(روزنامه جوان - 1396/07/19 - شماره 5209 - صفحه 2)
« 1-5 را جايگزين ١+ ۵ مي‌كنيم» اين تيتر نخست يكي از روزنامه‌هاي اصلاح‌طلب در روز گذشته بود. روزنامه‌اي كه تا چندي پيش يكي از مدافعان مذاكره با امريكا بود اما حالا كه ترامپ در پي خروج از برجام است، به كمك واژه‌ها سعي در حذف نقش امريكا در برجام دارد. اتفاقي كه اگر شكل بگيرد، روح و جسم برجام به طور كامل از بين رفته است.
اما روزنامه آرمان در حالي پروژه كمرنگ‌سازي نقش امريكا در برجام را پيش مي‌برد كه ايالات متحده اين روزها برنامه‌ريزي گسترده‌اي را براي خروجش از توافق هسته‌اي با ايران آغاز كرده است. برنامه‌اي كه احتمالاً روز 15 اكتبر، 23 مهرماه از آن رونمايي خواهد شد و دنيا متوجه خواهد شد كه ترامپ كه مخالف سرسخت برجام است، چه اقدامي عليه اين سند نيم بند خواهد كرد. اتفاقي كه از چندي پيش حتي خود ترامپ نيز به آن اشاره كرده بود و در جريان سفرش به ايالت فلوريدا به خبرنگاران حاضر در هواپيما گفته بود كه «به زودي در اكتبر خواهيد ديد كه چه‌كار خواهم كرد. كاملاً روشن خواهد شد. اما اين را بگويم كه توافق [هسته‌اي با] ايران يكي از بدترين توافق‌هايي است كه تاكنون ديده‌ام.»
مجموعه اقداماتي كه بايد آن را شليك چندباره امريكا به برجام محتضر عنوان كرد. اما اين زمينه چيني براي خروج امريكا از برجام در حالي است كه ترامپ از همان ايام رقابت‌هاي انتخاباتي امريكا، به صراحت از پاره كردن برجام سخن به ميان مي‌آورد و حالا نيز كه رئيس‌جمهور شده، اگرچه چندين بار پايبندي ايران به برجام را تأييد و تحريم‌ها را به مدت 120 روز لغو كرده، اما بارها اقداماتي خلاف روح و جسم برجام از جمله تحريم‌هاي جديدي را اعمال كرد كه همگان را به اين نتيجه رساند كه وي مشكلي اساسي با توافق برجام دارد.
ادعاهاي يك رسانه
حالا روزنامه اصلاح‌طلب آرمان با علم به اينكه خروج امريكا از برجام عملاً نقض كامل اين توافق از سوي امريكا است، تلاش‌هاي گسترده‌اي را آغاز كرده تا سهم ايالات متحده در اين سند را كمرنگ جلوه دهد و خروجش را ناقض برجام نداند. بر اين اساس، اين روزنامه از زبان يوسف مولايي، استاد دانشگاه و تحليلگر حقوق بين‌الملل مدعي شده كه «امريكا چندان بي‌احتياطي به خرج نخواهد داد. زيرا خروج امريكا از برجام هزينه‌هاي بسيار زيادي براي اين كشور در بر دارد و اين كشور را منزوي خواهد كرد، احتمالاً اين مسئله در محاسبات كارشناسي امريكايي‌ها لحاظ خواهد شد.
به همين دليل به نظر نمي‌رسد كه اين كشور با لغو يكجانبه برجام ريسك كند. بنابراين نبايد چندان مطمئن بود كه امريكا از برجام خارج شود. ايران ممكن است به دنبال مدل جديدي از توافق با اروپايي‌ها و روسيه و چين باشد، به عبارتي5+1 مبدل به 5-1 خواهد شد تا ايران بتواند دوباره به كار خود در اجراي برجام ادامه دهد. به هر رو مدل‌هايي براي تصميم مطلوب و مصلحت انديشانه درباره يك رفتار متناسب با شرايط خروج امريكا از برجام وجود دارد. اگر امريكا بخواهد از مكانيزم يكجانبه اعمال تحريم‌ها عليه ايران بهره ببرد و همزمان با اعمال تحريم‌هاي جديد عليه تهران، عدم پايبندي ايران نسبت به برجام را اعلام كند، در اين صورت اقدام امريكا خروج يكجانبه از برجام و نقض تعهدات اين كشور در جامعه بين‌المللي خواهد بود. »
واقعيت امر چيست؟
در اين ميان اما بايد به اين نكته اشاره كرد كه خروج امريكا از برجام، عامل انهدام اين توافق خواهد بود، چرا كه ايالات متحده با خروجش از اين توافق نه تنها مي‌تواند تحريم‌هاي جديدي را عليه كشورمان اتخاذ كند كه خود اين موضوع براي نقض برجام كافي است، بلكه در طرف ديگر دست اروپا را نيز براي ادامه ارتباط با ايران خواهد بست و حضور طرف‌هاي اروپايي در برجام اثري به نفع ايران و اروپا نخواهد داشت؛ كما اينكه در دوره تحريم‌ها نيز شاهد بوديم اگرچه بسياري از بانك‌هاي ايراني در ليست تحريم‌هاي اروپا قرار نداشتند، اما به دليل تحريم آنها از سوي امريكا، نه اروپا و نه حتي كشورهاي آسيايي امكان تماس با شبكه مالي ايران را نداشتند و چنانچه ردي از اين تماس‌ها توسط امريكايي‌ها كشف مي‌شد، اين بانك‌ها موظف به پرداخت ميليون‌ها دلار غرامت به امريكايي‌ها مي‌شدند. شايد به همين دليل بود كه رئيس‌جمهور در ايام تبليغات انتخاباتي سال 92 با درك موقعيت ايالات متحده در حوزه فشارها عليه كشورمان، مدعي شده بود كه «بسياري از اروپايي‌ها اجازه مي‌خواهند اما امريكايي‌ها به قول معروف كدخدا هستند، پس اگر با كدخدا ببنديم راحت‌تر هستيم تا اينكه سراغ يك مقام پايين‌تر برويم.
ايران و دور باطل برجام
حال نكته مهم آنجاست كه در صورت خروج امريكا از برجام، جمهوري اسلامي عملاً هيچ اقدام عملي عليه امريكا نمي‌تواند انجام دهد و دست دولت براي اعلام جرم عليه امريكا بسته است. بر اساس برجام و پيوست‌هاي آن چهار مرجع به عنوان نهادهاي حل‌كننده اختلافات تعيين شده كه اين نهادها زيرنظر مرجعي به نام كميسيون مشترك فعاليت مي‌كنند. كميسيون مشترك، كارگروه حل اختلاف رفع تحريم‌ها، هيئت وزيران طرفين برجام و شوراي امنيت نهادهايي هستند كه براي حل و فصل اختلافات تعيين شده‌اند. بنابراين تشكيل كميسيون مشترك نخستين مرحله از پيگيري‌هاي حقوقي ايران در خصوص موضوع نقض برجام توسط امريكا خواهد بود. اين كميسيون از نمايندگان 5+1 و نمايندگان ايران و اتحاديه اروپا تشكيل شده است. نماينده اتحاديه اروپا دبير كميسيون بوده و برخي امور اجرايي را بر عهده خواهد داشت. اين در حالي است كه به رغم تشكيل هشت جلسه از اين كميسيون، هنوز ايران و اروپا نتوانسته‌اند، امريكا را به تعهداتش در برجام ملزم كنند. حال اگر پس از نظر كميسيون كه در آن ديدگاه ايران تأمين نشده باشد، كشورمان اين حق را دارد كه موضوع را به وزيران امور خارجه ارجاع دهد. وزيران 15 روز وقت خواهند داشت تا موضوع را فيصله دهند، مگر اينكه اين زمان با اجماع تمديد شود.
اين در حالي است كه به رغم ملاقات ظريف با تيلرسون، وزير امورخارجه امريكا و همچنين تأكيدات مكرر وزراي خارجه اروپايي، روسيه و چين براي حفظ برجام، اين كشور همچنان بر موضع خود باقي مانده است. پس از بررسي موضوع در سطح وزيران، ايران مي‌تواند درخواست كند كه موضوع توسط يك هيئت مشورتي كه متشكل از سه عضو خواهد بود (دو نفر از جانب دو طرف درگير و يك نفر مستقل) بررسي شود. هيئت مشورتي بايد نظريه غير‌الزام‌آوري را در خصوص موضوع پايبندي ظرف 15 روز ارائه كند. حال پس از اين چنانچه موضوع كماكان به نحو مورد رضايت طرف شاكي يعني ايران فيصله نيافته باشد و طرف شاكي معتقد باشد كه موضوع، مصداق «عدم‌پايبندي اساسي» است، آنگاه مي‌تواند موضوع را به عنوان مبناي توقف كلي يا جزئي اجراي تعهداتش وفق برجام قلمداد و به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ابلاغ كند. اينجا دقيقاً همان نقطه‌اي است كه مي‌تواند پيگيري‌هاي حقوقي ايران را متوقف كند چراكه شوراي امنيت به واسطه حق وتويي كه در اختيار امريكا است، مي‌تواند مسير پرونده را به سمت و سويي ببرد كه دستاوردي خاص به دنبال نداشته باشد و كشورمان با دستان خالي، صحنه را به امريكا واگذار كند. ذكر اين دور باطل كافي است، كه توجيه‌كننده اقدام رسانه‌هاي اصلاح‌طلب براي كمرنگ كردن نقش امريكا در موضوع برجام باشد.
ش.د9603135