پنج‌شنبه هفته گذشته بود که ماهواره پارس۱ به وسیله پرتابگر «سایوز» از پایگاه پرتاب وستوچنی روسیه به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار خورشید آهنگ با ارتفاع ۵۰۰ کیلومتر از سطح زمین تزریق شد. با این حساب در کارنامه دولت سیزدهم تا کنون ۱۲ پرتاب وجود دارد که از این میان دو پرتاب با پرتابگرهای بین‌المللی صورت گرفته است.
ماهواره پارس۱، ماهواره‌ای تحقیقاتی است که مراحل طراحی، ساخت، تجمیع و آزمون آن در پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده است. این ماهواره ۱۳۴ کیلوگرمی، از سری ماهواره‌های تحقیقاتی‌ـ سنجشی پژوهشگاه فضایی ایران است و به منظور تصویربرداری کاربردی، توسعه بازار داده‌های سنجشی داخلی، و توسعه و آزمون فناوری‌های مورد نیاز ماهواره‌های سنجشی، عملیاتی و بومی طراحی و تولید شده است.
این ماهواره سه دوربین تصویربرداری دارد و اطلاعات منابع زمینی را در سه محدوده طیفی مرئی، فروسرخ موج کوتاه و فروسرخ گرمایی دریافت می‌کند.
دوربین طیف رنگی و فروسرخ موج كوتاه این ماهواره در كمتر از 100 روز، 95 درصد اراضی ایران را تصویربرداری می‌كند. همچنین، دوربین با طیف فروسرخ گرمایی با قابلیت تصویربرداری در شب قادر است كل اراضی ایران را در كمتر از 45 روز تصویربرداری کند.
از دیگر مأموریت‌های این ماهواره می‌توان به آزمون سازوکار پنل‌های خورشیدی بازشونده، آزمون اصلاح مدار با پیشرانش گاز سرد، آزمون عملكرد تعیین موقعیت ماهواره مستقل از GPS مبتنی بر روش موقعیت‌یابی بومی، آزمون عملكرد مجموعه تولید، تبدیل و توزیع توان در مدار با صفحات خورشیدی بازشونده و بردهای بومی، آزمون ارسال داده تصاویر با نرخ بالا در باند فرکانسی X، سنجش میزان تشعشعات فضایی در مدار با استفاده از محموله اندازه‌گیری میزان تشعشعات فضایی (دزیمتری) اشاره كرد.
فناوری‌های مورد استفاده در ماهواره پارس۱ شامل لینک ارتباط مخابراتی در باند فركانسی V/UHF، لینک ارتباط مخابراتی طیف گسترده در باند فرکانسی S، لینک ارتباط مخابراتی در باند فرکانسی X، سنسور تعیین موقعیت GPS، سنسور تعیین موقعیت ODS، سنسور خورشید، سنسور ستاره، سنسور مغناطیس سنج، سنسور ژایروسکوپ، سنسورهای سنجش میزان تشعشعات فضا، لوله حرارتی، تجهیزات سخت‌افزاری و ساختارهای نرم‌افزاری مدیریت حالت‌های مختلف افزونگی و پنل‌های خورشیدی است. این فناوری‌ها مبنای فناوری‌های مورد نیاز ماهواره‌های عملیاتی آینده كشور خواهد بود.
بزرگ‌ترین پایگاه فضایی غرب آسیا در حال ساخت است
در همین راستا «عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگوی تلویزیونی با بیان اینکه در دو سال و یک ماه گذشته، ۱۲ پرتاب ماهواره انجام شده است، گفت: «این تعداد ماهواره، بیش از یک دهه پرتاب است که از سال ۱۳۹۰تا تیرماه ۱۴۰۰ انجام شد، این مسیر ادامه خواهد داشت و برای سال آینده نیز رویدادهای فضایی متعددی پیش‌بینی کرده‌ایم.»
وی با یادآوری اینکه ماهواره‌برها و پایگاه‌های پرتاب در داخل کشور است، خاطرنشان کرد: «پایگاه‌های فعلی امکان تزریق ماهواره در مدارهای خورشیدی 98 درجه را ندارند. در همین راستا بزرگ‌ترین پایگاه غرب آسیا در جنوب کشور ساخته می‌شود که البته ساخت آن در دولت سیزدهم آغاز شده است و اولین پرتاب سال آینده یا حداکثر تا پایان این دولت، از این پایگاه انجام می‌شود تا امکان تزریق ماهواره در مدارهای مختلف فراهم شود.»
چرا ماهواره «پارس ۱» از روسیه پرتاب شد؟
«حسن سالاریه» رئیس سازمان فضایی ایران در پاسخ به پرسش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا درباره چرایی پرتاب ماهواره پارس۱ از کشور روسیه و استفاده‌نکردن از پرتابگرهای بومی در این عملیات گفت: «ماهواره‌ها باتوجه به کاربردی که دارند، در مدارهای متفاوت قرار می‌گیرند. معمولاً ماهواره‌های سنجشی در مدارهای خورشید آهنگ مستقر می‌شوند. برای نمونه، درخصوص ماهواره پارس ۱ که در ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری قرار می‌گیرد، شیب‌مداری یعنی زاویه‌ای که صفحه ماهواره با صفحه استوا می‌سازد، حدود ۹۸ درجه است، این باعث می‌شود که به دلایل مختلف نتوانیم از هر نقطه‌ای این پرتاب را انجام دهیم.» وی افزود: «ان‌شاءالله با ساخت و بهره‌برداری پایگاه ملی چابهار در سال آینده امکان رسیدن به شیب‌های مداری مانند شیب مداری ۹۸ درجه که ماهواره پارس ۱ و خیام در آن قرار گرفته‌اند، برای کشور ما نیز فراهم می‌شود.»
ویژگی‌های ماهواره پارس1
ماهواره «پارس۱» امروز با موفقیت به فضا پرتاب شد. این ماهواره چه ویژگی‌هایی دارد و داده‌های آن چه کاربردهایی برای کشور خواهد داشت؟
ماهواره پارس1 در مرداد ۱۳۹۴ در پژوهشکده سامانه‌های ماهواره از مجموعه پژوهشگاه فضایی ایران تعریف شد. در مسیر رسیدن به ماهواره‌های سنجشی حرفه‌ای و کامل، ماهواره پارس۱ به منزله یک ماهواره تصویربرداری اولین گام در طراحی و ساخت ماهواره‌های سنجشی به شمار می‌آید که ساخت، تجمیع و آزمون آن با تلاش متخصصان و دانشمندان جوان کشور در پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده و قابلیت تصویربرداری از 95 درصد اراضی ایران در کمتر از 100 روز را دارد.
به طور دقیق‌تر، تهیه نقشه با مقیاس ۱/۲۰۰۰۰۰ در زمینه آب کره(مجموعه آب موجود در زیر، رو و فضای یک سیاره) و تهیه نقشه با مقیاس ۱/۱۰۰۰۰۰ در زمینه‌های زیست کره(بخش یا لایه از کره زمین گفته می‌شود که در آن زندگی وجود دارد) ازجمله اهداف اولیه این ماهواره هستند.
در مراحل بعدی، برداشتن نخستین گام از مسیر راه طراحی ابرسامانه ماهواره سنجشی عملیاتی بومی، افزایش سطح فناوری ساخت سیستم‌های ماهواره‌های سنجشی در داخل کشور، توسعه استفاده از داده‌های سنجشی در بین نهادها و دستگاه‌های مختلف و توسعه بازار داده‌های سنجشی در کشور ازجمله کارکردهای پارس1 تعریف شده‌اند.
در میان کشورهایی که دارای صنعت فضایی و به طور دقیق‌تر دارای ماهواره در مدارهای گوناگون زمین هستند، داشتن ماهواره‌هایی از نوع سنجشی‌ـ تحقیقاتی که قابلیت تصویربرداری را داشته باشند، بسیار مهم است و بیشتر ماهواره‌هایی که اکنون در مدار لئو هستند، در همین کلاس قرار می‌گیرند و در کشور ما نیز پیشتر ماهواره خیام با همین کاربرد به مدار لئو تزریق شده بود.
با نگاهی به تاریخ می‌توان دریافت، ظهور ماهواره‌های سنجشی با اختراع دوربین عکاسی ترویج شد و نخستین تصویر ثبت شده سنجشی به وسیله «نادار» از یک بالن در سال 1858 ثبت شد. همچنین پس از آن، پرتاب ماهواره اسپوتنیک روسی و آغاز عصر فضا در سال 1957، تصویربرداری فضایی از سطح زمین مهم‌ترین برنامه‌ای بود که از سوی کشورهای پیشرو در عرصه فضا مورد توجه قرار گرفت.
ماهواره ونگارد 2 که به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا تعلق داشت، نخستین ماهواره‌ای بود که به طور خاص برای رصد زمین و برای اندازه‌گیری توزیع پوشش ابر طراحی شده بود. پس از پرتاب این ماهواره و با گذشت بیش از 60 سال از توسعه ماهواره‌های سنجشی، پیشرفت‌های قابل توجهی در تفکیک مکانی، طیفی و زمانی داده‌های سنجش از دور به وجود آمده که نحوه رصد زمین را به طرز چشمگیری تغییر داده است.
اما سؤال اینجاست که چرا این کلاس از ماهواره‌ها تا این اندازه اهمیت دارند؟
۱ـ کوتاه بودن زمان جمع‌آوری داده
یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت این ماهواره‌ها، کوتاه بودن زمان جمع‌آوری داده‌های بیشتر در مقایسه با سایر روش‌هاست؛ با توجه به ارتفاع کم ماهواره‌های سنجش از دور، مدت زمانی که سامانه فضایی در هر گردش با ایستگاه زمینی می‌تواند در ارتباط باشد، بسیار کوتاه است که در این زمان کوتاه می‌تواند حجم بسیار زیادی از اطلاعات را به ایستگاه زمینی مخابره کند.
2ـ تولید حجم بالایی از اطلاعات
ماهواره‌های سنجش از دور در ارتفاع پایین به دور زمین در حرکت هستند و تغییرات زمین، اقیانوس، جو، کرایوسفر و چرخه کربن را از فضا رصد می‌کنند و به صورت دائمی تصاویر نوری یا مایکروویو از زمین تهیه کرده و آن را برای ایستگاه زمینی ارسال می‌کنند و حجم اطلاعات تولید شده اغلب بسیار بالاست.
3ـ پایش محیط زیست و جلوگیری از زمین‌خواری و نابودی منابع طبیعی
بررسی نحوه رشد یک شهر و تغییرات در زمین‌های کشاورزی یا جنگل‌ها طی چندین سال یا چند دهه نیز از دیگر کاربرد‌های این فناوری در جوامع مدرن است که از این حیث نیز فناوری سنجش از دور می‌تواند کاربرد بسیاری در کشورمان داشته باشد. با استفاده از فناوری سنجش از دور به‌راحتی می‌توان تغییرات مناطق گوناگون را از فضا تحت رصد داشت تا با کوچک‌ترین تغییری نسبت به جلوگیری از تخریب منابع محیط زیستی اقدام کرد.
4ـ کشاورزی
کشاورزی و تعیین سطح زیرکشت یک حوزه دیگر استفاده از ماهواره‌های سنجشی است که در آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای می‌توان در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت سطح زیرکشت یک منطقه را برای برآوردهای دقیق مورد پایش و رصد قرار داد.
5ـ کاهش خسارت وقایع طبیعی
در حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله و رانش زمین هم امروزه یکی از ابزارهای مهم هشدار و همچنین مدل‌سازی برای تدقیق امدادرسانی و همچنین تخلیه مناطق پرخطر و اعلام هشدار جهت آمادگی، فناوری سنجش از دور است که طی سال‌های گذشته و در جریان برخی بلایای طبیعی رخ داده در کشورمان، کاربردی بودن آن به اثبات رسیده است.