هفته گذشته یکی از خدمات‌دهندگان تحلیلگر داده، گزارش سال ۱۴۰۱ تحلیل رفتار کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی را منتشر کرد. براساس این گزارش، کاربران ایرانی با وجود محدودیت‌هایی که پس از فیلترینگ از شهریورماه سال 1401 اجرا شد و همچنین محدودیت‌های اینترنتی، همچنان در شبکه‌های اجتماعی غیربومی فعالیت دارند. در این گزارش آمده است، تلگرام، اینستاگرام و توئیتر به‌ترتیب 61، 46 و 4 میلیون کاربر ایرانی دارند. همچنین، میزان تولید محتوای کاربران ایرانی در توئیتر پس از شهریورماه 1401 نه‌تنها کاهش نداشته، بلکه با افزایش نیز همراه بوده است و این نشان می‌دهد توئیتر پس از حوادث شهریور 1401 به یک بستر سیاسی تبدیل شده است.
بازگشت تلگرام
براساس آمار منتشر شده، تلگرام با وجود فیلترینگ همچنان بیشترین کاربر را دارد. این در حالی است که قبل از آغاز فیلترینگ، اینستاگرام بیشترین استفاده از شبکه‌های اجتماعی را داشت و سهم پیام‌رسان‌ها به واتساپ رسیده بود و حالا با فیلترشدن این پلتفرم، دوباره تلگرام محبوب شده و هر دوی آنها را به کنار کشیده است. تحلیل‌های کلان‌داده‌ای این گزارش نشان می‌دهد، به‌طور میانگین ایرانیان 22 پست در ثانیه در تلگرام منتشر می‌کنند. اهمیت این موضوع از آنجایی است که تلگرام در حال حاضر یکی از بسترهای مهم برای تشخیص میزان درگیری افکار عمومی با یک موضوع به شمار می‌رود و برای پایش و افکارسنجی، داده‌های حاصل از تلگرام کاربرد دارند. نکته جالب دیگر در این گزارش این است که کانال‌های پروکسی، نرخ‌دهی ارز و سکه و طلا و همچنین کانال‌های ارز دیجیتال 76 درصد از 100 کانال فعال تلگرام را به خود اختصاص داده‌اند و این نشان می‌دهد، دلار تلگرامی واقعیت داشته است و دلالان در این پیام‌رسان سخت مشغول نرخ‌دهی کاذب دلار هستند.
فضای سیاست‌زده؟
اما با تحلیل آمارهای منتشر شده می‌توان به نتایج جالبی در زمینه سیاست و سیاست‌کاری در فضای مجازی ایرانیان رسید. بنا بر این گزارش، هشتگ‌های مرتبط با حوادث شهریور 1401 تنها شامل 15 درصد از محتواهای تولید شده در اینستاگرام هستند! به این ترتیب، 75 درصد محتواهای تولیدی در اینستاگرام ارتباطی با اعتراضات سال گذشته نداشته و ندارند، اما میزان دیده شدن این محتواها و پیشنهاد شدن آنها از طریق اینستاگرام برای کاربران بسیار زیاد است. به این ترتیب، الگوریتم‌های اینستاگرام این شبکه مجازی را به یک محیط سمی تبدیل می‌کنند که افکار مخاطبان خود را جهت‌دهی هدفدار می‌کنند! برای اینکه متوجه شویم سیاست کجای علایق ایرانیان در فضای مجازی است، می‌توانیم به داده‌های این گزارش در دسته‌بندی موضوعات مورد علاقه کاربران نگاه کنیم! برای نمونه، داغ‌ترین موضوع در تلگرام سرگرمی و مطالب روزمره بوده است که 67 درصد مطالب را به خود اختصاص داده است و این درحالی است که پست‌های سیاسی فقط 2 درصد محتواهای تولیدی در تلگرام را شامل می‌شوند. در اینستاگرام هم اوضاع به همین شکل است و محتواهای سیاسی حدود 7 درصد محتواهای تولیدی را به خود اختصاص می‌دهند. اما سیاست جایگاه اول توئیتر را به خود اختصاص داده است و تنها 5 درصد محتواهای توئیتر دست اول هستند و به وسیله احتمالاً انسان تولید شده‌اند! 95 درصد محتواهای توئیتر بازنشری هستند و این نشان از حجم گسترده وجود رباتها و سایبری‌ها در این شبکه مجازی دارد! توئیتر در حالی به پایگاه فعالیت‌های سیاسی کاربران ایرانی تبدیل شده است که به دلیل ناتوانی‌اش در مدیریت رباتها و کاربران فیک، در دنیا با چالش‌ها و افت ارزش مواجه است.
کلیدواژه‌های جست‌وجو
یکی از بخش‌های این گزارش به کلماتی که کاربران در اینترنت جست‌وجو کرده‌اند، اختصاص دارد؛ کلماتی که با مشاهده آنها می‌توان فهمید سیاست مشغله ذهنی کاربران در فضای مجازی نیست! در 20 عنوان پرجست‌وجوی کاربران ایرانی در اینترنت، هیچ کلمه سیاسی دیده نمی‌شود و کلماتی مانند دانلود، آهنگ، فیلم، ایران، عکس، بازی، کارتون، طلا و... از کلمات پرجست‌وجو هستند.
رشد بومی‌ها
یکی از نکات قابل توجه فضای مجازی در سال گذشته، رشد برنامه‌های وطنی بوده است. بر اساس جدیدترین آمارها پیام‌رسان «ایتا» به 22 میلیون کاربر رسیده است که میزان رشد این برنامه بسیار بالاست و نشان‌دهنده شکل‌گیری اعتماد نسبت به آن در بین کاربران است. «بله» با 16 میلیون و سروش با «10» میلیون کاربر دیگر پیام‌رسان‌های پرکاربرد ایرانی به شمار می‌آیند.