کم بارشی‌ها در کنار گرمایش روزافزون زمین از روزهای نامبارکی خبر می‌دهد. آمارهای مربوط به تغییرات دمای هوا از تغییرات قابل‌توجه دما حکایت دارد؛ به‌گونه‌ای که متوسط دمای کشور در سال آبی گذشته در مقایسه با دوره زمانی بلندمدت ۱/۱ درجه افزایش داشته است.
ایران پرمصرف
کاهش منابع آبی در کشور در حالی است که مصرف عمومی آب در کشور تغییری نداشته و همچنان ایران رکورددار پرمصرف‌ترین‌ها در حوزه آب در دنیا به شمار می‌آید. ما یک و نیم برابر خارجی‌ها آب مصرف می‌کنیم؛ مصرف ۲۴ ساعت هر ایرانی ۲۳۰ لیتر است؛ در حالی که این آمار در هلند ۱۲۹ لیتر و در بلژیک ۱۱۲ لیتر است. این میزان مصرف در کنار کمبود آب و نبود بارش‌ها و تأمین منابع آبی چه اتفاقی رقم خواهد زد؟ هر چه هست، قطعاً نامبارک و ناخوشایند است؛ لذا باید برای درمان بی‌آبی و خشکسالی به راهکارهایی عملی و فوری دست بزنیم و از حکمرانی منابع تا مدیریت آب، نقشه راهی ترسیم کنیم تا با بهره‌گیری از تجربیات دیگران مسیر خطیر سال‌های خشک پیش رو را به سلامت طی کنیم.
مدیریت آب
مدیریت منابع آبی و راهکارهای ذخیره و نگهداشت آبخوان‌ها و تأمین آب مورد نیاز روش‌های خود را دارد؛ اما باید اشاره داشت که از بهره‌گیری از آب‌های تجدیدپذیر تا انتقال آب از دریا به کویر یا نمک‌زدایی و از همه مهم‌تر صرفه‌جویی و مصرف بهینه در حوزه خانگی، صنعت و کشاورزی با اصلاح الگوی کشت و نحوه آبیاری می‌تواند مسیری را که به سوی نابودی اکوسیستم‌ها و خشکی کامل سرزمین‌مان می‌رود، تغییر دهد.
از آب‌های زیر زمینی تا آب مجازی
درباره مدیریت عرضه آب باید گفت، مدیریت منابع آبی (زیرزمینی و سطحی)، خاکستری (پساب تصفیه شده)، سبز (رطوبت خاک مؤثر در رشد گیاه) و مجازی (معادل آب مصرفی برای کالاهای صادراتی و وارداتی) مطرح است. بازچرخانی آب در موارد مطروحه بالا می‌تواند راهکار مهمی در راستای مدیریت آب باشد. از طرفی حکمرانی آب و نحوه برداشت و موارد مصرف و هزینه بهای آن هم می‌تواند تا حدود زیادی از اتلاف منابع آبی جلوگیری کند. باید اذعان داشت، تنها کشور ما با معضل بی‌آبی و کم بارشی مواجه نبوده و نیست؛ بلکه بیشتر کشورها در وضعیت تغییرات اقلیمی و گرمای زمین با این چالش ناخوشایند دست و پنجه نرم می‌کنند. اما با توجه به اینکه کشور ما سال‌های زیادی با بحران کم آبی روبه‌رو بوده است و اکنون هم در حال گذر از چهارمین خشکسالی کم بارش و بدون باران خود است؛ لذا بهره‌گیری از تجربیات دیگران در مدیریت آب می‌تواند کشور را در مسیر مدیریت سال‌های خشک و بی‌باران یاری رساند.
بی‌آبی و اقتصاد
مطابق با بررسی محققان چین، فرانسه، اسپانیا و آمریکا جزء کشورهای موفق در حوزه مدیریت منابع آبی بوده‌اند؛ چرا که این کشورها اهمیت وجود منابع آب کافی را در آینده کشور و تأثیر آن را در اقتصاد، صنعت و کشاورزی به خوبی درک کرده‌اند.
آمریکا
در سال 2013 مسئولان وقت در ایالت کالیفرنیا برنامه جامع و بلندمدتی برای مدیریت آب مشتمل بر شش راهبرد و 30 راهکار ارائه دادند؛ این راهبردها شامل مواردی مانند کاهش تقاضای آب، افزایش عرضه آب، بهبود کیفیت آب، بهبود سیلاب، نظارت بر منابع آبی و بهبود روش‌های انتقال آب بود. همچنین در کنار این موارد مهم‌ترین راهکار در زمینه کاهش هدر رفت آب در بخش کشاورزی مدیریت منابع آب پنهان بود. در ایالت تگزاس هم مهم‌ترین راهبرد در زمینه کاهش تقاضای آب برای آبیاری و اصلاح الگوی کشت عنوان شد.
اسپانیا
در کشور اسپانیا طی سال‌های زیادی برای افراد پرمصرف جریمه‌هایی در نظر گرفته می‌شد که در صرفه‌جویی و کاهش مصرف آب تأثیر بسیار مطلوبی داشته است.
ژاپن پر مصرف
ژاپن هم کشور بعدی مورد مطالعه برای نحوه مدیریت منابع آبی است؛ چرا که تحقیقات نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته استفاده گسترده از منابع آب در ژاپن موجب فرونشست زمین شده است، به همین دلیل در این کشور طرح‌های بسیاری برای مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی و جایگزین کردن منابع مصرفی آب وضع و بسیاری از آنها اجرایی شد.
استرالیا
کشور استرالیا از هدفمندترین کشورها برای مدیریت منابع آب است؛ به این صورت که در این کشور طرح ملی ابتکار آب ارائه شده است. اجرایی شدن این طرح ضمن اینکه تأثیر بسیار مطلوبی در مدیریت منابع آب به دنبال داشت، موجب شد تا جهش عظیمی در اقتصاد و صادرات استرالیا اتفاق بیفتد. بحران آبی سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ در استرالیا به صورت مستقیم تأثیرات بسیار بدی را در اقتصاد این کشور داشت؛ به گونه‌ای که اقتصاد این کشور به سمت وارداتی شدن محصولات غذایی پیش رفت، اما نکته مهم اینکه در ادامه به دلیل وضع سیاست‌های مورد نیاز در زمینه مدیریت منابع آب این بحران برطرف شد. مهم‌ترین اقدام کشور استرالیا برای مدیریت مصرف آب وضع قانونی برای کاهش کشت محصولات آب‌بر، مانند برنج بود و از جالب‌ترین اقدامات این کشور برای مقابله با بحران کم آبی استفاده از مخزن برای جمع‌آوری آب باران در مدارس بوده است.
برزیل
باید اذعان داشت، بحران کم آبی در برزیل سبب شد تا پنج میلیون دام در این کشور از بین برود. مهم‌ترین راهکار کشور برزیل برای مقابله با بحران آب افزایش قیمت آب تصفیه شده بود که توانست تأثیرات بسیار مطلوبی را در کاهش مصرف آب در پی داشته باشد.
چین
از مهم‌ترین اقدامات چین در زمینه مدیریت منابع آبی، اصلاح روش‌های کشاورزی، مانند گسترش آبیاری قطره‌ای و میکرو آب پاش‌هاست. بحران آب در چین مهاجرت را افزایش داد و استفاده مردم از آب‌های تصفیه نشده موجب گسترش ابتلا به بیماری‌های عفونی در این کشور شد. چین برای مدیریت مصرف منابع از مهار آب‌های سطحی، احداث سازه‌های مخزنی، پوشاندن کانال‌های انتقال آب و بهبود مدیریت آب در آبیاری استفاده کرد.
رشد منابع آبی
به طور کلی، باید تأکید داشت مدیریت منابع آب می‌تواند تأثیر بسیار مطلوبی را در رشد اقتصاد و نابودی فقر داشته باشد. اهمیت این چالش به اندازه‌ای است که اگر سازوکار آبرسانی در دنیا هدفمند شود، این موضوع می‌تواند سالانه 113 میلیارد دلار به اقتصاد دنیا اضافه کند. اما این عایدات اقتصادی در کنار بحران جهانی آب به اندازه‌ای جدی است که به گزارش صندوق جهانی طبیعت کم آبی دومین بحران بزرگ دنیا طی سال‌های آینده است. مهم‌ترین اثری که این بحران می‌تواند در پی داشته باشد، تغییرات اقلیمی و جوی در کره زمین و تأثیرگذار‌ترین راهکار برای کاهش بحران آب در سراسر جهان توجه مردم به مصرف بهینه آب است. کمبود آب در جهان موجب توقف رشد اقتصادی در بسیاری از کشورها شده و در کنار این مدیریت مصرف منابع آب هم به صورت بلندمدت نیازمند سرمایه‌های کلان در سطح جهانی است. نکته مهم دیگر استفاده از سیاست‌های لازم برای کاهش مصرف آب است. برخی از این سیاست‌ها شامل مواردی مانند اصلاح سیستم آبرسانی و انتقال آب و توجه به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و توجه به مدیریت مصرف آب پنهان است. اما در کنار تمام راه حل‌های نگهداشت آب فعلی باید گفت، فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف بهینه منابع آبی راهکار مؤثری در زمینه نگهداشت آب است.