پیرامون آسیب‌شناسی انقلاب (بخش اول)

علی مهدوی
آسیب شناسی Pathology، از جمله مفاهیمی است که از علم پزشکی وارد حوزه علوم اجتماعی و جامعه شناسی شده است. این واژه در لغت به معنای «مطالعه علل بیماری و علائم مخصوص مرض و یا علایم غیرعادی هر چیزی»(1) می باشد. بسیاری از جامعه شناسان، از جمله ابن خلدون، جامعه شناس و اندیشمند مسلمان، بر این باورند که جوامع و نظام های سیاسی نیز همچون یک موجود زنده، دارای دوران کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و کهنسالی هستند و عوامل مختلف و مولفه های گوناگونی در پایداری و تداوم و یا افول و زوال یک جامعه نقش دارد. این گروه از جامعه شناسان عموما از نظریه ارگانیسم فلاسفه یونان باستان کمک گرفته اند. در این نظریه، جامعه به ارگانیسم انسان تشبیه شده است. با این وصف، باید جامعه و نظام های سیاسی را به مثابه یک موجود زنده فرض کرد که دارای هدف بوده و به سوی آن در حرکت است. اگر انقلاب و نظام سیاسی، بتواند به بالندگی، رشد و پویایی خود برسد و دوران های گوناگون را بدون مشکل طی نماید، آن جامعه، سالم و مطلوب است، ولی اگر روند تکاملی خود را طی نکند و به سمت و سوی آرمانهای خود حرکت نکند، در آن صورت آن جامعه، بیمار می باشد و دچار آسیب و آفت شده است. به بیان دیگر، آسیب اجتماعی، نقصان حادث شده و عارضه پدید آمده در کل پیکر جامعه است، همچنان که بدن به عنوان یک سیستم برای بقا تلاش می کند و هر عضو در این راستا وظایفی بر عهده دارد، در جامعه نیز بروز آسیب به معنای وجود خلل در عضو یا اعضایی است که به هر دلیل نتوانسته اند وظیفه یا وظایف خود را به نحو مطلوب به انجام رسانند(2.) با این وصف، انقلاب هم به عنوان یک پدیده اجتماعی مانند هر موجود زنده، دارای حیات است و مانند بدن انسان ممکن است دچار خطرات، آفات و امراضی شود که برای پویایی و شادابی آن تهدید محسوب می شود و مانع به ثمر رسیدن آرمانهای انقلاب اسلامی و تبدیل آنها به دستاورد می شود. بنابراین می توان، مقصود اصطلاحی از آسیب شناسی انقلاب اسلامی را چنین بیان داشت: «شناسایی آن دسته از عوامل مهم و موثری که شکل گیری و تداوم آنها می تواند فرایند تحقق اهداف و آرمانهای انقلاب را متوقف و یا به صورت محسوس کند نماید»(3.)
دوام و استمرار انقلاب اسلامی، ضرورت بحث از آسیب شناسی انقلاب را ایجاب می نماید. چه اینکه در مسیر پیدایش، رشد و تداوم هر پدیده ای، ممکن است آسیب ها و آفت هایی بروز کند که مانع تحقق یا استمرار آن شود، از این رو اگر پدیده ای بخواهد ایجاد گردد یا دوام پیدا کند، باید علاوه بر وجود مقتضی، مانع یا موانعی وجود نداشته باشد. موانع همان آسیب ها و آفت هایی هستند که اگر زدوده نشوند، ادامه حیات آن پدیده را با مشکلات جدی روبه رو می سازند. انقلاب، نظام و جامعه اسلامی هم اگر از آسیب شناسی غفلت ورزد و به آسیب زدایی توجه کافی نکند، آسیب ها و موانع، حرکت تکاملی و رو به توسعه آن را سد می کنند و تحقق اهداف آن را به تاخیر انداخته، یا ناممکن می سازند.
آسیب شناسی انقلاب اسلامی ایران، به معنی بررسی واقع بینانه مشکلات، اشکالات، انحرافات، آفات، تحریفات و موانع رشد و کمال انقلاب اسلامی است. مراد از آسیب ها و آفات، اموری هستند که می توانند دستیابی انقلاب اسلامی را به آرمان ها و اهداف خود، کند یا ناممکن سازند. این بدین معناست که غایت و آرمان نهایی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 فقط سقوط یک رژیم سیاسی و جایگزینی رژیم سیاسی دیگر نبوده که با تحقق آن، انقلاب پایان یافته باشد، بلکه آرمان هایی بلند و متعالی پیش روست(4.) پر واضح است که عدم شناسایی و غفلت از پژوهش های آسیب شناسانه آفاتی که ممکن است انقلاب اسلامی را تهدید کند، می تواند موجب تاخیر و یا حتی عدم دستیابی به اهداف و آرمانهای انقلاب شود. انقلاب اسلامی ایران نیز که با سرمایه ای عظیم و با تقدیر الهی و براساس باور و ایمان مردم معتقد و متدین و با الهام از قرآن مجید، به ثمر رسیده است، نیازمند بازبینی واقع بینانه آفات و موانع رشد و کمال است.