رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با صبح صادق
بر اساس اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب کشور میزان بارش سال آبی جاری نسبت به دوره بلندمدت 21 ساله 14/3 درصد کاهش را تجربه کرده، همچنین میزان بارندگی نسبت به سال گذشته 4/4 درصد افزایش داشته است.
بر اساس آمار، استان‌های خراسان رضوی، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، قزوین و تهران با کاهش بیش از 30 درصدی بارش نسبت به دوره بلندمدت بدترین شرایط را در سال آبی گذشته تجربه کردند. از طرفی سه استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر بیش از 20 درصد افزایش بارش نسبت به دوره بلندمدت را داشتند.
در کل، 10 استان کشور بارش فراتر از دوره بلندمدت را به ثبت رساندند و 21 استان کمتر از متوسط 21 ساله بارندگی دریافت کرده‌اند. بر اساس آمار، هر شش حوضه آبریز درجه یک کشور نسبت به متوسط 21 ساله با کاهش بارندگی مواجه شد که بیشترین میزان کاهش در شمال شرق کشور با 56 درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره بلندمدت به ثبت رسیده است.
با این حال، پیش‌بینی‌های بلندمدت اقلیمی از سوی مرکز تحقیقات آب و هوایی دانشگاه کلمبیای ایالات متحده بیان‌کننده آن است که سال آبی جاری برخلاف سه سال گذشته شرایط متفاوتی دارد و گستره ایران با احتمال 45 تا 60 درصد بارشی فراتر از نرمال را تجربه خواهد کرد. از طرفی، دمای هوا نیز در سال آبی پیش رو در گستره ایران با احتمال 50 تا 70 درصد بیشتر از متوسط بلندمدت است. به گفته برخی کارشناسان، کنار هم قرار دادن آمار پیش‌بینی بارندگی بلندمدت و بارش از وقوع ترسالی در کشور خبر می‌دهد، اما با توجه به افزایش دما بخش قابل توجهی از بارش‌ها به شکل سیلاب‌ها اتفاق خواهد افتاد؛ اما آیا به راستی پس از چند سال خشکسالی، ترسالی در انتظار ایران است و بارش‌های پیش رو می‌تواند وضعیت ناگوار سدهای کشور را التیام بخشد؟ در همین زمینه «صبح صادق» با «صادق ضیائیان»، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
وضعیت بارش‌ها را در روزها و ماه‌های پیش‌رو چطور ارزیابی می‌کنید؟ با توجه به اینکه ذخیره آب سدها به شدت کاهش داشته، آیا شرایط جدید و بارش‌هایی که برخی کارشناسان از آن به دوره تَرسالی یاد می‌کنند، می‌تواند تأمین‌کننده این کسری‌ها باشد؟
خیر قطعاً نمی‌تواند، بارش‌های جدید نخواهد توانست کمبود ذخایر آبی را جبران کند؛ اتفاقی که می‌افتد این است که تا پایان آبان ماه کم بارشی را نسبت به میانگین بلندمدت خواهیم داشت و پس از آن احتمال جبران این کم بارشی در آذر ماه وجود دارد؛ اما در حدی است که در بهترین شرایط ما را به حد نرمال برساند و خیلی جایی برای میانگین سی ساله وجود ندارد و بارش زیادی نخواهد بود که بتواند کسری سدها و منابع آبی را جبران کند.
البته وضعیت استان‌های مختلف متفاوت است و ممکن است برخی استان‌ها بارش‌های بیشتر و برخی کمتر داشته باشند، ولی آنچه بیان شد با میانگین کشوری عنوان شد، چنانکه استان‌های جنوبی بارش‌های فصلی بسیار و بیش از نرمال دارند، اما بارش‌های آن مناطق منجر به ذخیره منابع آبی نمی‌شود؛ چرا که مدل بارش‌ها و تعدادشان کم است و منابع آبی را تأمین نمی‌کند و از طرفی ذخایر آبی این مناطق از بارش‌ها تأمین نمی‌شود.
چطور می‌توان بارش‌های فصلی و موسمی این مناطق را برای تأمین ذخایر آبی مدیریت و جهت‌دهی کرد؟ چرا که قطعا هدررفت بارش‌ها از این مسیر بسیار است!
وزارت نیرو طی سال‌های گذشته اقداماتی در این زمینه داشته است و تا حد امکان برای جمع‌آوری سیلاب‌ها و بارش‌ها در جاهای مستعد سیل‌بند و سد زده است.
روند بارش‌ها طی سال آبی پیش‌رو به چه شکلی خواهد بود؟ آیا پیش‌بینی‌پذیر است؟
قابل پیش‌بینی است، ولی خیلی تقریبی و نمی‌توان خیلی دقیق عنوان کرد. خوشبینانه بخواهیم انتظار داشته باشیم باید تا پایان زمستان وضعیت نرمال یا چند درصدی زیر نرمال داشته باشیم.
اینکه عنوان می‌شود باید منتظر ترسالی باشیم، واقعیت دارد؟ اصلاً ترسالی را به چه شکلی می‌توان تعریف کرد؟
خیر این واقعیت ندارد. ترسالی را هم باید در قیاس با میانگین‌های بلندمدت مشخص کرد. ما یک میانگین بلندمدت برای میزان بارش‌ها در کشور داریم و وقتی میزان بارش‌ها کمتر از این میزان باشد، کم بارشی می‌گویند و بارش بیشتر از میانگین بلندمدت را ترسالی می‌گویند.
بارش‌ها باید به چه شکلی باشد تا جبران ذخایر از دست رفته آبی شود؟
ما اکنون سه سال و بیشتر کم بارشی داشتیم و اینکه بخواهیم انتظار داشته باشیم طی یک دوره آبی و یک سال بارش خوب این کمبود بارش‌ها و کمبود منابع آبی جبران شود، امکان‌پذیر نیست؛ چرا که از طرفی ما کم بارشی داشتیم و از طرفی مصارف‌مان را که کم نکردیم و هیچ شخصی حتی در زندگی شخصی مصارفش را کم نکرده است که توقع داشته باشیم این پر بارشی کمبود آب و ذخایر آبی را جبران کند، مگر اینکه چندین سال پر بارش خوب و پشت سر هم داشته باشیم تا اتفاق مطلوبی برای منابع آبی روی دهد. یا حادثه‌ای مانند سیل سال 1398 روی دهد که بخش‌های بسیاری در کشور را درگیر کرد و بتواند اتفاق خوبی در حوزه ذخایر آبی رقم بزند.
آیا آن سیلاب‌های سال 1398 توانست اتفاقات خوبی در حوزه ذخایر آبی رقم بزند؟ چگونه؟
بله، سیلی که سال 1398 آمد با آنکه خرابی‌های زیادی به بار آورد؛ ولی نعمات فراوانی هم با خود داشت و مهم‌ترین آن، این بود که تمام سدهای جنوب غرب کشور، بخش‌هایی از ذخایر طبیعی روی رشته کوه البرز و زاگرس و شمال شرق کشور و برخی دیگر را تأمین کرد. بنابراین، حوادثی این چنینی هر چند خرابی‌هایی هم با خود دارد؛ ولی می‌تواند برکاتی هم با خود به همراه بیاورد و تأمین‌کننده کسری‌هایی در منابع طبیعی و ذخایر آبی کشور باشد.