(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/09/28 ـ شماره 137 ـ صفحه 13)
** ایجاد تشکل‌های منطقه‌ای درباره همگرایی بیشتر کشورها، موضوعی است که از پنج دهه قبل آغاز شده است. تشکیل اتحادیه اروپا، سازمان همکاری‌های شانگهای و اتحادیه‌های نظامی ازجمله ناتو همه در این چارچوب شکل گرفته است. در گذشته نیز اتحادیه‌های مشترک میان کشورها تشکیل می‌شد که نمونه آن را می‌توان در پیمان نظامی سنتو مشاهده کرد؛ اتحاد نظامی با حضور ایران، ترکیه و پاکستان. تشکیل این اتحادیه‌ها نشان‌دهنده تلاش برای رسیدن به اهداف مشترک میان کشورهای عضو است.
* اولویت اصلی در شکل‌گیری اتحادیه منطقه‌ای اوراسیا چیست؟
** در قرن بیست‌ویکم با توجه به ساختارهای قدرت و نوع روابط میان کشورها در جامعه بین‌الملل احساس نیاز برای ایجاد اتحادیه‌های بین‌المللی بیش از پیش احساس می‌شود. در دوران معاصر کشورها توان رفتارهای بین‌المللی در قالب چارچوب‌های مرزی خودشان را ندارند و الزاما برای تحقق اهداف بلند مدت سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی نیازمند تشکیل اتحادیه‌ها و سازمان‌های مختلف هستند. اتحادیه‌های محلی برای تحقق مفهوم قدرت شکل می‌گیرند؛ البته نباید مفهوم قدرت را تنها درمورد مسائل نظامی دنبال کرد. در دنیای کنونی قدرت اقتصادی به‌مراتب اهمیت بیشتری از قدرت نظامی پیدا کرده است. در حال حاضر کشورها با تکیه‌بر توان اقتصادی‌شان در صحنه نظام بین‌الملل دست به نقشآفرینی می‌زنند. فاکتورهای قدرت در روزگار گذشته با امروز تفاوت داشت. جمعیت و وسعت سرزمینی دو عامل مهم قدرت معرفی می‌شوند، اما امروزه میزان صادرات، رشد اقتصادی و میزان درآمد سرانه هر کشور به‌عنوان قدرت اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. کشورهایی ازجمله ژاپن و سنگاپور در صحنه بین‌الملل به‌عنوان بازیگران موثر شناخته می‌شوند. بنا براین پیش از این در منطقه آسیای مرکزی اتحادیه‌ای مانند سازمان همکاری‌های شانگهای شکل گرفت. شانگهای، سازمانی است که حول محورهای اقتصادی شکل گرفت و مسائل امنیتی و سیاسی نیز در آن مورد توجه قرار گرفت. گرچه ایران در حال حاضر عضو دائمی این سازمان نیست، اما در سال‌های اخیر به‌دلیل اهمیت موضوعات اقتصادی در قالب اتحادیه‌های ایران همواره علاقه‌مند بوده است که به‌عنوان عضو دائمی در این سازمان حضور پیدا کند.
* درواقع شما هدف اصلی از شکل‌گیری این اتحادیه را همگرایی اقتصادی میان کشورهای منطقه می‌دانید؟
** تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هدف ایجاد وحدت و قدرتی اقتصادی در منطقه در جهت مبارزه با چالش‌های اقتصادی آتی است چراکه هرگونه چالش اقتصادی- مالی در منطقه موجب بازتاب‌های نظامی و امنیتی نیز می‌شود. بسیاری از کشورها به‌دلیل نوسانات و تغییرات اقتصادی منطقه‌ای درگیر کودتاها، تغییرات حکومتی و سیاسی بوده‌اند. از این جهت تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا که ایران نیز تمایل دارد در آن حضور داشته باشد، زمینه‌ای است که تشکل‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و امنیتی منطقه‌ای سر و سامان داده شود و کشورهای منطقه در قالب اتحادیه در تقابل با دیگر کشورها و اتحادیه‌ها ازجمله اتحادیه اروپا نقشآفرینی کند.
* روسیه یکی از کشورهای مهم و کلیدی در ترکیب اعضای این اتحادیه است. نقش این کشور را برای فعالیت‌های مشترک چگونه تحلیل می‌کنید؟
** روسیه یکی از قدرت‌های جهانی است که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اعضا در اتحادیه اوراسیا از آن نام برده می‌شود، اما در این میان تردیدی وجود دارد که روسیه در تلاش است تا شرایط پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را در این اتحادیه محلی بازسازی کند. روسیه درواقع به‌دنبال گرفتن حقوق خود مشابه دوران شوروی است. روس‌ها پس از سر و سامان بخشیدن به مسائل سیاسی و اقتصادی‌شان به‌شدت به‌دنبال احیای حوزه نفوذ اتحاد جماهیر شوروی هستند. درست است که روسیه در شرایط کنونی نمی‌تواند دست به بازسازی دوران شوروی در منطقه بزند، اما قصد دارد حوزه نفوذ کشوری خود را احیا کند. این مسئله را می‌توان دکترین سیاست خارجی ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۱۸ خواند. توسعه مناسبات منطقه‌ای و همگرایی بیشتر با کشورهای منطقه در سال ۲۰۱۸ بیش از پیش مورد توجه مسکو قرار خواهد گرفت. از این جهت روسیه تلاش می‌کند تا به‌عنوان عنصر اصلی در این حوزه فعال باشد. روسیه در آینده بیشتر تلاش می‌کند تا کشورهای هم‌سو و کشورهایی با منافع ملی مشترک را در قالب یک اتحادیه گرد هم آورد. در اتحادیه شانگهای نیز در حال حاضر همین موضوع قابل مشاهده و پیگیری است. روسیه از مسیر ایجاد اتحادیه در آسیای مرکزی به‌دنبال تقابل با قدرت‌های اروپایی در اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا است. در سال‌های اخیر تحریم‌های وضع شده علیه روسیه در اتحادیه اروپا و آمریکا این کشور را بیش از گذشته مصر کرده تا دست به ایجاد اتحادیه‌ای منطقه‌ای و محلی بزند.
* بنابراین می‌توان تقابل با ایالات متحده را یکی از اهداف روسیه برای پیگیری ایجاد و تداوم اتحادیه اوراسیا عنوان کرد؟
** در پی تحریم روسیه، این کشور خسارات اقتصادی زیادی را متحمل شد. از این‌رو مسکو در تلاش است تا در جهت تداوم توسعه اقتصادی خود در قالب اتحادیه فعال شوند. در خاورمیانه، جنگ در یمن، جنگ در عراق و افغانستان و تحولات منطقه‌ای قدرت و هژمونی نظامی – امنیتی آمریکا به‌شدت درحال‌توسعه است. روس‌ها از این موضوع به‌شدت نگرانند چراکه تسلط کشورها بر منطقه و تسلط بر منابع انرژی در خلیج فارس می‌تواند در تنظیم قیمت نفت روسیه تاثیرگذار باشد. روسیه ازجمله کشورهایی است که وابستگی شدیدی به درآمدهای نفتی دارد؛ بنابراین اگر ایالات متحده به صحنه‌گردان و بازیگر اصلی در این میدان تبدیل شود، چین و روسیه بزرگ‌ترین متضررهای این واگذاری خواهند بود. حدود ۷۰ درصد اقتصاد روسیه به نفت وابسته است و 80 درصد صنایع چین نیز به واردات نفت و محصولات نفتی وابسته است.
* از ایران و ترکیه، به‌عنوان دو عضو احتمالی در آینده اتحادیه اوراسیا نام برده می‌شود. حضور این دو کشور چه تاثیری در آینده این اتحادیه منطقه‌ای خواهد داشت؟
** رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیده است که ورود به اتحادیه اروپا به سادگی صورت نمی‌گیرد. 50 سال انتظار پشت درهای اتحادیه اروپا دشواری پیوستن به اتحادیه را برای آنکارا روشن کرده است. مسئولان اتحادیه اروپا حاضر نیستند در شرایط فعلی ترکیه را به اتحادیه اضافه کنند. حتی لغو روادید مورد توافق طرفین در سال ۲۰۱۵ نیز تاکنون اجرایی نشده است. از این‌رو اردوغان در جهت اعمال فشار بر اتحادیه اروپا و استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای، اتحادیه اروپا را وادار کرد در سیاستش علیه ترکیه تجدید نظر کند. بنابراین عضویت ایران و ترکیه در این اتحادیه با توجه به نقش استراتژیک و ژئوپلیتیک این کشورها اهمیت پیدا می‌کند. حضور ایران و ترکیه در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیازمند بررسی‌های بیشتر است تا مشخص کند تهران و آنکارا چه مابه‌ازایی در مقابل عضویت به دست خواهند آورد. باید مشخص شود که آیا روسیه قصد دارد از ایران به‌عنوان ابزاری برای تقابل با غرب استفاده کند یا تلاش می‌کند از ظرفیت‌های ایران برای اعتلای این اتحادیه منطقه‌ای استفاده کند.
https://asemandaily.ir/post/9972
ش.د9604333