کنوانسیون‌ها و قطعنامه‌های بین‌المللی برای مبارزه با تروریسم

کنوانسیون ژنو 1937‌

نخستین کنوانسیون بین‌المللی برای مبارزه با تروریسم در سال 1937، دو سال قبل از آغاز جنگ جهانی دوم در ژنو تصویب شد. در 80سالی که از تصویب این کنوانسیون می‌گذرد، مفهوم تروریسم و مکانیسم‌های بین‌المللی مبارزه با آن، تغییرات گسترده‌ای کرده است؛ بااین‌حال، سازوکار‌های مقابله با تروریسم هنوز هم نتوانسته است مانع از انجام اقدامات تروریستی شود. این کنوانسیون برای نخستین‌بار تعریفی از اقدامات تروریستی بیان کرده است. براساس ماده اول این کنوانسیون، «اقدامات کیفری علیه یک دولت با هدف ایجاد وحشت در اشخاص و گروه‌هایی خاص و مشخص یا در سطح جامعه» اقدامی تروریستی به‌شمار می‌آید. کنوانسیون ژنو 1937، با این‌که اجرایی نشد، از اهمیتی سمبلیک به‌عنوان نخستین کنوانسیون چندجانبه ضدتروریستی برخوردار است.

تعریف متفاوت از تروریسم

تحولات مربوط به جنگ‌جهانی دوم و سپس آغاز جنگ سرد میان بلوک غرب و شرق تعاریف و مفاهیم تازه‌تری از تروریسم ایجاد کرد و به‌این ترتیب، کنوانسیون‌های تصویب‌شده پس از کنوانسیون ژنو1937، به موارد مشخص‌تر و خاص‌تری از تروریسم اشاره کردند. در سال1970 اقدام تازه‌ای برای مقابله‌با تروریسم انجام شد و «کنوانسیون ممانعت از تصرف غیرقانونی هواپیما» به تصویب رسید. در ماده اول این کنوانسیون، «هرگونه اقدام به اشغال غیرقانونی هواپیمای غیر‌نظامی مصداق بارز اقدامی تروریستی است.» براساس این کنوانسیون، دولت‌ها موظف شدند فرد یا افراد مرتکب این اقدام را مشمول شدیدترین مجازات‌ها کنند. یک سال پس از تصویب این کنوانسیون، «سازمان کشورهای آمریکایی» هم کنوانسیونی مشابه آن را تصویب کردند که مجازات‌هایی جداگانه‌ای برای اقدامات تروریستی در نظر می‌گرفت.

قطعنامه 2526 سازمان ملل

حدود یک سال پس از تصویب کنوانسیون ممانعت از ربودن هواپیماهای غیر‌نظامی، مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای الزام‌آور صادر کرد که تعریف تازه‌تری از اقدامات تروریستی داشت، اما این قطعنامه و تعریف آن از تروریسم زمینه‌ساز بروز اختلاف‌های گسترده‌ای میان کشورهای شمال و جنوب (توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته) شد. سازمان ملل در این قطعنامه اقدامات ضد‌نژادپرستانه و ضداستعمار و سلطه خارجی را تایید می‌کرد و برای کمک به آن پیش‌قدم می‌شد، اما تعریف متفاوت کشورهای شمال و جنوب از عباراتی ازجمله «جنبش‌های آزادی‌بخش»، «حق تعیین سرنوشت برای ملت‌ها» و نیز «حقوق حاکم بر درگیری‌های داخلی مسلحانه» به اختلاف‌هایی میان کشورهای استعمارگر (شمال) و مستعمره‌ها (جنوب) در تعریف «تروریسم» دامن زد که کم‌وبیش همچنان ادامه دارد.

ساز مخالف آمریکا

با وجود تصویب بیش از 10کنوانسیون در مبحث مبارزه با تروریسم، تدوین اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی در رم در سال 1998 صحنه بروز اختلاف‌نظر‌های شدید‌ی میان کشورها شد. تعدادی از کشورها خواستار گنجاندن جرایم مرتبط با «تروریسم» در مواردی هستند که درصلاحیت این دیوان قرار دارند؛ با این حال، تعدادی از کشورهای غربی، ازجمله آمریکا، تعریف جداگانه‌ای از تروریسم بیان کردند و همین اختلاف باعث شد آمریکا و تعدادی از هم‌پیمانانش به این دیوان نپیوندند. واشنگتن قصد داشت آزادانه و با تعریف‌ها و معیارهای خود با تروریسم مبارزه کند؛ مباحث و اختلاف‌نظر‌هایی که دیوان کیفری بین‌المللی برای حل آن‌ها تشکیل شد به تنش و مجادله کشورها در تعریف تروریسم و نحوه مبارزه با آن بیش از پیش دامن زد. یک سال بعد از شکل‌گیری دیوان کیفری بین‌المللی، در سال 1999، هم کنوانسیونی درباره مقابله با تامین مالی تروریست‌ها تصویب شد.

12 کنوانسیون در 40 سال

در سال‌های اوج جنگ سرد و از سال 1963 به‌مدت 40سال، 12کنوانسیون بین‌المللی علیه اقدامات تروریستی تصویب شد که اغلب آن‌ها ناظر به هواپیماربایی، گروگانگیری و مقابله با آن بود. اقدامات غیر‌قانونی علیه امنیت هواپیماهای غیر‌نظامی، جرایم علیه افرادی که مشمول مصونیت‌های بین‌المللی باشند ازجمله دیپلمات‌ها و هیئت‌های نمایندگی سیاسی، گروگانگیری، سرقت و هرگونه دراختیارگرفتن مواد هسته‌ای، خشونت‌های غیر‌قانونی در فرودگاه‌ها، اقدامات خلاف امنیت در سکوهای نفتی واقع در فلات قاره، بمب‌گذاری‌ها و نیز تامین مالی افراد یا گروه‌های تروریستی کنوانسیون‌هایی بودند که در این سال‌ها تصویب شدند. این کنوانسیون‌ها از همه دولت‌های عضو خواسته‌‌اند موارد مشخص و تعریف‌شده را مصداق بارز جرم و اقدامات خلاف قانون تفسیر کنند و مجازات‌هایی متناسب با این جرم‌ها در نظر بگیرند.

ناکارآمدی اجرایی

با وقوع حملات یازده‌سپتامبر 2001، تعریف اقدامات تروریستی تغییر کرد و کشورهای غربی ازجمله آمریکا رویکردی یک‌جانبه‌تر برای مقابله با تروریسم در پیش گرفتند. قطعنامه‌های 1373 و 1368 سازمان ملل با این‌که «حق ذاتی کشورها برای دفاع و مقابله‌با اقدامات تروریستی را کاملا مشروع و قانونی می‌داند»، از سوی دیگر، این نهاد خواستار تلاش‌های مضاعف با هدف پیشگیری و جلوگیری از اقدامات تروریستی با اجرای کامل کنوانسیون‌های بین‌اللملی ضدتروریسم و قطعنامه شورای امنیت در این‌باره شد. در این سال‌ها 19کنوانسیون و قطعنامه بین‌المللی برای مقابله با هرگونه اقدام تروریستی تصویب شده و حدود دوسوم کشورهای جهان حداقل 10کنوانسیون از 19 کنوانسیون را تایید کرده‌اند، اما هنوز هم ابزار اجرایی قابل‌اتکایی برای این کنوانسیون‌ها با تعاریف متفاوتی که کشورها و بلوک‌های متحد از این پدیده دارند در دسترس نیست.

https://asemandaily.ir/post/450

ش.د9602577