(روزنامه اطلاعات ـ 1396/08/07 ـ شماره 26854 ـ صفحه 12)
راهبرد يکسان ايران و اروپا در پايبندي به اجراي برجام آنها را در جبهه اي واحد عليه سياست‌هاي واگرايانه «دونالد ترامپ» رييس جمهوري آمريکا قرار داده است. به دنبال اعلام قاطعانه پايبندي به توافق هسته اي از سوي سران بروکسل، کاخ سفيد رويکرد ضد ايراني خود را از کانال‌هاي ديگري پيگيري مي کند.به گزارش گروه پژوهش و تحليل خبري ايرنا، شکاف در اردوگاه غرب به عنوان يکي از دستاوردهاي برجام براي ايران مطرح بوده و اين روزها همواره برجسته تر از ديگر نتايج توافق به نظر مي رسد؛ توافقي که به اتحاد يک دهه اي غرب و همچنين تهديد و تحريم آنها عليه تهران پايان داد. حال در فضاي پسابرجام، ايران و اروپا روابط حسنه اي را تجربه مي کنند و هر روز بر دامنه تعاملات آنها افزوده مي شود. در شرايط کنوني زبان تحريم و تهديد گذشته با بهانه برنامه هسته اي ايران جاي خود را به برنامه ريزي براي استفاده حداکثري از فرصت‌هاي برجام داده است. در همين عمر دو سال و اندي که از برجام مي گذرد ايران و اروپا به طور قابل ملاحظه اي از ظرفيت‌هاي اقتصادي و سرمايه گذاري يکديگر بهره گرفته اند؛ ظرفيت‌هايي که در يک دهه گذشته به دليل تحريم‌هاي ضدايراني ناشي از کارشکني‌هاي آمريکا و قطعنامه‌هاي شوراي امنيت به دست فراموشي سپرده شده بود.
اگرچه برخي معتقدند اروپا و آمريکا با ايفاي نقش پليس خوب و بد در يک مسير قدم برمي دارند، بايد گفت که برجام راه اروپا را از ايالات متحده جدا کرد. يکي از اين دلايل به سه سال گذشته اشاره دارد که در اين مدت هيچ تحريم جديدي از طرف اتحاديه اروپا عليه جمهوري اسلامي ايران تصويب و اجرا نشده است.نگاه هماهنگ ايران و اروپا به برجام و تلاش آنها براي حفظ اين توافق معتبر بين المللي اما به معني آن نيست که تهران و بروکسل در همه زمينه‌ها با يکديگر همسو حرکت مي‌کنند. برنامه موشکي ايران، تحرکات منطقه اي جمهوري اسلامي و مسائل حقوق بشري از جمله مسائل مورد اختلاف ايران و اروپا محسوب مي‌شوند. ايالات متحده مسائل اختلافي مذکور را به توافق هسته‌اي پيوند داده و در صدد ناکام گذاشتن برجام در مرحله اجرا است در حالي که ايران و اروپا اين اختلافات را خارج از چارچوب برجام بررسي مي کنند. ايران و گروه 1+5 در زمان مذاکرات نيز به اين نکته پي برده بودند تنها در صورتي موفق به حل وفصل مسالمت آميز اختلاف فرسوده هسته‌اي خواهند شد که بر همين مساله مشخص متمرکز شده و از بيان اختلافات ديگر اجتناب کنند. تا پيش از مذاکرات در دولت يازدهم، نزديک به يک دهه گفت وگوهاي هسته اي بين ايران و کشورهاي اروپايي برقرار بود و در سال 92 نيز با وجود تداوم حضور اروپايي‌ها در جريان مذاکرات، نماينده آمريکا هم به گفت وگوها پيوست. کشورهاي اروپايي به مراتب بيش از طرف آمريکايي حامي حفظ برجام اند؛ توافقي که حاصل 13 سال گفت وگوهاي آنها با ايران بوده است.از اين رو قاطع ترين واکنش‌ها به اقدامات ضدبرجامي ترامپ در اين مدت از جانب رهبران اتحاديه صورت گرفته است. علاوه بر مواضع حمايتي مکرر «فدريکا موگريني» مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، پس از عدم تاييد پايبندي ايران به برجام از سوي ترامپ، «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان، «امانوئل ماکرون» رييس جمهوري فرانسه و «ترزا مي» نخست وزير بريتانيا با انتشار بيانيه اي، حمايت قاطع خود را از توافق هسته اي اعلام کردند. همچنين در نشست وزيران امور خارجه کشورهاي عضو اتحاديه اروپا که اواخر مهرماه در لوکزامبورگ برگزار شد، اعضاي حاضر بار ديگر ضرورت پايبندي همه طرف‌ها به توافق هسته اي را مورد تاکيد قرار دادند. در چنين اوضاعي مقامات آمريکايي به ويژه شخص ترامپ، ناگزير کانال‌هاي ديگري را براي فشار بر ايران دنبال مي کنند.
برنامه آتي آمريکا در مواجهه با ايران
همان طورکه دونالد ترامپ در شعارهاي انتخاباتي خود وعده داده بود از هيچ تلاشي براي به بن بست کشاندن اجراي برجام کوتاهي نکرده و همچنان توافق هسته اي ايران و 1+5 را بدترين نوع توافق براي ايالات متحده مي‌داند که مايه شرمساري واشنگتن است. دلايلي اما وجود دارد که وي را ناچار به خروج از برجام کرده است. رييس جمهوري آمريکا با همه خصومت‌هايي که عليه ايران و برجام دارد در هفته‌هاي گذشته رسيدگي به پايبندي يا رد پايبندي ايران به برجام را بر دوش نمايندگان کنگره نهاد و خود از زير اين بار مسئوليت شانه خالي کرد. فشارهاي داخلي از سوي دو حزب دموکرات و جمهوريخواه از يک طرف و فشارهاي بين المللي بر ترامپ زمينه را براي اتخاذ چنين تصميمي از سوي ترامپ فراهم کرد تا مسئوليت و همچنين تبعات ناشي از ماندن يا خروج آمريکا از برجام ديگر متوجه شخص اول دولت ايالات متحده نباشد.هجمه‌هاي سنگين مقامات اروپايي که برخي تاکيد کرده اند حتي در صورت خروج واشنگتن از برجام به اين توافق معتبر بين المللي متعهد مي مانند، رفتار کاخ سفيد را در مسير تازه‌اي قرار داده است. به طوي که به تازگي روزنامه «وال‌استريت‌ژورنال» به نقل از «رکس تيلرسون» وزير امور خارجه آمريکا نوشت: رييس جمهوري به وضوح گفته است که قصد مداخله در توافق‌هاي تجاري جاري اروپايي‌ها و ايران را ندارد و آمريکا در پي اختلال در روابط تجاري ايران و اروپا نيست.ناتواني واشنگتن در خروج مستقيم از برجام و همچنين نااميدي کاخ سفيد از وادارسازي تهران به عهدشکني، بستر را براي بکارگيري روش‌هاي ديگر به منظور اعمال فشار بر جمهوري اسلامي هموار کرده است. پيوند دادن مسائل هسته اي و غيرهسته‌اي در کنار وضع تحريم‌هاي غيرهسته‌اي يکي از اين برنامه‌ها به شمار مي‌رود که با هدف دلسردي ايران به نتايج توافق و دامن زدن به نارضايتي‌هاي داخلي نسبت به برجام صورت مي‌گيرد. از ديگر برنامه‌هاي ترامپ براي مقابله با تهران، گسترش روابط با بازيگران مجاور ايران است که به باور کاخ سفيد به انزواي جمهوري اسلامي منجر مي شود. از اين رو سفر کنوني شش روزه وزير امورخارجه آمريکا به منطقه و ديدار وي با مقامات کشورهايي چون عربستان، قطر، عراق، هند و پاکستان با اين هدف صورت گرفته است.
چالش‌هاي کنگره آمريکا با توافق هسته اي ايران
رييس جمهوري آمريکا پس از دو بار تاييد برجام، مسئوليت رد يا اصلاح سند توافق هسته‌اي را بر عهده کنگره قرار داده تا شرايط جديدي را در مورد ايران به ويژه در حوزه آزمايش‌هاي موشکي، پايان دوره (غروب) برجام و نفوذ منطقه‌اي ايران در توافق بگنجاند. «دونالد ترامپ» رييس جمهوري آمريکا اخير با خودداري از تاييد پايبندي ايران به توافق هسته اي، تصميم‌گيري درباره آن را به کنگره آمريکا محول کرد.حال اين نهاد آمريکايي بايد طي60 روز تصميم بگيرد آيا پايبندي ايران به برجام را قبول دارد يا اينکه با برقراري دوباره تحريم‌هايي که به حالت تعليق در آمده بود، گام در مسير فروپاشي توافق هسته اي بگذارد.کارشناسان اين وظيفه را براي کنگره دشوار ارزيابي کرده و تحليل‌هاي گوناگوني را از چالش و گزينه‌هاي نمايندگان ارايه مي دهند.
مخالفت دموکرات‌هاي کنگره و اروپا با ترامپ
برخي تحليلگران و رسانه‌هاي آمريکايي مي گويند ايالات متحده نمي تواند به صورت يکجانبه توافق هسته اي را بر هم بزند. اگر واشنگتن اين اقدام را انجام دهد، اين احتمال وجود دارد که متحدان آمريکا بدون اين کشور به توافق پايبند بمانند و آن را ادامه دهند.تارنماي روزنامه «شيکاگو تريبون» در گزارشي ضمن اشاره به اين نکته نوشت: ترامپ توافق هسته اي با ايران را به کنگره واگذار کرد تا نکات مورد انتقاد کاخ سفيد را رفع کند. وي از کنگره خواسته است تا توافق هسته اي را براي وي ترميم کنند.ترامپ همچنين تهديد کرده است اگر قانونگذاران اين کار را انجام ندهند، توافق را نابود خواهد کرد.اين سومين اعلام نظر تهديد آميز رييس جمهوري آمريکا به کنگره پس از تنش بر سر قانون‌هاي خدمات درماني و مهاجرتي است. سناتور «ليندسي گراهام» اعتقاد دارد رييس جمهوري آمريکا تلاش دارد مسئوليت اين اقدام را به کنگره منتقل کند تا از تصميم گيري يک جانبه براي خروج از برجام خودداري کند. در صورتي که کنگره اين کار را انجام ندهد ترامپ تهديد خود را عملي خواهد کرد.به نوشته اين روزنامه آمريکايي اگر کنگره تصميم مورد علاقه ترامپ را اتخاذ کند،کاخ سفيد مي تواند نمايشي منسجم و متحد از آمريکا را در مقابل اروپايي‌ها و ايران به نمايش بگذارد.به باور گراهام، اين شرايط به جاي آنکه باعث فشار بر آمريکا شود جامعه جهاني را در وضعيت دشواري قرار مي دهد.با اين حال دموکرات‌ها در کنگره در کنار متحدان بين المللي آمريکا تصميم ترامپ را قبول ندارند. از يک سو رهبران فرانسه، آلمان و انگليس از برجام دفاع کرده اند و از طرف ديگر دموکرات‌ها نيز از همراهي نکردن براي تصويب خواسته رئيس جمهوري آمريکا سخن مي گويند. آنها مي گويند نمي خواهند در فرايندي مشارکت داشته باشند که منجر به نقض يک توافقنامه از سوي ايالات متحده مي شود.
گزينه‌هاي سخت کنگره
بر اساس اخبار رسانه‌ها، ترامپ استراتژي جامع خود را مقابله با اقدامات تهران در منطقه، برنامه موشکي، اقدامات نيروي دريايي و توانايي سايبري ايران عنوان کرده و از کنگره خواسته است اين موضوع‌ها را در اصلاح برجام مورد توجه قرار دهد. تارنماي نشريه «فورچون» در گزارشي به نحوه عمل کنگره براي اصلاح توافق هسته اي پرداخت و نوشت: براي نزديک به 40 سال ايران و آمريکا مسير پرتنشي را در برابر يکديگر طي کرده اند. هميشه براي ايالات متحده موضوع اصلي اين بوده است که چگونه مي تواند رفتار ايران را تغيير دهد. با اين حال ايران همه دوره‌ها را پشت سر گذاشت و با وجود تحريم‌هاي سخت بين‌المللي خود را با شرايط وفق داد.به نوشته اين تارنما در شرايط کنوني دولت آمريکا بايد اطلاعات و جزئيات را در اختيار کنگره و متحدان کاخ سفيد قرار دهد تا آنها را در مورد برنامه‌هاي مورد نظر خود توجيه کند. ترامپ بايد ابزارها براي اجبار و فشار بر ايران را ارايه کند و نشان دهد که چه راهبردي را مي‌خواهد براي مقابله با تضعيف موقعيت آمريکا و متحدانش در منطقه در پيش بگيرد. از ديدگاه نويسنده اين تحليل، کاخ سفيد مي خواهد با سپردن مسئوليت اقدامات خود به کنگره از ايجاد مخاطرات سياسي جلوگيري کند.در اين راستا، رييس جمهوري اگر نمي خواهد توافق را تصويب کند مي تواند بر اساس قانوني که در سال 2015 مورد تصويب کنگره قرار گرفت به هدف خود برسد. حال کنگره چند گزينه در پيش دارد. کنگره مي تواند منتظر فرصت مناسبي در ماه‌هاي آينده باشد. از طرف ديگر اکنون که ترامپ خروج از توافق را به کنگره واگذار کرده است نمايندگان مي توانند دوباره تحريم‌ها را عليه ايران برقرار کنند. اين به معناي به خطر افتادن برجام است. گزينه ديگري که ترامپ نيز آن را توصيه کرد اعمال اصلاحات در اين توافق است به نحوي که به صورت خودکار مسير براي بازگشت تحريم‌ها باز شود. اين نشريه تاکيد دارد: در هر صورت کنگره بايد دولت را مجاب سازد تا از طريق گفت وگو و فرايند ديپلماتيک در کنار متحدان اين اهداف را دنبال کند.روزنامه «واشنگتن پست» نيز در گزارشي به رويکرد کنگره به توافق هسته اي با ايران پرداخت و عنوان داشت مشخص است که رويکرد ترامپ در تاييد نکردن برجام باعث جهت‌گيري متحدان نسبت کاخ سفيد مي شود. عملي شدن اين اظهارنظر ترامپ مبني بر برقراري تحريم‌ها از ماه ژانويه هم سرانجام باعث پايان کار توافق هسته‌اي مي‌شود.
به نوشته اين روزنامه شايد برخي نمايندگان دموکرات در کنگره نسبت به طرحي که مجازات‌هايي را عليه ايران در نظر مي گيرد نظر موافق داشته باشند اما احتمال حمايت گسترده از ديدگاه تند دونالد ترامپ اندک است زيرا کنگره نمي‌تواند به وي اعتماد کند. در واقعيت دموکرات‌ها مي‌خواهند همکاري کنند اما نه در تئاتري که رئيس‌جمهوري آمريکا صحنه گردان آن است. بنا براين ممکن است کنگره موضوع تاييد نکردن برجام از سوي ترامپ را ناديده بگيرد و شرايط جديد را در مورد ايران و به ويژه در حوزه‌هاي آزمايش موشکي، پايان دوره (غروب) برجام و نفوذ منطقه‌اي ايران در توافق بگنجاند .به نوشته اين روزنامه آمريکايي، در اين زمينه «دنيس‌راس» از ديپلمات‌هاي کارکشته آمريکايي پيشنهاد داده است در مراحل پاياني تصميم‌گيري در زمينه توافق هسته‌اي، سفيران انگليس، آلمان و فرانسه به جلسه‌اي غيرعلني با کنگره دعوت شوند و نتيجه نهايي براي آنها توضيح داده شود. مشکل اصلي در مورد اصلاح برجام جلب اعتماد اروپايي‌ها است. در اين چارچوب بايد بر پايه ديپلماسي بر محورهايي که موجب نگراني اروپا مي شود تکيه کرد.
نويسنده اين گزارش به کنگره پيشنهاد مي دهد که از حضور و تجربه افرادي همچون سناتور «جو ليبرمن»، «رابرت گيتس» (وزير دفاع پيشين) و «اليوت آبراهامز» جانشين مشاور امنيت ملي سابق هم استفاده کند و از آنها براي پيشبرد امور ديپلماتيک با متحدان بهره برد. همچنين کاخ سفيد مي‌تواند يک مذاکره کننده ويژه براي اين کار تعيين کند.
واشنگتن پست در پايان اينگونه آورده است: گزينه‌هاي زيادي در اختيار آمريکا نيست و مشکلات رئيس جمهوري هم کم نيستند اما بايد راهي را در ميانه پيدا کرد. سناتور کورکر پيشنهاد داده است «بايد با يکديگر کنار بياييم». ممکن است دموکرات‌ها هم گزينه اي داشته باشند اما همه بايد اين را قبول کنند که هدف نبايد تخريب برجام باشد .
ش.د9604219