آری زنان بنی‌هاشم در سایه‌سار ولایت چنان حماسه‌ای آفریدند که بشریت تا ابد از این خوان گسترده متنعم گشت و دریافت که یاری امام زمان را باید با صبر و تحمل و آگاهی و شناخت رقم زد. باید همچون خورشید کاروان عاشورا، زینب کبری (س) در محفل یزیدیان سخن گفت: سخنی که برگرفته از کلام وحی است، تفسیر وحی است و منطق و استدلال بی‌بدیلش، رمق از هر سخنوری و هر صاحب اندیشه و قلمی می‌رباید و مقهور کلام پرنغزش می‌سازد.
زینب کبری(س) با صلابت و بزرگی مهیای نبردی می‌گردد که پس از واقعه خونین عاشورا نیاز جامعه آن روز و هر روز دیگری است. حفظ ارزش‌ها و اهداف والای شهدای کربلا نیازمند مدافعانی این چنینی بود. زینب کبری (س) در نبردی پیروز میدان بود که صحنه مقابل آن، یزیدیان تمام نیرنگ‌ها و نامردی‌ها را به کار بسته بودند تا فروغ دین محمدی(ص) را به خاموشی بکشانند. ولی سخنان افشاگرانه دختر علی(ع) و استدلال او در اثبات حقانیت خاندان رسول اکرم(ص)، چنان رسوایی برای یزیدیان به‌بار نشاند که دیگر توان و یارای مقابله با آن را نداشتند و مجبور به اعتراف به خطاهای گذشته خود گردیدند و چند صباحی نیز طول نکشید که خاندان بنی‌امیه از تخت به زیر افکنده شد.
امید که در این مقاله کوتاه، ذره‌ای از حق کاروان سالار عشق و زنان حماسه‌آفرین کربلا ادا گردد و از سرچشمه فیض علوی بهره‌ای نصیب حقیر گردد.
بررسی جایگاه سیاسی و اجتماعی زن در تاریخ اسلام
هیات سیاسی و اجتماعی زن در طول تاریخ اسلام از بارقه‌ای خاص برخوردار بوده و همواره تحت رهبری پیامبراکرم(ص) و ائمه معصومین علیهم‌السلام خالق و مبدع خط‌مشی‌های روشن و اساسی در دفاع از دین بوده است.
حضور حضرت خدیجه(س) و نقش او در تقویت و گسترش آیین محمدی(ص) از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. در شرایط بسیار دشوار تبلیغ رسالت پیامبر اکرم (ص)، خدیجه (س) همواره پشتیبان رسول خداست و با اعتقاد و یقین کامل و شناخت عمیق نسبت به موقعیت حضرت رسول (س)، وظیفه خود را به نحو مطلوب به انجام می‌رساند وبه پاس این خدمات مخلصانه و صادقانه خداوند کوثر را به او عطا می‌کند.
جایگاه رفیع حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س)
حضرت زهرای اطهر(س)، مظهر همه اسماء الهی و به تعبیری مظهر اسم جامع الهی است و همچون آیینه‌ای بازتابنده همه انوار الهی است. حضرت امام‌خمینی(ره) درباره کوثر حق می‌فرماید: "تمام ابعادی که برای زن منصور است و برای یک انسان متصور است در فاطمه زهرا (س) جلوه کرده است، یک انسان به تمام معنا است، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن".(3)
وهمچنین مقام معظم رهبری در رثای فاطمه(س) می‌فرمایند: "فاطمه زهرا(س) برترین نمونه مجسم برای زن مسلمان است و دانشمندان و متفکران و گویندگان مذهبی باید با قلم خود ابعاد وجودی و شخصیت این بانوی بزرگ آفرینش را هرچه بهتر و بیشتر ترسیم و تبیین کنند."
فاطمه زهرا(س) در دفاع از ولایت تمام هستی خود را فدا کرد و در راه اعتلای دین الهی جان خود را تقدیم نمود. او در حادترین زمان، شفاف‌ترین و دلیرانه‌ترین حضور اجتماعی را به ظهور می‌رساند و در فرازی از خطبه خود در مسجد مدینه در آن بحبوحه کودتا و جو خفقان آن روزهای تاریک ایشان در مطلع سخنان خویش دارد که:
"ستایش خدای را برآنچه که ارزانی داشت و سپاس او را بر اندیشه نیکو که در دل نگاشت. سپاس بر نعمت‌های فراگیر که از چشمه لطفش جوشید و عطاهای فراوان بخشید و نثار احسان که پیاپی باشید. نعمت‌هایی که از شمار افزون است و پاداش از توان بیرون و درک نهایتش نه در حد اندیشه ناموزون."
عجبا! در این هنگامه تلخ چه جای شکر و سپاس و حمد و ثناست؟ مگر آنکه دریابیم این حضور در بیرون، از کانونی‌ترین سر سویدای وجود سالک، می‌تراود و بیرون می‌ریزد. شکر و حمد بازگوی این حقیقت است که زن مسلمان عصر حاضر، در عرصه دنیاداری و اجتماع (بر مسند انواع بنیادهای انتفاعی و غیرانتفاعی و مجلس قانون‌گذاری و مسئولیت‌های اجرایی) با یک هشیاری دیندارانه حضور اجتماعی خود را با حفظ حدود و مرزهای اعتقادی‌اش به منصه ظهور برساند.
حرکت‌های سیاسی زنان
آیات و روایات متعددی در متون اسلامی موجود است که صریحا زنان را موظف به آگاهی و حضور موثر در جامعه می‌داند و در برابر رخدادهای اسلامی مسئول می‌کند و در این زمینه به سه نکته اهمیت دارد:
الف- بسیاری از فعالیت‌های سیاسی زنان، مستقیما توسط معصوم (علیهم‌السلام)، مورد تمجید قرارگرفته است که به مواردی از آن اشاره می‌شود؛
1-وجوب امر به معروف و نهی از منکر برای زنان در کلام الهی
2- ستایش پیامبراکرم(ص) زنان برگزیده‌ای را که ابدال نامیده می‌شوند و بدین مقام نرسیده‌اند مگر به واسطه آنکه جامعه اسلامی را راهنمایی و رهبری نموده‌اند.
3-وجوب پذیرش ولایت اهل بیت (علیهم السلام)، در تماس امور اجتماعی و سیاسی به زنان
4- تایید مبارزه مسلحانه نسیبه با کفار در جنگ احد توسط پیامبر(ص)
5- ماموریت یافتن چند زن از سوی امام معصوم (علیهم السلام) در عصر اختناق شدید دوران غیبت صغری برای آشنایی مردم با رهبر حقیقی و حجت خدا
ب- بسیاری از وجوه مشارکت سیاسی زنان به گونه‌ای است که پیامبر(ص)یا ائمه(ع) گاه با سکوت خود آن را تایید می‌کردند و در صورتی که عمل را مورد رضایت خداوند نمی‌دیدند یقینا به دلیل وجوب امر به معروف و نهی از منکر، عدم رضایت خود را ابراز می‌داشتند از جمله: سکوت همراه با تایید دو معصوم بزرگوار حضرت فاطمه(س) و حضرت علی(ع) در مقابل اعتراض ام‌سلمه و ام‌ایمن به خلیفه اول در مساله غصب فدک.
2- تایید عملی علی (علیه السلام) نسبت به ام‌الفضل و همسر هیثم‌بن‌اسود که در غزوات جمل و صفین به شکل انتقال اطلاعات و اخبار مربوط به دشمن به آن حضرت انجام وظیفه می‌نمودند.
ج- با توجه به تحسین پیامبر(ص) و ائمه‌اطهار(علیهم السلام) در برخی موارد، از زنانی که عملکرد سیاسی آنها مورد رضایت ایشان بوده است که به مواردی از آن اشاره می‌گردد.
1-ام‌ایمن از زنان فعال در امر سیاست می‌باشد. در وصف او از پیامبر(ص) و امام باقر(ع) نقل شده که: ام‌ایمن از زنان بهشتی است.
2- تمجید امام رضا(ع) از بانویی به نام سعیده که نسبت به امور سیاسی حساس بود. آن حضرت در وصف سعیده فرمودند: به درستی که سعیده در مذهب قوی بوده و در دقت‌نظر خطا نمی‌رود:
در پایان این بخش یادآوری می‌شود با ارایه مطالب عنوان شده در خصوص جایگاه زن در اندیشه اسلامی و ذکر نمونه‌ها، اهمیت و ضرورت حضور سیاسی و اجتماعی زنان در عرصه هدایت و رهبری جامعه به عنوان یک انسان اجتناب‌ناپذیر بوده و جامعه‌ای می‌تواند به عنوان یک جامعه فعال و پویا و آگاه توسعه یابد و دینداری را در عمق وجود نسل‌ها نهادینه کند که زنان آن برخوردار از توان فکری و اندیشگی بوده و با تاسی از الگوی نمونه بشریت حضرت فاطمه زهرا(س) در تربیت انسان بکوشد.
نقش تاریخی زنان در بخشی از تاریخ صدر اسلام
در تاریخ مکرر شاهد حضور دو لشکر حق و باطل در برابر هم بوده‌ایم. اهل حق در پی گستراندن حقیقت در جهان بوده‌اند و حامیان باطل نیز نگران از آنکه قدرت یا مکنت خویش از کف دهند با حامیان حق سرستیز داشته‌اند.
و از آن جمله لشکر امام حسین(ع) را که مرکب از تعدادی زن و کودک و شمار اندکی مردان جنگی بود و آن سوی جبهه حق، لشکر یزیدبن معاویه که تعداد زیادی ادوات و زره جنگی و مردان مسلحی که با تطمیع شدن حاضر به انجام هرگونه جنایتی بودند.
اما حرکت تاریخی واقعه عاشورا و به شهادت رسیدن همه یاران حق و ادای تکلیف بازماندگان و اسرا نام و یاد عاشوراییان را زنده و جاوید نمود و از جبهه باطل جز ننگ و انزجار و نابودی چیزی برجای نماند.
حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قبل از حرکت به سوی کوفه و حتی در زمان حیات معاویه همواره جهت ارتقای تفکر سیاسی زنان می‌کوشد و زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا زنان به حق اولیه خویش، تفکر و تدبر در امور و شناخت و تمییز حق از باطل دست یابند. سلیم‌بن قیس می‌گوید که:"دو سال قبل از مرگ معاویه، امام حسین(ع) به همراه عبدالله‌بن جعفربن عباس حج گزاردند. آن حضرت دراین سفر با تدبیری خاص همه مردان و زنان بنی‌هاشم و نیز سایر زنان و مردان شیعه و افراد سلیم‌النفس را جمع نموده و در اجتماع گسترده‌ای که در منی فراهم نمودند سخنرانی مبسوطی نموده با استناد به قرآن و کلام رسول خدا(ص) حقانیت اهل بیت را بر آنان اثبات نمودند و به تمامی زنان و مردان حاضر امر نمودند تا این خطابه سیاسی را در بازگشت به گوش سایرین برسانند.(تاریخ طبری)
بدین ترتیب کاروان حضرت حسین(ع) به راه افتاد و در طی مسیر، زنان با آگاهی از اهداف امام(ع) همراه و یاور او بودند و در مصایب و سختی‌های راه، با تحمل و صبر و اعتقاد و یقین قلبی، سرنوشتی افتخارآمیز را برای خود رقم می‌زدند و نیز هماره مردان را در یاری امام(ع) تشویق و ترغیب می‌نمودند.
دهم محرم سال 61 هجری
تا آنکه روز دهم محرم سال 61 هجری فرا رسید و حماسه‌ای بی‌بدیل آفریده شد. یاران حضرت اباعبدالله(ع) یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند، همسران، فرزندان و برادران زنان قافله کربلا با گرفتن اذن از امام(ع) به میدان می‌رفتند و شربت شهادت می‌نوشیدند ولی دل‌زن‌های خیمه‌ها به اباعبدالله(ع) دلگرم بود و صبر و شکیبایی زایدالوصفی از خود نشان می‌دادند که همین مساله، دشمن را بیش از پیش خشمگین می‌ساخت، تا اینکه لحظه غیرقابل وصف فرا رسید و امام(ع) نیز به شهادت رسیدند. و در این لحظه بود که زنان از خیمه‌ها بیرون ریختند و اسب حضرت حسین(ع) را در میان خود چون نگین گرفتند و می‌بوییدند و می‌بوسیدند و اشک و فغان آنان عرشیان را به ناله وا می‌داشت. در این میان زینب کبری(س) تحت رهبری امام سجاد(ع) که امام زمان و حجت حق بود هدایت کاروان اسرا را عهده‌دار شد.
حضرت زینب(س)
شخصیت زینب کبری(س) و نفوذ کلام و سخن او در انتقال حادثه کربلا و رسوایی یزیدیان بس درخور تامل و تدبر است. و نقش زنان در پرتو وجود مبارک حضرت زینب(س) قابل بررسی است و دارای ابعاد مختلفی نیز می‌باشد. یک بعد آن تحلیلی است که تحلیل ما، تحلیلی نیازمحور و غایت‌انگارانه است. تا نشان دهد که ما برای راه بردن زندگی خویش و تامین اصیل‌ترین نیازهای درونی خود، نیازمند الگویی برای راهبری هستیم. مفاهیم اصلی تعالیم حضرت زینب(س) از قبیل ارزش‌ها، رستگاری، سعادت، عدالت و رشد، روند و فرآیند، آرمان، تاریخ، آزادی، عقل، ایمان، طبیعت، ولایت، قانون، انسان، جامعه، اخلاق، سنت و... است که ترسیم آن برای جهانیان طرحی نو و تلفیقی از عشق و آگاهی است. در منش زینبی آزادگی و آزادی‌خواهی جزیی از انسان است که تنها تعبد خدای احد را به دنبال دارد. حضرت در فرازی ازخطبه خود در کاخ یزید در پاسخ به آن شخص سخیف که اظهار می‌دارد، خداوند شما را به این روز انداخت، دلیرانه در برابر وی رکن مقوم قرائت شیعی را برای حضور راهبرانه در عرصه اجتماع، حماسه و اصلاح، توصیف می‌کند: سپاس سزاوار خدایی است که ما را به محمد(ص) گرامی داشت. جز فاسق دروغ نمی‌گوید. جز بدکاره رسوا نمی‌شود و آن ما نیستیم بلکه دیگرانند. از خدا جز خوبی ندیدیم! برادرم و یاران او به راهی رفتند که خدا می‌خواست. آنان شهادت را با افتخار برگزیدند و بدین نعمت رسیدند. اما تو! پسر زیاد! خود را برای پاسخ آنچه کردی آماده کن!
آری این زینب است که چنین با صلابت سخن می‌گوید زیرا که او در مکتب فاطمه زهرا(س) پرورش یافته است.