(روزنامه اطلاعات – 1396/12/02 – شماره 26946 – صفحه 12)
برجام يکي از مهمترين دستاوردها در حوزه سياست خارجي اتحاديه اروپا از بدو تاسيس است که اکنون با تهديدهاي «دونالد ترامپ» دچار تزلزل شد. اگر اروپا مي خواهد قدرت سياسي و وجهه خود را در جهان حفظ کند بايد رويکردي مستقل و منافع محور در قبال کاخ سفيد اتخاذ کند.
به گزارش گروه تحليل، تفسير و پژوهش‌هاي خبري ايرنا، مهمترين مخاطب اولتيماتوم و شروط چهارگانه «دونالد ترامپ» هنگام تمديد تعليق تحريم‌ها، متحدان اروپايي آمريکا بودند. از آن زمان به بعد، اروپا تلاش مي کند با بررسي همه جوانب و خواسته‌هاي دو طرف راهي را پيدا کند تا توافق هسته اي با ايران را حفظ کند. دليل عمده اين تلاش رهبران اروپايي آن است که برجام مهمترين دستاورد اين اتحاديه به عنوان يک بازيگر سياسي قابل اعتنا در اندازه‌هاي جهاني از زمان تشکيل تاکنون به شمار مي رود. نابودي اين موفقيت بزرگ به وسيله آمريکا نه تنها ضربه اي بزرگ به وجهه اروپايي‌ها به شمار مي رود بلکه به طور قطع آن‌ها را براي مدت‌هاي طولاني به محاق مي برد و در حال و آينده موجوديت آن‌ها را زير سايه واشنگتن تعريف خواهد کرد.
تشکيل کارگروه اروپا و آمريکا
چند هفته قبل ترامپ تهديد کرد اگر تا ماه مي (بهار 1397) مفاد توافق هسته اي براي ايران سخت تر نشود، از برجام خارج مي شود. رئيس جمهوري آمريکا به ويژه موضوع توانايي‌هاي موشکي ايران را هدف گرفته است. از اين رو دولت‌هاي اروپايي تصميم گرفته اند راه حلي را براي اين چالش پيدا کنند. «بوريس جانسون» وزير امور خارجه انگلستان در نشست خبري با همتاي آمريکايي خود در لندن اظهار داشت: اين کار شدني است، اهميت دارد که اين کار بدون آسيب رساندن به بنيان‌هاي توافق هسته اي با ايران صورت بگيرد . تارنماي شبکه خبري «بلومبرگ» نوشت: اروپايي‌ها تا چندي قبل پشتيبان برجام بودند و از ترامپ مي خواستند تا بار ديگر توقف تحريم‌ها را تمديد کند. به نظر مي‌رسد تلاش‌هاي آمريکا تاکنون توانسته است تا حدودي در نظر ديپلمات‌ها و مقامات فرانسوي تاثيرگذار باشد. بنابر اين گزارش نشانه اين امر سخنان وزير امور خارجه فرانسه در زمينه فعاليت‌هاي موشکي ايران است.
تهديدهاي آمريکا عليه اروپا هنوز ادامه دارد، بنابر گزارش رسانه‌هاي غربي، همزمان «مايک پنس» معاون رئيس جمهوري آمريکا هم به خاورميانه سفر کرده است. وي در اراضي اشغالي کشورهاي اروپايي را مخاطب قرار داد و تاکيد کرد که اگر توافق هسته اي با ايران اصلاح نشود آمريکا از آن خارج مي شود. به نظر وي يکي از نقاط ضعف برجام نپرداختن به برنامه‌هاي موشکي است. در همين چارچوب چند رو پيش «رکس تيلرسون» وزير امور خارجه آمريکا اعلام کرد ديپلماتهاي آمريکايي و اروپايي کارگروهي را تشکيل داده اند تا رويکردهاي موجود در مورد ايران و به زعم خود کاستي‌هاي برجام را مورد ارزيابي قرار دهند. با اين حال اعضاي غيراروپايي گروه 1+5 به ويژه روسيه با چنين روندي موافق نيستند.
مسکو هم نظر شدن آمريکا و اروپا در زمينه تغيير در برجام را مثبت نمي داند. وزارت امور خارجه روسيه اعتقاد دارد اين ابتکار که سه کشور اروپايي و آمريکا کارگروهي را تشکيل دهند تا به نگراني‌ها در مورد توافق هسته اي رسيدگي کنند نتيجه بخش نيست. روسيه بر اين باور است که دستيابي به هر توافقي بدون مشارکت ايران و لحاظ کردن خواسته‌هاي ايران و ديگر اعضا دستاوردي نخواهد داشت. خبرگزاري روسي «اسپوتنيک» در گزارشي نوشت: سرگئي ريابکوف معاون وزير امور خارجه روسيه مي‌گويد بارها از سوي دولت وي تاکيد شده است که توسعه توافق هستهاي هدفي است که برجام را دچار مخاطره مي کند و ادامه اجراي آن را پيچيده مي سازد. روسيه با صراحت نسبت به گفت وگوي بسته و خارج از فرآيند گروه 1+5 که اکنون از سوي آمريکا و اروپا دنبال مي‌شود، ابراز نگراني کرده است.
گزينه‌هاي سخت اروپا
در اين شرايط مسئوليت اروپا براي حفظ تنها دستاورد بزرگ خود در حوزه سياست بين الملل و تقويت تجارت با ايران سنگين است. اروپا بايد براي حفظ توافق هستهاي رو در روي آمريکا بايستد زيرا اگر واشنگتن از اين توافق خارج شود و تحريم‌ها را دوباره اجرايي سازد، منافع تجاري و امنيتي اروپا کاهش مي يابد. نشريه معتبر فارين پاليسي در گزارشي نوشت آخرين بار که يک رئيس جمهوري آمريکا، اتحاديه اروپا را مورد آزمون قرار داد، اشغال عراق در سال 2003 بود. بسياري از نخبگان عرصه سياست خارجي پس از آن پي در پي اين پرسش را مطرح مي کنند که چرا مقام‌هاي قاره سبز نتوانستند مانع تصميم فاجعه بار کاخ سفيد شوند که هزينه‌هاي سنگيني را براي منافع اروپا به همراه داشت. آن‌ها بايد از آن تجربه درس گرفته باشند و اکنون براي حفظ منافع خود و جلوگيري از يک درگيري ديگر در خاورميانه جلوي ترامپ را بگيرند.
گويا ترامپ با آگاهي از اين موضوع در تلاش است تا دامي را با همراهي اروپا براي ايران تدارک ببيند تا به صورت دست جمعي توافق هستهاي را از کار بيندازد و مسئوليت اين اقدام را از خود ساقط کند. اروپا در يک سال گذشته نيز تلاش بسياري را به کار برد تا مانع ضربه زدن‌هاي ترامپ به برجام شود اما اکنون سياست‌هاي ترامپ در مورد ايران کاملا مخاصمه‌آميز و در تضاد آشکار با منافع اروپا قرار گرفته است. از نگاه آگاهان به مسائل اقتصادي و سياسي در عرصه بين‌المللي، مهمترين مولفه براي حفظ منافع اروپا در آن است که شرکت‌هاي غيرآمريکايي بتوانند به تجارت با ايران ادامه دهند. البته بازگشت تحريم‌ها با توجه به تعامل اروپا و آمريکا شرايط را سخت مي سازد زيرا ممکن است مجازات‌هايي براي شرکت‌هاي اروپايي در پي داشته باشد. به نوشته فارين پاليسي، در اين مسير اروپا مي تواند از چند مسير خواسته‌هاي خود را دنبال کند.
نخست، اروپايي‌ها به صورت خصوصي با مقام‌هاي دولت و کنگره آمريکا مشورت کنند و استثناءهايي را در اين زمينه تصويب کنند. اگر ايالات متحده اين موضوع را نپذيرفت، دولت‌هاي اروپايي بايد به صورت عمومي هشدار دهند موضع گيري‌ها و تحريم‌هاي ثانويه وزارت خزانه داري آمريکا عليه شرکت‌هاي اروپايي معامله کننده با ايران را با اقدامات مشابه پاسخ مي دهند. اروپا خط مشي مشابهي را در سال 1996 براي مقابله با قانون دولت بيل کلينتون در تحريم ايران، ليبي و کوبا در پيش گرفت و موفق هم شد زيرا آن قانون بر منافع قاره سبز در حوزه انرژي تاثير منفي داشت. پيشنهاد دوم افزايش قدرت چانه زني اروپا با استفاده از هماهنگي و همکاري با روسيه و چين و ديگر قدرت‌هاي اقتصادي آسيا همچون هند، کره جنوبي و ژاپن است زيرا همه اين کشورها نسبت به تحريم‌هاي ثانويه آمريکا نگراني‌هايي را دارند.
اين هماهنگي مي‌تواند ميان اعضاي شوراي امنيت هم صورت بگيرد. همچنين اروپا مي تواند در تعامل با ايران موانع در حوزه‌هاي مالي و بانکداري را برطرف کند؛ اين امر به روابط اقتصادي آن‌ها بسيار کمک مي کند. اروپا با ايجاد کانال‌هاي مالي اختصاصي مالي با ايران مي تواند ساختاري بانکي جايگزين را به موازات آمريکا در زمينه تعامل با ايران ايجاد کند. اينکه برخي کشورهاي اروپايي خط اعتباري را براي ايران ايجاد کرده‌اند گام مثبتي است ضمن آنکه ضمن بانک سرمايه گذاري اروپايي هم مي‌تواند در پروژه‌هاي متوسط ايران فعال‌تر شود.
برجام الگوي مورد وفاق جامعه جهاني
توافق هسته اي علاوه بر مزيت‌هاي تجاري و اقتصادي براي اعضاي 1+5 و ديگر بازيگران عرصه بين المللي دارد، بر ثبات و امنيت منطقه و فرامنطقه نيز بي تاثير نيست؛ موضوعي که سبب حمايت قاطعانه اروپا از برجام شده است.با پايان مهلت دو ماهه کنگره آمريکا مبني بر تصميم‌گيري درباره برجام، «دونالد ترامپ» رئيس جمهوري اين کشور به تمديد تعليق تحريم‌هاي هسته اي ايران اقدام کرد؛ اقدامي زير فشارهاي بين‌المللي که حاکي از شکست راهبرد کاخ سفيد در قبال برجام است.پس از تاييد پاييندي آمريکا به برجام براي سومين بار اما شاهد تلاش و ترفندهاي جديدي از سوي مقامات کاخ سفيد براي ضربه زدن به توافق هسته اي هستيم که سفر اروپايي وزير امور خارجه آمريکا و طرح جديد ضد ايراني کنگره در اين مسير قابل تحليل است. اين گزارش نگاهي دارد به مهمترين رخدادهايي که به طور مستقيم يا غيرمستقيم به برجام ارتباط مي يابد.
مقابله با برجام؛ اولويت سفر اروپايي تيلرسون
«رکس تيلرسون» وزير خارجه آمريکا به منظور رايزني در زمينه توافق هسته اي و همچنين راهکاريابي براي مقابله با نفوذ ايران در سوريه، لبنان و يمن راهي اروپا شد. هدف وزير خارجه آمريکا از اين سفر جلب همراهي انگليس و فرانسه براي اعمال تحريم‌هاي جديد و تشديد تحريم‌ها عليه ايران بود تا از اين طريق مانع خروج آمريکا از برجام شود.سفر تيلرسون اما به نتايج مورد نظر وي منجر نشد و «ژان ايو لودريان» وزير امور خارجه فرانسه در واکنش به مواضع همتاي آمريکايي و تصميم اخير «دونالد ترامپ» رئيس جمهوري اين کشور مبني بر اعمال فشار به اروپا براي تغيير در توافق هسته اي ايران ابراز نارضايتي کرد.
وي پيش از ديدار با تيلرسون همتاي آمريکايي خود تاکيد کرد که فرانسه قاطعانه در قبال برجام متعهد است. لودريان اين پرسش را مطرح کرد که «چرا وقتي روسيه و چين نيز از امضا کنندگان برجام بودند، دولت ترامپ مسئوليت تصميم گيري درباره اين توافق را برعهده کنگره و اروپا گذاشته است؟افزون بر آن، با آغاز سفر اروپايي تيلرسون، مقامات اروپايي مواضع قاطع خود را در حمايت و پايبندي به توافق هسته اي با ايران اعلام کردند. در اين باره ، يکي از سخنگويان دفتر نخست وزيري انگليس اعلام کرد که «ترزا مي» نخست وزير اين کشور درملاقات خود با تيلرسون پايبندي لندن را به توافق هسته اي با ايران مورد تأکيد قرار داده است.
گمانه زني از توطئه جديد جمهوريخواهان
به تازگي برخي رسانه‌هاي آمريکايي بخش‌هايي از متني را منتشر کردند که ادعا مي شود براي تحريم ايران طراحي شده است. «جاناتان اسوان» مقاله نويس وبگاه خبري «آکسيوس» پس از انتشار متن طرح کنگره آمريکا براي ايجاد تغيير در برجام مدعي شد که اکثر نزديکان ترامپ معتقدند که وي تا چهار ماه ديگر تحريم‌ها عليه ايران را بازخواهد گرداند.نمايندگان جمهوريخواه کنگره در نظر دارند شروط توافق هسته اي ايران را دشوار تر کنند. اين مقاله نويس با اعلام اين که به کپي طرح جمهوريخواهان مجلس نمايندگان دست يافته است، آن چه را متن طرح اصلاح برجام ناميده مي شود، در اين وبگاه منتشر کرد که عناوين چهار طرح منتشر شده عبارت بودند از: عدم پذيرش نامحدود موشک‌هاي بالستيک ايران، عدم پذيرش نامحدود حتي نزديک شدن ايران به سلاح هستهاي، بازرسي از همه جا و از همه چيز. افزون بر آن طرح ياد شده علاوه بر مسائل موشکي و هستهاي، در مسئله نقض حقوق بشر و حمايت از تروريسم نيز به ايران فشار وارد مي‌کند.طرح پيشنهادي تازه کنگره آمريکا مبني بر تحريم و فشار بر ايران موضوع تازه‌اي نيست و بيشتر شبيه شروط نمادين و فرمايشي است که ترامپ همزمان با تاييد پايبندي به برجام منتشر ساخت؛ شروطي که براي دلگرمي به متحدان واشنگتن تدوين شده بود.
حمايت از برجام در نشست شوراي امنيت
نمايندگان گروه 1+5 که از هر فرصتي براي تاييد پايبندي کشور خود به توافق هسته اي سود مي جويند در نشست اخير شوراي امنيت نيز بار ديگر بر ضرورت اجراي برجام از سوي همه طرف‌ها تاکيد کردند. «سرگئي لاوروف» وزير امور خارجه روسيه در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد که در پنجاهمين سالگرد امضاي «ان پي تي» برگزار شد، گفت: ايران تاکنون به برجام متعهد بوده است و جامعه بين المللي معتقد است که برجام در خدمت تلاش‌هاي منع گسترش سلاح‌هاي هسته اي عمل کرده است.
همچنين «ووهايتائو» سفير چين نيز در اين نشست تاکيد کرد که منع گسترش سلاح‌هاي هستهاي يک موضوع امنيتي و لازمه رسيدن به آن اقداماتي از قبيل بازتعريف روابط بين‌الملل و اقدام براي توقف جنگ‌ها و برقراري صلح است.هايتائو در ادامه با اشاره بر اينکه جامعه بين‌الملل به جاي محدود کردن کشورها از استفاده صلح آميز از تکنولوژي هسته اي، بايد فضا را براي استفاده‌هاي صلح‌آميز آماده کند، به برجام اشاره کرد و اين توافق را الگوي حل مسالمت‌آميز مسايل خواند. علاوه بر روسيه و چين، نماينده کشور فرانسه نيز در اين نشست حمايت اين کشور را از توافق هسته اي اعلام کرد و گفت:ما خواستار اجراي برجام هستيم که سنگ بناي امنيت و ثبات منطقه‌اي و جهاني است.
استعفا؛ پاسخي به مواضع نسنجيده ترامپ
در يک سالي که از عمر دولت دونالد ترامپ مي گذرد دست کم ده‌ها تن از افراد تاثيرگذار از کاخ سفيد اخراج شده يا خود داوطلبانه استعفا کرده اند. در روزهاي گذشته نيز به دنبال تکرار توطئه‌هاي برجامي ترامپ، «جوشوآ بلک» کارشناس تحريم‌ها و مبارزه با تروريسم آمريکا در سازمان ملل از سمت خود استعفا کرد. وي که در امضاي توافق هسته اي ايران مشارکت داشته است از اينکه دولت قصد دارد اين توافق تاريخي را بر هم بزند ابراز نارضايتي و اين سرخوردگي را دليل استعفاي خود عنوان کرد. مدتي پيش سفير آمريکا در پاناما نيز استعفاي خود را اعلام کرد.
عدم همکاري اين افراد در زماني اتفاق افتاد که آمريکا با مسائل بين‌المللي زيادي مواجه شده است؛ به گونه اي که تنش‌هاي آمريکا با ايران و کره شمالي شدت يافته و به رسميت شناختن قدس به عنوان پايتخت رژيم صهيونيستي باعث ايجاد و تعميق ناآرامي‌ها در خاورميانه شده است.بر پايه اطلاعات به دست آمده تاکنون 60 درصد از ديپلماتهاي عاليرتبه آمريکا، وزارت خارجه اين کشور را ترک کرده‌اند و تعداد کساني که خواستار پيوستن به اين وزارتخانه بوده‌اند، با کاهش شديدي مواجه شده است. ادامه دارد...
ش.د9605023