خلیل اسفندیاری
تاملی بر اهمیت انقلاب اسلامی
نگاه امام خمینی (ره) به پدیده انقلابی اسلامی نگاهی الهی و عرفانی است نگاهی که دلیل اول و اصلی تحقق این نهضت و تثبیت آن را اراده مافوق تصور خداوند می‌داند تو به امداد الطاف حق یقینی غیر قابل تردید دارد جلوه‌های الهی و غیبی بودن پیروزی انقلاب اسلامی حتی پیش از پیروزی نیز بر ایشان مسلم شده بود تا جایی که می‌فرمایند:
در پاریس بودم و می‌شنیدم که تمام مردم بالا... همه وهمه باهم متحد شدند و همه یک کلمه می‌گویند و آن اینکه سلسله پهلوی نه و جمهوری اسلامی آری. من آن جا این طور فهمیدم که این دست دست غیب است.(1)
در جایی دیگر ایشان از انقلاب اسلامی تحت عنوان معجره یاد میکنند (2) و مشابه چنین تعبیراتی مکرر در پیام‌ها و بیانات ایشان دیده می‌شود. از شهید بزرگوار استاد مرتضی مطهری نقل است که به روایت خاطره‌ای از روزهای مهم و در عین حال نامشخص اوج انقلاب اسلامی پرداخته می‌گوید: به امام گفتم آقا خطر خیلی مهم است. خودتان را چطور می‌بینید؟ امام در جواب فرمود: علی التحقیق پیروزیم!پرسیدم آیا به محضر امام عصر (عج) شرفیاب شده‌اید و او این خبر را داده است؟ اما نفی و اثبات نکرد و فقط گفت:قطعا پیروزیم گفتم الهامی به شما شده است؟ گفت: قطعا پیروزیم. از هر دری که من وارد شدم ایشان نگفت که واقعیت چیست ولی همچنان با قاطعیت می‌گفت: پیروزیم و اعتنا به این همه تانک و توپ نظامی نکنید علی التحقیق پیروزی با ماست(3)
این لطف الهی به انقلاب اسلامی و رهبری الهی آن بی‌مقدمه و بی‌مناسبت عرضه نشد بلکه ثمره و پاداش راه نابی بود که در پیش گرفته واحیای باورهای خدایی را مدنظر خود داشت. انقلاب اسلامی را باید به لحاظ محتوا و ماهیت حرکتی عملی برای بازگشت انسان به خویشتن خود توصیف کرد که توانست ناب‌ترین تفسیر جاری و استمرار فرهنگ انسانی و اسلامی در بستر زمان را ارایه نماید و فرهنگی و عقیدتی بودن ریشه، مبانی و اهداف خود را طی سال‌های پس از استقرار به اثبات عینی و عملی برساند. این بیان رسا از بینانگذار جمهوری اسلامی ایران گویای حقیقت ماهیت انقلاب اسلامی است، آنجایی که می‌فرمایند: ما که نهضت کردیم برای اسلام نهضت کردیم جمهوری اسلامی است...
نهضت برای اسلام همان دنبال نهضت برای اسلام همان دنبال نهضت انبیا(ع) است.(4)
و نیز از تاکیدات ایشان است که در ترسیم مقصد و هدف کلان نهضت فرمودند: مقصد این است که اسلام، احکام اسلام،احکام جهانگیر اسلام زنده و پیاده بشود. (5) این محور بودن اسلام گویای ماهیت و محتوا دینی داشتن اندیشه بنیانگذار جمهوری اسلامی است تا جایی که حتی به هنگام صحبت از اقتصاد و سیاست نیز به این بعد مهم آنها توجه خاص داشتند.
تفاوتهای انقلابی اسلامی با سایر انقلاب‌ها
قرنی که انقلاب اسلامی در آن به وقوع پیوست قرنی بود که بیشتر انقلابهای مهمی در فرانسه و روسیه را نیز تجربه کرده بود. اما هیچ کدام از آنها چه به لحاظ هدف و چه از حیث ماهیت قابل مقایسه با انقلاب اسلامی نبوده و نیستند.
انقلابهای مذکور، حرکت‌های اجتماعی بودند که با هدف کاملا اقتصادی برای آزادی و رفاه وعدالت و برابری مادی تحقق یافتند از این رو از انقلاب کبیر فرانسه به عنوان انقلابی سیاسی و از انقلاب روسیه به عنوان انقلابی اقتصادی یاد می‌شود در حالی که انقلاب اسلامی ایران دارای ماهیت و اهدافی عقیدتی و فرهنگی بوده است.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران نیز با اطلاع از انگیزه و مقصود کسانی که درصدد مقایسه نهضت اسلامی مردم ایران با انقلابهای فرانسه و روسیه بودند در سخنرانی 6/10/1358 خود بود که به تشریح این تفاوتهای اساسی پرداخته طی آن فرموده‌اند انقلابهای بزرگی که در عالم پیدا شده، مثل انقلاب اکتبر(روسیه) اینها بعد از انقلاب بسیاری گرفتاری‌ها داشتند.
در بعضی از انقلاب‌ها کشتاری که بعد از انقلاب واقع شده است بیشتر از یک میلیون و گاهی به دو میلیون رسیده است.
برای اینکه انقلاب در آن جاها یک انقلاب اخلاقی نبوده است یک انقلاب اسلامی نبوده است... (6) صاحب نظران در خصوص دلایل پیدایش یک انقلاب، دلایل مختلفی را بر می‌شمارند عده‌ای به نظریه نوسازی معتقدند که انقلاب را واکنش جامعه به خروج یک نظام از حالت سنتی و حرکت به سمت توسعه و نوسازی خود می‌داند.
جمعی دیگر به نظریه اقتصادی و جامعه شناختی در خصوص دلایل پیدایش و وقوع انقلاب اعتقاد دارند که تضاد طبقاتی با تضاد منافع دو طبقه مرفه و مستضعف را در وقوع انقلاب دخیل می‌داند و جمعی دیگر نظریه روان‌شناختی را ارایه می‌دهند.
این نظریه از یک سو ویژگی‌های شخصتیتی رهبر را در وقوع یک انقلاب موثر می‌داند و از سوی دیگر ارتقای انتظارات مردم از حکومت و برآورده نشدن آن انتظارات را از عوامل بروز نشدن آن انتظارات را از عوامل بروز انقلاب می‌داند اما به اعتقاد غالب صاحب نظران،انقلاب اسلامی تحول شگرف و عمیق اجتماعی – فرهنگی- عقیدتی و سیاسی بود که با تکیه بر عنصر مذهبی رخ داده که ریشه‌های آن تا صدر اسلام گسترش دارد.
آسیب شناسی انقلاب اسلامی از نگاه امام خمینی (ره)
هرکس با فراخور آگاهی و درک خود پی به ابعادی از عظمت و بزرگی پدیده انقلاب اسلامی برده است اما کامل‌ترین این تصور و درک باید در اندیشه و عمل بنیانگذار آن جست. اویی که انقلاب اسلامی را به عنوان "انفجار نور – نعمتی عظیم و الهی – امانت بزرگ خداوندی - اعجاز بزرگ قرن "(7) یاده کرده" شکست آن را شکست همه مسلمین جهان و شکست اسلام در تمام ممالک اسلامی "(8) می‌دانند.
از این روست که حفظ نظام را اوجب واجبات دانسته، همگان را در سراسر جهان به تلاش برای حفظ و پیروزی کامل انقلاب اسلامی فرا می‌خوانند.
امام خمینی (ره) حفاظت از دو ساحت نرم‌افزاری و سخت‌افزاری انقلاب را مطرح کرده، آسیب‌های متعددی که سلامت و صحت تداوم انقلاب اسلامی را در معرض تهدید قرار می‌دهد گوشزد میکنند.
رخنه طبقه مرفه و اخلاق اشرافیگری درحاکمیت از جمله این آسیب‌هاست که میتواند نقطه آغاز انحراف و استحاله نظام از مسیر اصلی و متعالی‌اش به شمار رود و آهنگ مبارزه و پیشرفت در این مسیر را دچار رکود و توقف سازد. به تعبیر صریح حضرت امام خمینی (ره) "بحث مبارزه و رفاه، قیام و راحت طلبی دنیا خواهی و آخرت‌جویی دو مقوله‌ای است که هرگز باهم جمع نمی‌شوند." (9)
رخنه "خواص دنیا طلب" در بدنه حاکمیت نه تنها خود یک آسیب جدی در کمین انقلاب اسلامی است بلکه میتواند مسبب آفات و آسیب‌های دیگر نیز شود و بذر اختلاف را در میان مسئولانه بپاشد:
کسانی که توجه به دنیا دارند نمی‌شود اختلاف نداشته باشند. هر کسی برای خودش می‌خواهد، آنهایی که اختلاف ندارند آنهایی هستند که به دنیا اعتنا ندارند. آنهایی هستند که به ارزش‌ها توجه دارند. آنها بینشان اختلاف واقع نمی‌شود." (10) بی‌توجهی به خواست و مطالبات ولی نعمتان انقلاب اسلامی دیگر آسیب جدی است که بنیانگذار حکیم جمهوری اسلامی ایران نسبت به آن هشدار داده، تحقق این آسیب را مقدمه زوال اهداف متعالی نهضت می‌دانند: "خدا نیاورد آن روزی را که سیاست ما و سیاست مسئولین کشور ما پشت کردن به دفاع از محرومین و رو آوردن به حمایت از سرمایه‌دارها گردد و اغنیا و ثروتمندان از اعتبار و غیاست بیشتری برخوردار شوند. "(11) خطرات ناشی از این آسیب به اندازه‌ای است که امام (ره) آن را برابر با تمام کار دولت و مردم دانسته می‌فرمایند: "آن روزی که دولت ما توجه به کاخ پیدا کرد آن روزی است که باید ما فاتحه دولت و ملت را بخوانیم. "(12)
وقوع اختلاف و تفرقه در صفوف مسئولین و مردم، آسیب دیگری است که امام خمینی (ره) به تبعات آن هشدار و آن را موجب انحراف مقصد و مسیر دولت از مسایل مهم و کلیدی می‌دانند. فرصت یافتن باقیمانده‌های رژیم طاغوت از دیگر آسیب‌هایی است که از جمله دغدغه‌های امام خمینی (ره) محسوب می‌شده است. این آسیب به اندازه‌ای است که ایشان خطر آن را در بلند مدت قابل تحقیق دانسته، می‌فرمایند: "اگر امروز با تفاله‌های رژیم فاسد طاغوت که هنوز تعدادی باقی مانده‌اند به طور قاطع برخورد نشود در دراز مدت کشور را تهدید میکنند. "(13) امام (ره) سهل‌انگاری در این امور را ساده‌اندیشی قلمداد کرده و متعهدان کشور را به کوشش جهت جلوگیری از تحقیق خواسته‌های این فرصت طلبان در ایجاد انحراف فرا می‌خوانند. عدم شناخت نسل جدید و جوان از دستاوردهای انقلاب اسلامی آسیب مهم دیگری در کمین این نهضت است که گوشزد کردن آن از ذهن و نگاه آینده نگر و تیزبین امام (ره) مخفی نمانده است این هشدار را امام در سال 1359 فریاد کرده، در یکی از سخنرانی‌های خویش بود که فرمودند: "از اموری که تبلیغ میکنند...
این است که این انقلاب کاری نکرده است و این جمهوری اسلامی هم مثل رژیم شاهنشاهی است،یک اسمی عوض کرده است.(14) این خطر را امام خمینی (ره) در پایان عمر با برکتشان و در وصیتنامه الهی – سیاسی خود نیز مجدد یادآور شدند.
خطری که به نظر حضرت امام (ره) بدتر از هجوم نظامی محسوب می‌شود. پر واضح است که چنانچه نسل جدید در دام این تبلیغات اغواگرانه بیفتند و نظام اسلامی را نظامی در عرض سایر حکومت‌‌های رایج در جهان بدانند آن گاه ارتباط عقیدتی و قلبی خود را با میراث خون صدها هزار شهید و پنج دهه مبارزه و جهاد را از دست خواهند داد و نظام از یکی از مهمترین پشتوانه‌های خود بی‌بهره خواهد شد. در جهت خنثی کردن این آسیب است که امام (ره) امر به بازگویی حقایق عملکرد نظام به مردم به خصوص نسل جوان کرده می‌فرمایند:
ما یک وظیفه اسلامی، انسانی داریم که آن چیز‌هایی که در این جمهوری اسلامی شده است بگوییم و برسانیم به مردم. (15) امام (ره) جهت تحقق این مهم، رسانه‌ها را به فعالیت و حرکت فراخوانده، یادآوری همین دستاوردها و اقدامات نظام راه از جمله الزامات این مقطع مطبوعات بر می‌شمارند.
رخنه اندیشه‌های بیگانه با روح و روحیه این ملت و پایه‌های عقیدتی و ایمانی آنها در بدنه حاکمیت و پیکره جامعه، خطر و آسیب دیگری است. که امام (ره) نسبت به آن توجه نشان داده،آن را آغازی بر توطئه‌‌های بزرگ و بلند مدت می‌دانند؛ باید به سمتی حرکت نماییم که ان‌اشالله تمام رگه‌های وابستگی کشورمان از چنین دنیای متوحشی قطع شود... ما کینه دنیای غرب را با جهان اسلام و فقاهت از همین نکته‌ها به دست می‌آوریم... و نتیجه نفوذ بیگانگان در فرهنگ و مکتب اسلام است که اگر غفلیت کنیم این اول ماجرا است...(16)
تهدیدات داخل و خارجی علیه انقلاب اسلامی
در سطور پیشین درخصوص تهدیداتی که از درون نظام انقلاب اسلامی را مورد تهدید قرار می‌دهد نگاشته، هشدارها و راهکارهای امام (ره) را برای مواجهه با آنها مطرح کردیم.
امام (ره) در عین توجه به تهدیدات داخلی، از خطرات و آفاتی که از بیرون و عمدتا به شکل سخت افزاری ساحت و حرکت انقلاب اسلامی را در معرض تهدید و تهاجم قرار داده و می‌دهد نیز غافل نمانده، آنها را با مردم و مسوولان در میان گذاشته‌اند. در این ارتباط ایشان خطر قدرتمندان معاوند با انقلاب اسلامی را گوشزد کرده می‌فرمایند:
چه در جنگ و چه در صلح بزرگترین ساده اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوص آمریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته‌اند. (17) و تاکید میکنند: لحظه‌ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم در نهاد و سرشت آمریکا و شوروی کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی (ص) موج می‌زند(18) نکته قابل تامل آن که گرچه امام (ره) در مقام هشدار، خطراتی از جمله تحریم اقتصادی و علمی،تهاجم نظامی، کودتا و ترور و... را مطرح میکنند اما به حکم روح بلند و آسمانی که دارند هیچ گاه در برابر آنها سستی از خود نشان نداده و همواره از موضوع قدرت و مقاومت با تهدیدات دشمن برخورد کردند. امام (ره) همواره بر توانایی‌های درونی انقلاب و ملت تکیه داشته و خطرات بیرونی را در برابر توانایی‌های انقلاب و مردم،بسیار ناچشیر و بی‌تاثیر می‌دانستند ایشان در همین رابطه خطاب به قدرت‌های استکباری می‌فرمایند: شما ما را از چه می‌ترسانید شما ما را از اقتصاد می‌ترسانید؟ شما کسانی را که از مرگ می‌ترسند باید بترسانید نه مملکتی که حاضر شده برابر شهادت، و شهادت را یک فوز برای خودش می‌داند.(19)
در جایی دیگر به تحول بزرگ ایجاد شده در روح و روحیه جوانان این سرزمین و به سیل داوطلبان اعزام به جبهه و شهادت طلب و ایثارگر اشاره کرده و تاکید میکنند. مادامی که (این تحول محفوظ باشد، آسیب نمی‌بیند اینجا و فرض کنیم که دخالت نظامی هم بکنند هرکاری که بکنند آسیب نمی‌بینید. (20)
و در موردی دیگر می فرمایند: ما از حصر اقتصادی نمی‌ترسیم. ما از دانشگها می‌ترسیم که جوانان ما را آن طور تربیت کنند که خدمت غرب بکنند...(21)
همچنان که مشخص می‌شود امام خمینی (ره) هیچ‌گونه تهدید سخت افزاری خارجی را توانا و قادر برای به رکورد یا توقف کشاندن انقلاب اسلامی نمی‌دانستند و در مواردی حتی به این گونه تهدیدات به مثابه یک فرصت می‌نگریستند نمونه عینی آن را در خصوص جنگ تحمیلی مشاهده کردیم که علی رغم اینکه بسیاری آن را مساله‌ای بزرگ می‌پنداشتند که میتواند بنیان نظام را تحت تاثیر و مورد تهدید خود قرار دهد،امام (ره) از آن به عنوان یک نعمت یاد کردند که ثرمات و نتایج بزرگی را در عرصه علمی، اقتصادی، فرهنگی در داخل و خارج به ارمغان آورد.
راهکارهای مقابله با تهدیدات:
امام خمینی (ره)نه تنها در طرح موانع وتهدیدات پیش روی انقلابی اسلامی،دقیق و تیزبین بودند بلکه راههای مقابله با آنها را نیز به درستی تشخیص داده،آنها را متناسی با نوع تهدیدات مطرح و مورد تاکید قرار داده‌اند.
امام خمینی (ره) در بحث مربوط به تهدیدات نظامی خارجی، مهمترین راهکار مقابله با آن را آمادگی دفاعی همه جانبه دانسته، تاکید میکنند: باید برای شکستن امواج طوفان ها و فتنه‌ها و جلوگیری از سیل آفت به سلاح پولادین صبر و ایمان مسلح شویم. ملتی که در خط اسلام ناب محمدی (ص) و مخالف با استکبار و پول پرستی و تحجرگرایی و مقدس نمایی است.
باید همه افرادش بسیجی باشند و فنون نظامی و دفاع لازم را بدانند.(22)
امام (ره) بروز سستی در انگیزه عمل، علم و فقاهت‌جویی حوزه‌های علمیه را نیز به عنوان یک تهدید و‌آسیب پیش روی انقلاب دانسته راهکار مقابله با آن را تلاش جوانان برای تحصیل و تقویت حوزه‌های فقاهتی از یک سو و توجه به عنایت مراجع و مدرسین به آنان از سوی دیگر می‌دانند.
امام(ره) که نفوذ و سلطه اندیشه و ایده بیگانگان در بدنه حاکمیت و پیکره ملت را به عنوان یک آسیب جدی برای آینده و حرکت نظام بر می‌شمارند در عین حال فرمول مهمی را پیش روی مردم و مسوولان می‌گذارند تا با توجه به این راهکار مهم، تشخیص سره از ناسره در مواقع ابهام و ایهام برای آنان آسان گردد؛ ما باید در کارهایی که دشمن‌های ما میکنند دقت کنیم و تحلیل کنیم... ما از گفتار و کردار آنها باید کشف کنیم که اینها چه می‌خواهند و ما باید چه کنیم آنها چه‌راههایی را انتخاب کرده‌اند هر راهی را که آنها انتخاب کرده‌اند هر راهی را که آنها انتخاب کرده‌اند ما باید راه مقابلش را انتخاب کنیم.(23 )
این راهکار امام به واقع راهی عملی برای تشخیص خط نفوذ شناسایی عناصر تفرقه افکن و خط وحدت شکن است.
خطوط و عناصری که مسخ انقلابی از اهداف و آرمان‌های اصلی‌شان است.
و بالاخره آن که حضرت امام (ره) تهدیدات را هرچند هم که بزرگ باشد در برابر اراده و توان خداوند، بسیار ناچیز دانسته اتکا به خدا توکل به مبدا همه قدرت‌ها و نترسیدن از هیبت دشمن را مورد تاکید قرار داده آن را مقدمه‌ای برای انجام تکالیف بدون تاثیر پذیری از متغیرهای مادگی می‌دانند.