33 ماه از عمر دولت سیزدهم گذشت و با شهادت سیدابراهیم رئیسی، 50 روز دیگر این دولت طبق قانون اساسی به حیات خود خاتمه می‌دهد و زودتر از موعد انتخابات دولت چهاردهم رقم خواهد خورد. در این میان، ضروری است به کارنامه درخشان این دولت در عرصه‌های گوناگون، به ویژه دور زدن تحریم‌ها، توسعه روابط دیپلماسی و دستاورد مهم صنعت نفت اشاره کرد؛ دستاوردی که با وجود تحریم‌ها و فشارهای خارجی محقق و موجب افزایش و رکوردشکنی در بخش صادرات شد. همچنین امضای قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان، فروش نفت در حیاط خلوت آمریکا و صادرات حجم قابل توجهی از میعانات گازی و نفت خام سنگین ایران به ونزوئلا، توسعه همکاری با کشورهای آمریکای لاتین با امضای قراردادها و تفاهم‌نامه‌های متعدد، صادرات خدمات فنی و مهندسی به عمان، تقویت روابط دوستانه ایران و روسیه در حوزه صنعت نفت با امضای تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران و گازپروم، افزایش حدود ۲۰ درصدی صادرات گاز به کشورهای همسایه از جمله موارد مورد توجه موضوع دیپلماسی انرژی است.
همکاری سازنده جای رقابت بازدارنده
«همکاری سازنده» به جای «رقابت بازدارنده» جزء نخستین شعارهای وزارت نفت دولت سیزدهم بود؛ تعاملی که با کشورهای همسایه آغاز شد و به منتهی‌الیه شرق و غرب نیز رسید. دولت سیزدهم در چند جبهه در حوزه فعال‌سازی دیپلماسی در دولت سیزدهم پیش رفت.
بر این اساس، در گام اول احیای مشتریان سنتی نفت ایران و تقویت مناسبات گازی با کشورهای همسایه به‌منظور توسعه تبادلات نفت و گاز آغاز شد و پس از آن در حوزه جذب سرمایه برای توسعه بیشتر صنعت نفت و گاز و بعد صدور خدمات فنی و مهندسی و ایجاد ظرفیت پالایشی در مرزهای دور گام‌های مناسبی برداشته شد. روسیه، ونزوئلا و عراق سه کشوری هستند که بیشترین مذاکرات با آنها انجام شده، شماری از ملاقات‌ها و مذاکرات این دولت به‌دلیل مسائل تحریمی رسانه‌ای نشده است؛ اما آمار و ارقام نهایی در این حوزه گویای فعالیت دولت مردمی در بخش توسعه دیپلماسی انرژی بوده است.
رفع موانع دیپلماسی انرژی
اردیبهشت‌ماه سال گذشته نیز وزیر نفت به همراه رئیس‌جمهور کشورمان عازم کشور سوریه شد و در آنجا سند راهبردی و بلندمدت همکاری میان دو کشور را امضا کرد. نخستین نشست مشترک روسیه و ایران با حضور «الکساندر نواک»، معاون نخست‌وزیر روسیه و «جواد اوجی»، وزیر نفت ۲۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در تهران برگزار شد. در این نشست پیگیری محورهای همکاری دو کشور در زمینه انرژی و بررسی تفاهم‌های پیشین، حل و رفع موانع موجود برای اجرایی‌شدن تفاهم‌ها مورد تأکید دو طرف قرار گرفت.
۱۶ آذرماه ۱۴۰۲ با هدف شتاب‌بخشی به توسعه روابط انرژی با روسیه، اوجی به همراه آقای رئیسی راهی مسکو شد تا چهارمین سفر وزیر نفت به روسیه رقم بخورد. در این سفر یک روزه رایزنی درباره مسائل دو جانبه از جمله همکاری‌های اقتصادی و گفت‌وگو درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی اصلی‌ترین دستور کار رئیس‌جمهوری بود.
پایان همسویی با جریان‌های سلطه
در همین راستا «جعفر قنادباشی» درباره عملکرد سیاست خارجی در ۳۳ ماه فعالیت دولت سیزدهم گفت که اگر به کشورهای اسلامی و جهان سوم نگاه کنیم، دو دسته سیاست خارجی می‌بینیم که در حال پیگیری است. دسته‌ای از کشورها هستند که همسو با قدرت‌های جهانی و سلطه‌گر هستند و دسته‌ای هم موافق این روند نیستند و سیاست خارجی‌شان مستقل از سیاست جهانی و بر اساس منافع راهبردی‌شان دنبال می‌شود. معتقدم سیاست خارجی دولت سیزدهم بیش از دولت‌های قبلی مستقل و مبتنی بر اصول اساسی کشور بود و آقای امیرعبداللهیان به خوبی این روند را دنبال کردند.
وی ادامه داد: «آقای امیرعبداللهیان اعتقادی به همسویی با جریان‌های سلطه بین‌المللی نداشت و در اصل نگاهش به منافع ملی و نیازهای داخلی، فرهنگ و خواسته‌های عمومی بود و با بسیاری از وزیران خارجی دیگر در دولت‌های قبلی متفاوت بود. این نگاه مستقل ایشان حتی در تشریفات و پوشیدن لباس و تنظیم ساختار وزارت خارجه مؤثر بود.»
گسترش دایره دوستان
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «خیلی از کشورهای منطقه که به لحاظ سیاسی و اقتصادی در نوع خود مهم و مؤثر هستند به دلیل اتخاذ سیاست همسو با غرب معنای استقلال در تصمیم‌گیری را آن‌طور که ایران تجربه کرده است، نکردند.»
وی گفت: «یکی از مهم‌ترین اقدامات دستگاه دیپلماسی در ۳۳ ماه فعالیت این بود که در شرایط فعلی کشور، از حوزه دیپلماسی مسائل اقتصادی و تعاملات تجاری دنبال شد و به دنبال آن شاهد همکاری‌های منطقه‌ای ایران در حوزه‌های اقتصادی و تجاری با کشورهای منطقه و نیز جهان بودیم.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: «اقدامات منطقه‌ای دستگاه دیپلماسی در این مدت و ارتقای روابط دیپلماتیک باعث شد بسیاری از سیاست‌های خصمانه، کاهش یابد و این یک موفقیت بزرگ بود.»
جان کلام
دولت سیزدهم به توازن در سیاست خارجی معتقد بود و توسعه همکاری با همسایگان و کشورهای اسلامی، متوازن‌سازی سیاست خارجی مبتنی بر اصل «نه شرقی نه غربی» در عین توجه و تأکید بر روابط با کشورهای شرق و غرب را در اولویت برنامه‌های خارجی‌اش قرار داد؛ در همین راستا، ۶۸ نفر از سران، مقامات ارشد کشورها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در مراسمی که عصر روز دوم خرداد ۱۴۰۳ به میزبانی سرپرست ریاست جمهوری در محل سالن اجلاس سران تهران برگزار شد، حضور یافتند و به مقام رئیس‌جمهور و همراهان شهیدش ادای احترام کردند.
امیر قطر، رهبر ملی ترکمنستان، رؤسای‌جمهور تونس، سوریه و تاجیکستان، نخست‌وزیران عراق، پاکستان، ارمنستان، آذربایجان و سوریه، رؤسای مجالس لبنان، الجزایر، قزاقستان، مالی، اتیوپی، دومای روسیه و رؤسای مجلس قانون‌گذاری و مجلس عالی ازبکستان، معاونان رؤسای‌جمهور ترکیه و هند و معاونان نخست‌وزیران قرقیزستان، ارمنستان، چین، افغانستان و صربستان از جمله مقامات ارشدی هستند که با حضور در محل سالن اجلاس سران تهران و عرض تسلیت به سرپرست ریاست‌جمهوری، به مقام شهید دکتر سیدابراهیم رئیسی و یاران شهیدش ادای احترام کردند.
همچنین وزرای امور خارجه لبنان، مصر، تونس، عربستان سعودی، کویت، ازبکستان، تاجیکستان، بلاروس، ارمنستان، آذربایجان، سریلانکا، افغانستان، پاکستان، ونزوئلا و ترکیه، وزیر مشاور در امور نخست‌وزیری اردن، وزیر مدیریت منطقه‌ای و زیرساخت ارمنستان، وزیر کشاورزی و امنیت غذایی مالزی، وزیر امور مجاهدان الجزایر، وزیر مشاور در امور توسعه روستایی سریلانکا، وزیر بازرگانی پاکستان، وزیر کشور پاکستان، وزیر اطلاع‌رسانی و تبلیغات پاکستان، وزیر فرهنگ و میراث ملی پاکستان، عضو کابینه صربستان، وزیر مشاور ریاست‌جمهوری نیکاراگوئه، وزیر شهرسازی دولت‌های محلی و خدمات عمومی مالدیو به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور، وزیر اوقاف و امور دینی عمان به عنوان فرستاده ویژه سلطان، وزیر مشاور صربستان و وزیر مشاور امارات نیز از دیگر مقامات خارجی حاضر در این مراسم بودند که به مقام والای رئیس‌جمهور شهید کشورمان ادای احترام کردند.