هفته بسیج فرا رسیده است و بار دیگر این سؤال قابل توجه و بررسی است که چه چیزی بسیج‌ـ این دردانه مخلوق انقلاب اسلامی‌ـ را از دیگر نام‌ها و نشانه‌ها ممتاز کرده است؟ بدون شک، در میان عناصر هویتبخش بسیج و تفکر بسیجی عنصر عقلانیت از جایگاه ممتازی برخوردار است؛ عقلانیتی که حاصل آن حضور بهنگام و مؤثر در صحنه‌های دفاع از انقلاب اسلامی است.
عقلانیت در مکتب بسیج، البته با ابزار منفعت‌طلب و محاسبه‌گری که در دنیای مدرن عقلانیت (Rationalism) نامیده‌اند، تفاوت ماهوی دارد. عقل در گفتمان بسیج، عقلی خودبنیاد و منقطع از وحی نیست که اسیر نفس و سود و منفعت و لذت شده باشد. عقل در مدرسه بسیج در پیوند با شریعت تعریف شده است. آنچه در آموزه‌های دینی مورد تأکید و توجه است، عقلی است که نه تنها در برابر وحی قرار ندارد؛ بلکه با هدایت و راهنمایی وحی مسیر حق و هدایت را می‌یابد. در این گفتمان عقل موجودی «ما عبد به الرحمان» است و راه و رسم سعادت و زندگی را مبتنی بر راهنمایی‌های آسمانی ترسیم می‌کند. این عقل متصل به وحی، ضمن توجه و تأیید گزاره‌های دینی، در فهم این گزاره‌ها نیز به کار می‌آید و خود حافظی است برای جلوگیری از تحریف و ایجاد مصونیت در آموزه‌های دینی.
مهم‌ترین تجلی دو الگوی عقلانیت را می‌توان در عرصه سیاست‌ورزی امروز مشاهده کرد. عرصه‌هایی که جمهوری اسلامی با الگوی ارائه کرده خود، جهان غرب را به چالش کشیده است. سیاست در غرب به ظاهر چهره‌ای عقلانی به خود گرفته و اندیشه‌های دیگر را به جرم عدم التزام به مؤلفه‌های عقلانیت و پیروی نکردن از منطق سیاست مدرن، «غیرعقلانی» معرفی می‌کند. حمایت از مردم مظلوم عالم، منطق مقاومت و ایستادگی در برابر زیاده‌خواهان و استعمارگران، تلاش برای حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و دهها دلایل عقلانی دیگر، همگی غیر عقلانی خوانده شده و در سایه تفوق رسانه‌ای و قدرت رسانه‌ای به خورد ملت‌های جهان داده می‌شود.
عقل محافظه‌کار مدرن امروز، عقل توجیه‌گر نظام سلطه حاکم بر جهان است و مبتنی بر آن نمی‌توان از مقاومت و مبارزه با زیاده‌خواهی و یکجانبه‌گرایی سخن گفت و این در حالی است که ملت‌های مستضعف و محروم عالم امروز برای غلبه بر وضعیت نامتوازن حاکم بر جهان، در اولین گام باید منطق عقلانیت غرب را به کناری گذاشته و عقلانیت جدیدی را جایگزین کنند که بدون شک منطق قرآنی و عقلانیت اسلامی نماد آن بوده و بهترین گزینه «رهاییبخش» به حساب می‌آید. این اندیشه امروز به برکت انقلاب اسلامی به مهم‌ترین گفتمان رقیب عقلانیت مدرن بدل شده است.
رهبر حکیم انقلاب اسلامی در تبیین تفاوت این دو گونه عقل می‌گویند: «عقلانیت به معنای تسلیم نیست؛ عقلانیت به معنای هزیمت نیست؛ عقلانیت برای پیش رفتن و در جهت یافتن راههایی برای هر چه موفقتر شدن در رسیدن به این آرمان‌هاست. بعضی‌ها با نام عقلانیت، با نام اعتدال، با نام پرهیز از جنجال و دردسر بینالمللی، می‌خواهند از مبانی انقلاب و اصول انقلاب کم بگذارند! این نمی‌شود. این نشانه بیصبری و نشانه خسته شدن است.» (۱۹ /۶/ ۱۳۸۷)
حاصل عقلانیت سکولار چیزی جز محافظه‌کاری و انفعال و بزدلی نیست! انسان منفعت‌طلبی که جز به حیات مادی خود نمی‌اندیشد و هیچ سنت الهی فرامادی را قبول ندارد و برای حفظ حیات خود به هر ذلت و پستی تن می‌دهد تا چند صباحی بیشتر زنده بماند! و همین ضعف و ناتوانی است که اتفاقاً دشمن را بیش از پیش طمعکار کرده و زیاده‌خواهان عالم را به تجاوز و تعدی بیشتر سوق می‌دهد! محصول تربیت عقل سکولار عافیت‌اندیشی و تربیت مدیرانی است که حتی حاضر به حضور در خط مقدم در هیچ عرصه‌ای نیستند! همان‌ها که می‌خواهند از کیلومتر‌ها دورتر، صحنه‌ها را مدیریت کنند و حضور در کنار مجاهدان جبهه مقاومت در غزه و لبنان و... را «بی‌عقلی» می‌نامند! چنین رفتار‌هایی کافی است تا رهبری انقلاب را به یادآوری چنین سخنانی ترغیب کند که: «بعضی‌ها اسم عقل و عقلانیت را که می‌آورند، منظورشان از عقلانیت ترسیدن است؛ وقتی می‌گویند عاقل باشید، یعنی بترسید، یعنی منفعل باشید، یعنی از مقابل دشمن فرار کنید! نه، [این درست نیست]؛ ترسو‌ها حق ندارند اسم عقلانیت را بیاورند. ترسیدن و فرار کردن و میدان را خالی کردن، اسمش عقلانیت نیست، اسمش همان ترس و فرار و مانند اینهاست؛ عقلانیت یعنی محاسبه درست. البته دشمن سعی می‌کند عقلانیت به آن معنای غلط را تلقین کند، بعضی هم نادانسته گاهی حرف‌های دشمن را تکرار می‌کنند.» (۲۱ /۷/ ۱۳۹۹)
در دستگاه عقلانی بسیج، اما در کنار شجاعت، ایثار و از خودگذشتگی و گمنامی معنا می‌یابد. بسیجی اهل تدبیر است و در این تدبیر دچار تعلل و شتاب‌زدگی نمی‌شود. بسیجی خود را وقف انسانیت و اخلاق و عدالت کرده است و در این مسیر به حضرت سیدالشهداء (ع) اقتدا کرده که همه چیزش را هدیه داده است! ما نیز، چون امام بسیجیان بر این حقیقت تأکید می‌ورزیم که «اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین‌انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید و الّا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند.»