منشور وحدت اسلامی

پروفسور حمید مولانا
این مقاله قسمتی از سخنرانی پروفسور مولانا در بیست و یکمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی است که این هفته در تهران برگزار شد.
مقام معظم رهبری، سال جدید را سال نوآوری و شکوفائی نامیده اند و با اشاره به هفته وحدت افزودند که مشترکات مذاهب اسلامی و همکاری کامل بین مردم و مسئولان و دستگاه های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و خدماتی باید حرکت به سمت علم و تحقیق و گسترش فرهنگ مطلوب در ارائه خدمات به همه قشرها در دستور کار قرارگیرد.
امروز یکی از بزرگترین پرسش ها و یکی از مهمترین مطالبی که همه ما شرکت کنندگان در این کنفرانس وحدت اسلامی را به چالش می طلبد این است که چگونه می توانیم دراجرای منشور وحدت اسلامی قدم های موثری برداشته و در مسیر بسیج علمی و فرهنگی در دنیای امروز پیشگام باشیم.
به راستی اگر امتی به صورت یکپارچه و مصمم و با استعانت از خداوند متعال اراده کند، می تواند در تمام امور زندگی اجتماعی، سرنوشت خود را تغییر داده و با سرعت نردبان رشد و ترقی را طی کند، که نمونه های بارز آن را در طول تاریخ اسلام مشاهده می کنیم.
پیامبر اسلام که خود محور اتحاد و انسجام جامعه اسلامی بود با متحد کردن گروه ها و احزاب مختلف از جمله انصار و مهاجرین، قبایل اوس و خزرج و دیگران توانست درسخت ترین شرایط و در دوران جاهلیت، روند حرکت اجتماعی را عوض کند، پـرچم انسان ساز اسلام را به اهتزاز در آورد، احکام اسلامی را اجرا کند و نام محمد(ص) و آیین محمدی را درکوتاه ترین زمان ممکن جهانگیر سازد. این موضوع از نظر دانشمندان و مورخان غیر اسلامی نیز مخفی نمانده و همگی با اعجاب فراوان از آن یاد کرده اند.
این تدبیر ارزشمند به عنوان راهبرد بنیادین خاتم پیامبران باعث برقراری الفت میان قلب های پراکنده و تشکیل حکومت اسلامی گردید.
در شرایط سخت و توفان های بنیان برافکن که پیوند و همبستگی مسلمانان را نشانه گرفته بود، این راهبرد ارزشمند توانست برادری و اتحاد در دنیای اسلام را درجهان طنین انداز سازد و به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل شکوفایی تمدن اسلامی خودنمایی کند.
قرآن کریم به عنوان سند افتخار دنیای اسلام، وحدت و همبستگی را سرچشمه رحمت می داند و مومنان را به صلح و اخوت فرا می خواند.
خداوند متعال در آیات گوناگونی به آن اشاره فرموده است که از آن جمله می توان به آیات زیر اشاره کرد:
«واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا» (آل عمران، 103)
همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید و از پراکندگی بپرهیزید.
«انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم و اتقو الله لعلکم ترحمون» (حجرات، 10)
به حقیقت مومنان همه برادر یکدیگرند پس همیشه بین برادران خود صلح دهید و پرهیزگار باشید که مشمول رحمت الهی گردید.
«و اطیعوا الله و رسوله و لاتنازعوا فتفشلوا و تذهب ریحکم و اصبروا ان الله مع الصابرین» (انفال 46)
فرمان خدا و پیامبرش را اطاعت کنید و نزاع -کشمکش نکنید تا سست نشوید و قدرت و شوکت شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خدا با استقامت کنندگان است.
تمامی آیات پیش گفته بیانگر این حقیقت است که گام هایی که برای وحدت برداشته می شود، تعظیم و تحکیم شعائر الهی و عبادت به شمار می رود.
پیامبرگرامی اسلام به عنوان معمار و پایه گذار وحدت مسلمانان در هشداری به آنان می فرماید: نمی ترسم از اینکه پس از من مشرک شوید، بلکه ترس من از اختلافاتی است که دامنگیرتان خواهد شد (صحیح بخاری، جلد2، ص 14)
آن حضرت همچنین می فرماید:
اگر همه شما در راه نیکی به هم بپیوندید وهماهنگ شوید، دوستدار و علاقه مند یکدیگر خواهید بود.
از سوی دیگر، سیره مدیریتی اهل بیت (ع) نیز بر مدار اتحاد اسلامی و انسجام مسلمین استوار بوده و دراین راه از هیچ کوششی فروگذار نکرده اند.
انحطاط دنیای اسلام از قرن هفتم هجری به تدریج آغاز شد.علل و عوامل متعددی دراین انحطاط نقش داشته است که مهمترین آنها را می توان به شرح ذیل اشاره کرد:
دوری از تعالیم قرآنی؛
کج فهمی و برداشت های ناصواب از آموزه های دینی؛
نفوذ خرافات و پندارهای واهی؛
حکومت های استبدادی؛
حملات ویرانگر مغول در قرن هفتم هجری؛
تجاوزات و مداخلات استعماری غرب؛
از دست دادن هویت ملی -مذهبی و خودباختگی در برابر تمدن نوین اروپایی و علم و دانش جدید.
این ضعف و قدرت یابی غرب در مقابل جهان اسلام و استعمار سرزمین های اسلامی به عنوان تامین کننده مواد خام و بازار مصرف باعث شد اصلاح طلبانی مانند سیدجمال الدین اسدآبادی برنامه هایی برای تغییر وضعیت جوامع اسلامی ارائه کنند.
اگرچه این مصلحان برنامه های متفاوتی برای حل این مسئله ارائه دادند، اما همه آنها برای رسیدن به این مقصود، بسیج و وحدت همه نیروهای مسلمانان را عملی ضروری شمرده، وحدت و اتحاد اسلامی را در رأس برنامه های خود قرار دادند.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران و مطرح شدن آن به عنوان پرچمدار بیداری امت ها و خاستگاه اتحاد اسلامی همگان را به بازخوانی اندیشه وحدت و خارج ساختن آن از قالب شعار به حوزه رفتار فراخوانده است تا در رهگذر آن ارزش های واقعی اسلام و کسب هویت برتر دست یافتنی شود.
معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران حضرت امام خمینی(ره) در این باره می فرماید:
همه ما می دانیم وحدت ملت چه اثرهای معجزه آسایی داشته است و دارد و در مقابل تفرقه و تنازع چه نکبت هایی به سر مسلمین در طول تاریخشان آورده است. اسلام آمده است تا تمام دنیا را، عرب را، عجم را، ترک را، فارس را، همه و همه را با هم متحد کند و یک امت بزرگ به نام امت اسلام در دنیا برقرار کند (صحیفه نور جلد 6)
همچنین ایشان وحدت اسلامی و ملی را نعمتی الهی دانسته و می فرمایند: اراده خدا بود که منت بر همه گذاشت و همه اقشار را با هم متحد کرد (صحیفه نور، جلد، 12)
مقام معظم رهبری نیز وحدت جهان اسلام را یکی از اساسی ترین دغدغه های خویش برشمرده و می فرمایند:
امروز دنیای اسلام و امت اسلامی با مصائب بزرگی مواجه است، درست است که بسیاری از این مصائب از درون دل خود ما مسلمانان برخاسته است ما کوتاهی و تنبلی کردیم و با خودخواهی ها و دنیاطلبی های خودمان راه امت اسلامی به سوی قله تکامل انسانی را نپیمودیم که باید برگردیم باید حرکت کنیم.
ایشان وحدت دنیای اسلام را نیاز قطعی دانسته و می فرمایند: «دشمن می خواهد میان فرقه های اسلامی نزاع باشد. بخصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دشمن خواسته است بین ایران اسلامی و بقیه ملت های اسلامی جدایی بیندازد. نگذارید این وحدت خدشه دار شود (پیام نوروزی در سال 1386).
در این راستا مسئله وحدت در دو لایه درونی و بیرونی مورد چالش قرار گرفته و قابل پیگیری است: یکی اختلافات داخلی در کشورهای اسلامی (تفرقه و پراکندگی و نفاق در فلسطین، عراق، لبنان) و توطئه ها و تهمت های خارجی. وابستگی برخی از دولت های اسلامی به یک قدرت غیرمسلمان این چالش را شدیدتر کرده است. و این دقیقاً درحالی است که دنیای اسلام، یعنی 56 کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامی، یک چهارم جمعیت دنیا (حدود یک میلیارد و 500 میلیون نفر) و 20 درصد کل تولیدات دنیا و بالاترین ذخایر طبیعی جهان (مثل نفت و گاز و غیره) و مهم ترین مراکز سوق الجیشی دنیا را داراست.
امروز خالص کردن معارف اسلامی از آلودگی ها یکی از قدم های بزرگ در راه وحدت اسلامی خواهد بود. مقدم داشتن مصالح عالیه اسلامی بر تمام مصلحت ها راه دیگر وحدت است. بند چهارم منشور وحدت اسلامی که این هفته مورد بحث و نقد دانشمندان و علمای اسلامی در تهران قرار گرفت صریحاً اظهار می دارد که «اسلام راستین با به رسمیت شناختن اصل اجتهاد در چارچوب منابع اسلامی، اختلافات فکری را پذیرفته است؛ از این رو بر مسلمانان است که تنوع اجتهاد را امری طبیعی دانسته و به رأی دیگران احترام بگذارند.» بند ششم بر «گسترش فرهنگ همبستگی بین مسلمانان تا جائی که همه آنها، اختلافات فکری بین خود را پذیرفته و آن را نتیجه اجتهاد قانونمند بدانند» تأکید کرده است. و بندهای هفتم و هشتم این منشور بر علما و اندیشمندان توصیه کرده است که حرکت بیداری اسلامی را تقویت و هدایت کنند و برپایه اصول ثابت و مشترک اسلامی تأکید ورزند. برخورد محترمانه با اختلافات، بی حرمتی نکردن به مقدسات دیگران و آزاد بودن در عمل به احکام شخصی از جمله مسائلی است که منشور وحدت اسلامی بدان توجه ویژه دارد ولی تأکید کرده است که «در امور مربوط به نظم عمومی، قوانین جاری کشور متبوع آنان (شهروندان) حاکم خواهد بود.
میثاق و منشور وحدت اسلامی موقعی حقیقت و تجلی پیدا خواهد کرد که ما مواد و اصول این میثاق و منشور را به برنامه تبدیل کنیم و بدین ترتیب به آن جامه عمل بپوشانیم.