بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی از ریال دیجیتال رونمایی کرد. ریال دیجیتال مرحله آزمایشی خود را در جزیره کیش با مشارکت دو بانک بزرگ کشور آغاز کرد و مشتریان شبکه بانکی می‌توانند بدون استفاده از پول‌های کاغذی یا کارت‌های بانکی به سادگی از طریق کیف پول ریال دیجیتال و تنها با اسکن بارکد، کالا و خدمات مورد نظر خود را خرید و دریافت کنند. این رویداد مهم با حضور «محمدرضا فرزین» رئیس کل بانک مرکزی، در ساختمان میرداماد بانک مرکزی برگزار شد. آن گونه که مدیران ارشد بانک مرکزی می‌گویند، رونمایی از ریال دیجیتال، نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی ایران و نشان‌دهنده حرکت جدی کشور به سمت دیجیتالی کردن نظام مالی است. به هر روی، این رویداد اتفاق تازه‌ای است و می‌تواند سرفصل جدیدی در شبکه مالی و بانکی ایران باشد.
ریال دیجیتال چیست؟
ریال دیجیتال نسخه الکترونیکی پول رایج کشور، یعنی ریال است که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر کرد. این ارز دیجیتال، در واقع همان اسکناس است؛ اما به جای کاغذ، در قالب داده‌های الکترونیکی وجود دارد. ریال دیجیتال درست مانند پول نقد، مستقیماً تعهد بانک مرکزی به شمار می‌آید و ارزش آن برابر با اسکناس فیزیکی ریال است.
این ارز دیجیتال با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) پیاده‌سازی شده است، اما برخلاف ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین، تحت نظارت کامل بانک مرکزی قرار دارد. از این رو، ریال دیجیتال در دسته ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) قرار می‌گیرد.
چگونه استفاده کنیم؟
استفاده از ریال دیجیتال بسیار ساده است. شهروندان می‌توانند با استفاده از یک برنامه موبایل، ریال‌های دیجیتال خود را در یک کیف پول الکترونیکی ذخیره کنند. برای پرداخت، کافی است کد QR فروشنده را اسکن کنند یا در آینده نیز از فناوری NFC استفاده کنند. تراکنش‌ها بلافاصله و بدون نیاز به تسویه بین بانکی انجام می‌شود، یعنی پول فوراً از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده واریز می‌شود. به گفته مدیران بانک مرکزی، این سازوکار برای پرداخت‌های خرد، مانند خرید روزانه یا پرداخت کرایه تاکسی بسیار مناسب است و می‌تواند جایگزینی برای استفاده از پول نقد یا کارت‌های بانکی باشد.
چه فرقی با موبایل بانک دارد؟
بانک مرکزی مدعی است ریال دیجیتال در مقایسه با سایر روش‌های پرداخت الکترونیک، مزایای منحصر به فردی دارد که در اینجا براساس گفته‌های مدیرکل و معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی ذکر شده‌اند.
حذف نیاز به تسویه بین بانکی: برخلاف تراکنش‌های کارتی یا اینترنتی معمول، ریال دیجیتال به فرآیند تسویه بین بانکی نیازی ندارد. این ویژگی سبب می‌شود پس از تراکنش، وجه بلافاصله و بدون تأخیر در اختیار فروشنده قرار گیرد.
افزایش سرعت گردش پول: حذف فرآیند تسویه بین بانکی، سرعت گردش پول در اقتصاد را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. این امر می‌تواند به رونق کسب‌وکارها و تسریع فعالیت‌های اقتصادی کمک کند.
امنیت بالاتر: استفاده از فناوری‌های پیشرفته رمزنگاری در ریال دیجیتال، امنیت تراکنش‌ها را در مقایسه با روش‌های سنتی افزایش می‌دهد.
چه مزیتی دارد؟
تسهیل پرداخت‌های خرد: ریال دیجیتال برای پرداخت‌های روزمره، مانند کرایه تاکسی یا خرید‌های کوچک بسیار مناسب است. این امر می‌تواند به کاهش استفاده از پول نقد و در نتیجه کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس منجر شود.
افزایش شفافیت و بهبود نظارت: ریال دیجیتال، کارایی نظارت و جمع‌آوری اطلاعات در حوزه پرداخت را برای بانک مرکزی به طور چشمگیری افزایش می‌دهد. این امر به سیاست‌گذاران اقتصادی کمک می‌کند تا با دسترسی به داده‌های دقیق‌تر و به‌روزتر، تصمیمات مؤثرتری اتخاذ کنند.
مقابله با تحریم‌ها: استفاده از ریال دیجیتال در تشکیل بلوک‌های CBDC می‌تواند به کاهش آثار تحریم‌ها کمک کند و راهی برای تسهیل مبادلات مالی بین‌المللی در وضعیت تحریم باشد.
توسعه اقتصاد دیجیتال: راه‌اندازی ریال دیجیتال، زیرساخت‌های لازم برای رشد کسب‌وکارهای برخط و فین‌تک‌ها را فراهم می‌کند و می‌تواند به رشد و توسعه اکوسیستم استارتاپی در حوزه فناوری‌های مالی کمک شایانی کند.
پدافند غیرعامل: ریال دیجیتال ابزاری برای پدافند غیرعامل به شمار می‌آید. در صورت بروز اختلال در شبکه‌های بانکی سنتی، ریال دیجیتال می‌تواند به مثابه راهکاری جایگزین برای حفظ جریان مبادلات مالی عمل کند.
در آخر چه؟
رونمایی از ریال دیجیتال یکی از دستاوردهای دولت سیزدهم است که به تازگی به شکل آزمایشی در کیش به اجرا درآمده است. این طرح مزایای فراوانی دارد؛ اما در کنار آن نکته‌های فنی هم وجود دارد که باید به آنها توجه کرد. افزون بر نکات فنی و پیاده‌سازی، باید از دیدگاه اقتصادی هم به ریال دیجیتال بیشتر توجه کرد. برای نمونه، فرآیند تولید ریال دیجیتال، به کدام نهاد وابسته است؟ آیا اصلاً ریال دیجیتال مابه‌ازای فیزیکی هم خواهد داشت؟ چاپ پول مفهومی است که باید شفاف شود.