انفجار بندر شهید رجایی، یکی از بنادر کلیدی ایران، نه‌تنها چالشی برای زیرساخت‌های لجستیکی بود، بلکه آزمونی برای مدیریت رسانه‌ای و کنترل روایت‌ها در فضای عمومی به‌شمار می‌رفت. در چنین بحران‌هایی، مرجعیت رسانه‌ای، شفافیت، سرعت اطلاع‌رسانی و پرهیز از شایعه‌پراکنی نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ آرامش جامعه و جلوگیری از تشویش اذهان عمومی دارند. این گزارش به بررسی اهمیت مدیریت رسانه‌ها و روایت‌ها در حوادثی مانند انفجار بندر شهید رجایی می‌پردازد و راهکار‌هایی برای بهبود این فرآیند ارائه می‌دهد.
مرجعیت رسانه‌ای: پایه اعتماد عمومی
در هنگام وقوع حوادث غیرمترقبه مانند انفجار بندر شهید رجایی، رسانه‌ها و منابع رسمی به‌منزله مرجع اطلاع‌رسانی نقش حیاتی دارند. فقدان یک مرجع معتبر می‌تواند فضا را برای شایعات و اطلاعات نادرست باز کند. مرجعیت رسانه‌ای به‌معنای ارائه اطلاعات دقیق، به‌موقع و قابل‌اعتماد از سوی نهاد‌های مسئول است که از تشویش و سردرگمی عمومی جلوگیری می‌کند. در مورد حادثه بندر شهید رجایی، برخی رسانه‌های رسمی با انتشار سریع بیانیه‌هایی درباره ماهیت حادثه و تأثیر نداشتن آن بر زنجیره تأمین کالا‌های اساسی، توانستند تا حدی جلوی گسترش شایعات را بگیرند. برای نمونه، اظهارات «ابراهیمی» عضو کمیسیون کشاورزی که تأکید کرد: «ذخایر استراتژیک کشور به اندازه‌ای است که هیچ خللی در تأمین نیاز‌های بخش دام و طیور ایجاد نمی‌شود.» نمونه‌ای از تلاش برای حفظ آرامش از طریق رسانه‌های رسمی بود. با این حال، در فضای مجازی، فقدان یک روایت واحد و منسجم از سوی مقامات گاهی سبب شد که گمانه‌زنی‌ها و شایعات درباره ابعاد حادثه گسترش یابد. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت تقویت مرجعیت رسانه‌ای از طریق هماهنگی بیشتر بین نهاد‌های مسئول و رسانه‌ها است.
شفافیت: سلاح مقابله با شایعه
شفافیت در اطلاع‌رسانی، یکی از مهم‌ترین ابزار‌ها برای مدیریت بحران‌های رسانه‌ای است. زمانی که اطلاعات دقیق و کاملی درباره یک حادثه در اختیار عموم قرار نگیرد، فضا برای شایعات و روایت‌های غیرواقعی فراهم می‌شود. در مورد انفجار بندر شهید رجایی، برخی منابع رسمی با انتشار اطلاعات جزئی درباره عدم آسیب به اسکله‌ها و ادامه فعالیت بندر، تلاش کردند تا شفافیت را حفظ کنند. «مسعود دانشمند» رئیس کانون سراسری شرکت‌های حمل‌ونقل، در مصاحبه‌ای اظهار داشت: «در این انفجار صدمه‌ای به اسکله‌ها نرسید و تنها ۱۵ درصد از واردات کالا‌های اساسی از این بندر انجام می‌شود.» این نوع اطلاع‌رسانی شفاف به مردم اطمینان داد که حادثه تأثیر محدودی بر زنجیره تأمین داشته است. با این حال، تأخیر در ارائه جزئیات بیشتر درباره علل حادثه و ابعاد خسارات، موجب شد که برخی کاربران در فضای مجازی به انتشار اطلاعات تأییدنشده روی آورند. برای نمونه، در ساعات اولیه پس از انفجار، شایعاتی درباره توقف کامل فعالیت بندر یا کمبود قریب‌الوقوع کالا‌های اساسی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. این شایعات می‌توانست با ارائه اطلاعات شفاف‌تر و سریع‌تر از سوی مقامات به‌طور کامل مهار شود.
سرعت اطلاع‌رسانی: مسابقه با شایعات
در عصر دیجیتال، سرعت انتشار اطلاعات در فضای مجازی به‌مراتب بیشتر از رسانه‌های سنتی است. این موضوع سبب می‌شود که نهاد‌های مسئول برای حفظ مرجعیت خود، ناچار به اطلاع‌رسانی سریع و دقیق باشند. در حادثه بندر شهید رجایی، برخی رسانه‌های رسمی توانستند در ساعات اولیه بیانیه‌هایی منتشر کنند، اما تأخیر در ارائه جزئیات کامل‌تر، فضا را برای گمانه‌زنی‌ها باز گذاشت. «قاسم روانبخش» نایب‌رئیس کمیسیون امور داخلی کشور، با تأکید بر اینکه «حادثه اخیر تأثیر قابل‌توجهی بر روند تأمین کالا‌های اساسی نداشته است»، تلاش کرد تا نگرانی‌ها را کاهش دهد. اما این اظهارات زمانی منتشر شد که برخی شایعات در فضای مجازی شکل گرفته بود. این موضوع نشان می‌دهد که سرعت اطلاع‌رسانی باید با هماهنگی بیشتری انجام شود تا روایت رسمی پیش از روایت‌های غیررسمی به گوش مردم برسد. یکی از راهکار‌های مؤثر در این زمینه، استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال مانند شبکه‌های اجتماعی برای انتشار سریع اخبار رسمی است. نهاد‌های مسئول می‌توانند با ایجاد کانال‌های رسمی در پلتفرم‌هایی مانند تلگرام یا ایکس، اطلاعات را به‌صورت مستقیم و بدون واسطه به مخاطبان منتقل کنند. این روش نه‌تنها سرعت اطلاع‌رسانی را افزایش می‌دهد، بلکه به کاهش تأثیر شایعات نیز کمک می‌کند.
پرهیز از شایعه‌پراکنی: مسئولیت رسانه‌ها و کاربران
شایعه‌پراکنی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در مدیریت رسانه‌ای حوادث است. در مورد انفجار بندر شهید رجایی، شایعاتی درباره کمبود کالا‌های اساسی یا توقف کامل فعالیت بندر در فضای مجازی منتشر شد که می‌توانست به نگرانی عمومی دامن بزند. رسانه‌ها و کاربران فضای مجازی هر دو در این زمینه مسئولیت دارند. رسانه‌های رسمی باید از انتشار اخبار تأییدنشده یا اغراق‌آمیز خودداری کنند. برای نمونه، برخی رسانه‌ها در ساعات اولیه حادثه، بدون استناد به منابع معتبر، اخباری درباره خسارات گسترده منتشر کردند که بعداً تکذیب شد. این نوع پوشش رسانه‌ای می‌تواند اعتماد عمومی را تضعیف کند. از سوی دیگر، کاربران فضای مجازی نیز باید در بازنشر اخبار دقت بیشتری به خرج دهند. انتشار اطلاعات بدون منبع معتبر، حتی اگر با نیت خیر باشد، می‌تواند به گسترش شایعات بینجامد. آموزش سواد رسانه‌ای به عموم مردم، یکی از راهکار‌های بلندمدت برای کاهش شایعه‌پراکنی است. این آموزش می‌تواند شامل یادگیری روش‌های شناسایی اخبار جعلی و تأیید منابع اطلاعاتی باشد.
نقش فضای مجازی: فرصت یا تهدید؟
فضای مجازی در حوادثی مانند انفجار بندر شهید رجایی می‌تواند هم فرصت باشد و هم تهدید. از یک سو، این فضا امکان انتشار سریع اطلاعات رسمی و ارتباط مستقیم با مردم را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، نبود نظارت کافی بر محتوای منتشرشده می‌تواند به گسترش شایعات منجر شود.
در این حادثه، برخی کاربران و صفحات پرمخاطب در شبکه‌های اجتماعی با انتشار اطلاعات نادرست، به نگرانی‌ها دامن زدند. برای نمونه، ادعا‌هایی درباره کمبود قریب‌الوقوع نهاده‌های دامی در برخی گروه‌های مجازی مطرح شد که با اظهارات مقامات رسمی در تضاد بود. این موضوع نشان‌دهنده ضرورت مدیریت فعال‌تر فضای مجازی از سوی نهاد‌های مسئول است.
یکی از راهکار‌های مؤثر، ایجاد تیم‌های واکنش سریع رسانه‌ای است که به‌صورت مداوم فضای مجازی را رصد کرده و در برابر شایعات، اطلاعات دقیق و رسمی منتشر کنند. این تیم‌ها می‌توانند با همکاری رسانه‌های رسمی و پلتفرم‌های دیجیتال، روایت‌های نادرست را به‌سرعت اصلاح کنند.
آینده مدیریت رسانه‌ای: درس‌هایی از بندر شهید رجایی
حادثه بندر شهید رجایی درس‌های مهمی برای مدیریت رسانه‌ای در بحران‌ها به‌همراه داشت. نخست، ضرورت هماهنگی بین نهاد‌های مسئول برای ارائه روایت واحد و منسجم است. دوم، اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین و پلتفرم‌های دیجیتال برای اطلاع‌رسانی سریع و شفاف است. سوم، آموزش سواد رسانه‌ای به مردم برای کاهش تأثیر شایعات و اخبار جعلی. برای آینده، نهاد‌های مسئول باید برنامه‌های مدونی برای مدیریت رسانه‌ای در بحران‌ها تدوین کنند. این برنامه‌ها می‌تواند شامل ایجاد مراکز فرماندهی رسانه‌ای، آموزش سخنگویان حرفه‌ای، و همکاری با پلتفرم‌های دیجیتال برای رصد و اصلاح روایت‌ها باشد. همچنین، تقویت مرجعیت رسانه‌ای از طریق انتشار اطلاعات شفاف و به‌موقع، می‌تواند اعتماد عمومی را به نهاد‌های رسمی افزایش دهد.
جمع‌بندی
مدیریت رسانه‌ای در حوادثی مانند انفجار بندر شهید رجایی، نقشی تعیین‌کننده در حفظ آرامش و اعتماد عمومی دارد. مرجعیت رسانه‌ای، شفافیت، سرعت اطلاع‌رسانی و پرهیز از شایعه‌پراکنی، چهار ستون اصلی این فرآیند هستند. در حالی که مقامات در این حادثه توانستند با انتشار اطلاعات دقیق، تأثیر آن بر بازار کالا‌های اساسی را محدود کنند، چالش‌هایی مانند تأخیر در اطلاع‌رسانی و گسترش شایعات در فضای مجازی همچنان باقی است. با درس‌گیری از این تجربه و تقویت زیرساخت‌های رسانه‌ای، می‌توان در بحران‌های آینده، روایت‌ها را بهتر مدیریت کرد و از تشویش اذهان عمومی جلوگیری کرد.