(روزنامه جوان ـ 1396/07/06 ـ شماره 5200 ـ صفحه 5)
نوع مواجهه برخي جريانات داخلي با دشمنی‌های امریکا دقيقاً همان برخوردي است كه با ساير قوانين ضدبرجامي امريكا در طول 25ماه گذشته (بعد از روز امضاي برجام) صورت گرفته است، به طوري كه دهها مصوبه را كنگره و مجلس نمايندگان امريكا از سر گذرانده و دولت امريكا آن قانون را اجرا كرده كه نه تنها روح برجام و قطعنامه2231 را نقض كرده بلكه با متن و مفاهيم اين دو نيز در تناقض بوده است.
طبق دستور جديد رئيس‌جمهور امريكا در روز يك‌شنبه، شهروندان هشت كشور از جمله چاد، ايران، ليبي، كره‌شمالي، سومالي، سوريه، ونزوئلا و يمن با محدوديت‌هاي جديدي براي ورود به امريكا روبه‌رو خواهند شد؛ قوانين جديد شامل تعليق ويزاي مهاجرت براي شهروندان كشورهاي چاد، ايران، ليبي، كره‌شمالي، سوريه، يمن و سومالي و تعليق ويزاي غيرمهاجرتي از جمله تجاري و توريسم براي كشورهاي چاد، ليبي، كره‌شمالي، سوريه و يمن خواهد بود.
مهم‌تر اينكه طبق اين قانون، شهروندان ايراني براي توريسم و تجارت، واجد شرايط دريافت رواديد نخواهند بود ولي در زمينه ويزاي تحصيلي و ويزاي تبادل فرهنگي در صورت بررسي‌هاي دقيق، امكان صدور رواديد وجود دارد كه بدين معناست كه اهداف تجاري و اقتصادي توافق هسته‌اي كماكان با موانع گذشته به انضمام موانع جديدي روبه‌رو خواهد شد و عملاً برجام را به يك توافق بدون دستاورد براي جمهوري اسلامي ايران تبديل خواهد كرد، البته بايد اشاره كرد كه مواضع دولتمردان در قبال نقض برجام توسط امريكايي‌ها در طول چند هفته اخير تغيير تقريباً مناسبي را در پي داشته است، به طوري كه محمدجواد ظريف براي نخستين بار در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان صراحتاً و نه در قالب جمله‌اي مشروط و مبهم از «نقض متن» برجام سخن به ميان آورده و براي اولين بار در مصاحبه با نشنال اينترست، «تهديد»به كناره‌گيري ايران از توافق هسته‌اي مي‌كند.
اين تغيير اگر چه بسيار دير به نظر مي‌رسد اما اميدواري را براي جامعه زنده مي‌كند كه در ماه‌هاي آتي برخورد مناسب‌‌تري را از تيم ايراني در قبال رفتار امريكايي‌ها شاهد باشيم، البته مشروط به آنكه «استمرار» داشته باشد و در صورت ادامه روند كنوني امريكايي‌ها، «شيب ملايم» و متناسب با «نوع مواجهه آنها با كشورمان» چاشني اين تغيير شود تا فراتر از اين منافع ملي در دوران پسابرجام ذبح نشود.
محاسباتی که به سختی تغییر می‌کند
همانطور كه بيان شد اگر چه تغيير مواضع دولت تا حدودي ديرهنگام است چراكه پيش از اين دولتمردان با لحن و رفتار خود «ساختار محاسبات امريكايي» را شكل داده و آنها را به اين نتيجه رسانده كه با اعمال فشار ناشي از تحريم و تهديد مي‌توانند به خواسته‌هاي خود برسند، اما اين تغيير موضع (در صورتي كه تغيير باور ـ رفتار از سوي دستگاه سياست خارجه را به همراه نداشته باشد) نمي‌تواند دفعتاً به تغيير رويكرد امريكايي‌ها منجر شود و اجراي تعهدات طرف غربي را تضمين كند، دليل عمده آن نيز به‌كار بردن كلمات و لغات در متن برجام به گونه‌اي است كه به فرض محالي كه دولت ترامپ نيز با وضع تحريم‌هاي مجدد اين توافق بين‌المللي را نقض نكند، تضمين حقوقي مناسب براي اجراي تعهدات امريكايي وجود ندارد، به همين دليل است كه رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار اخير خود با اعضاي خبرگان رهبري مي‌فرمايند: «اشكالي كه نسبت به مذاكرات هسته‌اي داشته و داريم و مكرر نيز در جلسات با مسئولان مطرح كرديم اين است كه مذاكره اشكالي نداشت اما بايد در اين مذاكره مراقبت و دقت لازم انجام مي‌گرفت تا اينگونه نباشد كه هر غلطي كه طرف مقابل انجام بدهد، نقض برجام محسوب نشود اما هر اقدام ايران، نقض برجام محسوب شود.»
ايشان همچنين در اين ديدار به نطق جنگ‌طلبانه و غيرديپلماتيك رئيس‌جمهور امريكا در مجمع عمومي سازمان ملل نيز اشاره مي‌كنند و به ادبيات نامناسب وي در قبال ايران و توافق هسته‌اي با كشورمان واكنش نشان مي‌دهند: «اين سخنان ناشي از قدرت نبود بلكه ناشي از عصبانيت، درماندگي و سبك مغزي است، زيرا امريكايي‌ها از اينكه نقشه‌هاي چندين ساله آنها در منطقه غرب آسيا، با حضور مؤثر جمهوري اسلامي ايران، نقش بر آب شده است، به شدت ناراحت و عصباني هستند.»
دومينوي اعتراض به رفتار امريكايي‌ها در روزهاي پسابرجام برخي نمايندگان حامي دولت را نيز به اعتراض واداشته است، به گونه‌اي كه اللهيار ملكشاهي روز گذشته در گفت‌وگويي بيان كرد: «محدوديت صدور ويزاي امريكا خلاف موازين حقوق بشر است.»
وي بيان مي‌كند: «قانون ضدمهاجرپذيري ترامپ خلاف مقررات حقوق بشر است، افراد به دلايل مختلف تحصيلي، پزشكي و درمان، فعاليت اقتصادي يا ارتباط با خانواده و اقوام به امريكا مهاجرت مي‌كنند كه ايجاد مانع بر سر آنها نقض حقوق بشر است. كذب رفتار و عمل امريكا براي همگان روشن شده، ضمن آنكه تمديد اين قانون نيز امري سياسي است، هرچند تأثير و تبعات منفي براي كشور ما نخواهد داشت زيرا دولت ايران ارتباطي با امريكا نداشته و ملت نيز از ظرفيت ساير كشورها مي‌توانند استفاده كنند.»
در حالي رهبر معظم انقلاب اسلامي به سخنراني ترامپ نيز اشاره مي‌كنند و پاسخ مناسبي به اظهارات جنگ‌طلبانه وي مي‌دهند كه بسياري معتقدند دولت بايد پاسخ مناسب‌تر و متوازن‌تري به اظهارات ترامپ در مجمع عمومي سازمان ملل مي‌داد.
روزه سکوت اروپایی‌ها
جالب اينجاست كه كشورهاي اروپايي نيز همانند تيم ايراني پاسخ مناسبي به نقض مكرر برجام توسط امريكا نداده و همچنان نسبت به اعلام موضع شفاف در اين باره طفره مي‌روند، كما اينكه اروپايي‌ها همچنان نسبت به محدوديت جديد ورود به امريكا براي اتباع هشت كشور از جمله ايران واكنشي نشان نداده‌اند و اين در حالي است كه دولت كشورمان همچنان اصرار دارد اروپايي‌ها تعهدات خود در برجام را به صورت كامل انجام داده‌اند.
بعد از اتمام نشست وزراي خارجه ايران و 1+5 كه بدون دستاورد مشخصي به اتمام رسيد نيز فدريكا موگريني نقض برجام توسط امريكا را رد مي‌كند و در مقابل مذاكره در مسائل منطقه‌اي با ايران را نه تنها رد نمي‌كند بلكه اعلام مي‌كند از ايجاد چارچوبي براي آن نيز خوشحال است. آنچه مبرهن مي‌باشد اين مسئله است كه سياست امريكايي‌ها «حفظ برجام ـ نقض برجام» تنها با تغيير لحن، دگرگون نمي‌شود و اولويت «تغيير محاسبات امريكايي» يا «تغيير نگرش ايران در قبال نوع نگاه دولتمردان» است، به‌دليل آنكه عامل منجر به اتخاذ سياست«حفظ برجام ـ نقض برجام» توسط امريكايي‌ها به‌كارگيري ادبيات بحث‌برانگيز از روز آغاز مذاكرات هسته‌اي در دولت يازدهم بود.
تا ثریا می‌رود دیوار کج
تغيير رويكرد شكل‌گرفته در دستگاه ديپلماسي كشور از سال 92 به اين سو پيام‌هايي نظير «ايران به شدت محتاج مذاكرات هسته‌اي است» را به دستگاه محاسبه سنجش امريكايي‌ها مخابره و در عبارت‌هايي مانند«خزانه خالي است»، «مذاكره با غرب پايان‌دهنده مشكلات اقتصادي – معيشتي است»، «با برجام مشكل آب شرب و محيط‌زيست حل مي‌شود» و «امريكايي‌ها با يك موشك تمام سيستم دفاعي ما را از كار مي‌اندازند» كاركرد پيدا كرد كه خروجي آن توافقي تفسيرپذير و يك‌طرفه به نفع امريكايي‌ها شد كه هرگونه هم عمل كنند، نقض برجام به شمار نمي‌آيد.
ش.د9603582