اخير مداخله‌هاي زيادي در منطقه انجام داده، اما با توجه به تجربه اشغال افغانستان و عراق و هزينه‌هاي نجومي اين مداخله مستقيم با تغيير استراتژيك، بر استفاده از عوامل نيابتي در منطقه متمركز شده كه از جمله محورهاي آن، فروش سلاح‌هاي پيشرفته به عربستان و ديگر كشورهاي حوزه جنوبي خليج‌فارس براي مداخله در كشورهاي هدف است. نمونه اين سياست را مي‌توان در مداخله عربستان در يمن و حمايت از گروه تروريستي داعش براي تغيير معادلات سياسي و جغرافيايي در سوريه و عراق مشاهده كرد.
ايجاد بحران‌هاي ساختگي و در مرحله بعد ادعاي تلاش براي برقراري امنيت درخاورميانه و مبارزه با تروريسم در اين راستا صورت مي‌گيرد. امريكا براي رسيدن به اين هدف به ايجاد تنش در روابط ايران و كشورهاي عربي در چارچوب پروژه ايران‌هراسي به بهانه‌هاي واهي نظير نگراني از برنامه هسته‌اي ايران و ادعاي مداخله ايران در كشورهاي منطقه مثل يمن، عراق يا بحرين پرداخته است. اين شيوه ضمن كاهش هزينه‌هاي مداخله مستقيم نظامي امريكا در منطقه، به گسترش فروش تسليحات منجر مي‌شود. با اين حال شواهد حاكي از آن است كه خريدهاي نظامي بيش از آنكه موجب افزايش امنيت رياض شود، صرفاً باعث تقويت مسابقه تسليحاتي بين كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس، حضور فزاينده شركت‌ها و مستشاران غربي در اين كشورها و فقر فزاينده در عربستان سعودي شده است. در واقع عربستان بدون اينكه در پنج دهه گذشته از سوي دشمن خارجي تهديد شود ده‌ها ميليارد دلار سلاح خريداري كرده است آن هم در شرايطي كه بيشتر سلاح‌هاي خريداري شده براي ارتش نه تنها كارايي لازم را ندارد بلكه براي سرويس و نگهداري آن نيز سالانه ميلياردها دلار هزينه مي‌شود.
آمريكا و تحولات اخير
تحركات اخير امريكا چه در قالب برگزاري يك رزمايش دريايي بزرگ، موضع‌گيري‌هاي مقامات امريكايي در باره آزمايش‌هاي موشكي و استقرار بمب‌افكن‌هاي استراتژيك بي- 52 در قطر به بهانه مبارزه با داعش نشان مي‌دهد كه واشنگتن قصد دارد حضور پر‌رنگ خود را در منطقه خاورميانه به ويژه در حوزه خليج فارس حفظ نمايد. دستاويز امريكا، مقابله با تهديدات موشكي ايران است. كما اينكه در سفر آتي باراك اوباما به منطقه، يكي از مباحث مهم ايجاد يك سامانه دفاع ضد‌موشكي مشترك با كمك امريكا براي مقابله با توانمندي موشكي ايران خواهد بود. كشورهاي حاشيه خليج فارس و امريكا همواره به دنبال ايجاد يك سيستم و نظم دفاعي منسجم در خليج فارس در مقابل ايران بوده‌اند. كما اينكه يكي از موضوعاتي كه ارديبهشت 1394 در نشست كمپ ديويد مورد بررسي قرار گرفت، ايجادسامانه دفاع موشكي در خليج فارس بود. امريكا به‌دنبال ايجاد يك سيستم دفاع هوايي مشترك است كه در آن بايد سيستم‌هاي راداري كشورهاي حوزه جنوبي خليج فارس با هم تركيب شده و سيستمي امريكايي، با مديريت اين كشور در منطقه مستقر شود. برپايي اين سامانه ضد‌موشكي مي‌تواند براي ايران چالش‌هاي جدي باشد. تغيير موازنه موشكي، تيرگي روابط و افزايش تنش‌هاي منطقه‌اي و كاهش توان بازدارندگي جمهوري اسلامي از مهم‌ترين پيامدهاي استقرار سامانه ضد موشكي خواهد بود. ژنرال ديويد پترائوس رئيس وقت فرماندهي مركزي امريكا در سال 2010، هدف برپايي سامانه ضد موشكي در خليج فارس را ارتقاي توان دفاعي كشورهاي خليج فارس و تقويت سيستم بازدارندگي در برابر ايران اعلام كرد. در حقيقت اين سيستم در مقابل ضربه دوم جمهوري اسلامي و محور مقاومت در قبال پاسخ به حملات نخست كشورهاي عربي يا رژيم صهيونيستي به ايران، نقش بازدارندگي ايفا خواهد كرد. اظهارات اخير جان كري وزير خارجه امريكا در بحرين، به معناي جدي شدن پروژه محدودسازي منطقه‌اي ايران به بهانه توانمندي موشكي است. امريكايي‌ها با مطرح كردن مسئله ادامه آزمايش‌هاي موشكي ايران بلافاصله پس از برجام به دنبال كاهش نفوذ منطقه‌اي ايران هستند. حضور جان كري در نشست وزراي خارجه شوراي همكاري خليج فارس و تأكيد وي بر لزوم كاهش توان موشكي ايران در اين راستا ارزيابي شده است.
ناتو و خليج فارس
در شرايط كنوني امريكا به عنوان سردمدار ناتو خواهان گسترش همكاري دو جانبه ناتو و كشورهاي عرب خليج فارس شده است. جان كري در سفر اخير خود به بحرين گفت كه با وزيران خارجه كشورهاي اين شورا درباره شراكت با ناتو توافق شده كه با واكنش مثبت مقامات ارشد ناتو نيز مواجه شده است. ينس استولتنبرگ دبير كل ناتو هم در 18 فروردين 1395 بر تمايل ناتو براي گسترش همكاري با شوراي همكاري تأكيدكرد. وي مدعي شدكه با كمك به كشورهاي منطقه براي ايجاد ثبات در خليج فارس مي‌توانيم اين كشورها را امن‌تر كنيم. «الكساندر ورشبو» معاون دبير كل ناتو نيز با اشاره به بحران در كشورهاي عربي گفت، ناتو مي‌تواند براي بهبود اوضاع امنيتي در خاورميانه و شمال آفريقا از طريق همكاري نزديك‌تر با شركاي خود در منطقه، اقدامات بيشتري به عمل آورد. نكته قابل توجه اينكه قبل از برگزاري نشست كمپ‌ديويد در ارديبهشت 1394 سران كشورهاي شوراي همكاري و برخي متحدان آنها خواستار الگوگيري از ناتو براي تشكيل يك سازمان نظامي با امريكا براي محافظت از آنها در برابر تهديدات خارجي شده بودند. توافقي در اين زمينه حاصل نشد، اما به گفته جان كري، امريكا مايل به رايزني درباره افزايش همكاري بين ناتو و شوراي همكاري خليج فارس است. به گفته كري، يكي از مباحث مهم در مذاكرات آتي باراك اوباما با سران شوراي همكاري در سفر آتي وي به منطقه، بررسي تأثيرات شراكت ناتو و شوراي همكاري بر امنيت و ثبات منطقه خواهد بود. مي‌توان گفت امريكا به عنوان سردمدار ناتو در پي فراهم كردن زمينه حضور بيشتر آن در خاورميانه و به ويژه خليج فارس است. امريكا و متحدان آن در ناتو همواره تلاش كرده‌اند براي توجيه حضور خود در خليج فارس با گسترش ايران‌هراسي، زمينه وابستگي امنيتي هر چه بيشتر كشورهاي اين حوزه را به خود فراهم آورند. با اين همه تجربه نشان داده كه حضور نيروهاي خارجي در خليج فارس نه تنها به افزايش ثبات در اين منطقه ژئو استراتژيك كمكي نكرده بلكه صرفاً موجب افزايش تنش‌ها شده است.
http://www.javanonline.ir/fa/news/778985
ش.د9504990