رئیس‌جمهور از کدام صندوق سخن می‌گوید؟

حشمت‌الله رضوی
محمود احمدی‌‌نژاد،‌ رئیس‌جمهور، روز چهارشنبه گذشته در جمع وزرا و استانداران طی سخنانی با اشاره به افزایش قیمت جهانی نفت و تاثیر آن بر اقتصاد کشورهای در حال توسعه، پیشنهادی را به این صورت مطرح کرد: «کشورهای تولید‌کننده نفت به ویژه اعضای اوپک می‌توانند با تعیین سهمیه، نفت را به نحوی عرضه کنند که با نرخ مناسب‌تری به دست مصرف‌کنندگان ضعیف و فقیر برسد و بدین منظور پیشنهاد ما این است که صندوقی تاسیس شود تا کشورهای صادرکننده نفت قسمتی از مازاد درآمد خود ناشی از افزایش قیمت نفت را به آن واریز کرده و از طریق این صندوق فشار وارده به کشورهای ضعیف جبران شود.»
رئیس‌جمهور همچنین وزارتخانه‌های اقتصاد و نفت را مامور کرد تا این پیشنهاد را به کشورهای تولیدکننده نفت ارائه کنند.
پیشنهاد تشکیل چنین صندوقی یک روز بعد و در جریان مراسم افتتاحیه یازدهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز و پتروشیمی ابعاد جدیدی یافت و سیدکاظم وزیری ماهانه در حاشیه مراسم افتتاحیه نمایشگاه اعلام داشت پیشنهاد رئیس‌جمهور را با اعضای اوپک در میان خواهد گذاشت.
در خیرخواهانه بودن پیشنهاد رئیس‌جمهور محترم تردیدی نیست.
با این حال نمی‌‌توان انکار کرد که اثرات افزایش بهای نفت بر اقتصاد کشورهای در حال توسعه واردکننده نفت خردکننده است.
در جریان شوک‌های اول و دوم در سال‌های 1973 و 1979 که بهای نفت به شدت افزایش یافت این گروه از کشورها در همان حال که کسری موازنه پرداخت‌ها را تجربه کردند به دلیل سیاست‌های حمایتی کشورهای صنعتی، بازارهای صادراتی خود را از دست دادند و در شرایطی که درآمدهای ارزی آنان کاهش می‌یافت ارز بیشتری بابت واردات نفت پرداختند و در نتیجه از یک سو کاهش رشد اقتصادی و از سوی دیگر رکود را تجربه کردند. این گروه از کشورها همچنین در مواردی مجبور به دریافت وام از نهادهای بین‌المللی و بانک‌های کشورهای توسعه‌یافته شدند که به دلیل نرخ بهره بالا در کنار رکورد اقتصادی و افزایش قیمت‌های نفت، بحران بدهی را در این کشورها تشدید کرد.
اما واقعیت این است که ایده تشکیل صندوق، راه‌حل جدیدی نیست. معضلات اقتصادی و مالی ناشی از افزایش قیمت نفت، برای نخستین بار پس از شوک نفتی اول در سال 1973 به وجود آمد و به دنبال آن در دهه هفتاد (میلادی) که اوج تاکید بر همکاری‌های جنوب ـ جنوب بود، سران کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در نشست خود در الجزایر درباره ضرورت تشکیل چنین صندوقی با هدف کمک به کشورهای در حال توسعه به توافق رسیدند.
این صندوق‌ با نام «صندوق اوپک برای توسعه بین‌المللی» که به اختصار صندوق اوپک نامیده می‌شود یک سال بعد، در سال 1976 ـ سی سال پیش ـ تاسیس شد. عمده‌ترین هدف تاسیس این صندوق کمک به کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته به منظور پیشبرد اهداف اقتصادی ـ ‌اجتماعی آنان بود.
اهداف دیگر صندوق اوپک عبارت بود از اعطای کمک‌های مالی ترجیحی به منظور کمک به پروژه‌های توسعه این کشورها، اعطای کمک‌های مالی برای حمایت از پروژه‌های فنی، کمک‌های غذایی و کمک‌های انساندوستانه اضطراری، کمک به منابع مالی سایر نهادهای توسعه که فعالیت‌های آنان به نفع کشورهای در حال توسعه است و مشارکت در تامین مالی ابتکارات بخش خصوصی در کشورهای در حال توسعه.
لازم به یادآوری است که منابع مالی صندوق اوپک از طریق کمک‌های داوطلبانه کشورهای عضو این سازمان تامین می‌شود که این میزان تا پایان سال 2005 جمعا 3 میلیارد و 435 میلیون دلار بوده و تاکنون 119 کشور در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و منطقه کارائیب، خاورمیانه و اروپا از کمک‌های آن بهره‌مند شده‌اند.
با این پیشینه این سوالی مطرح است که صندوق پیشنهادی ریاست جمهوری محترم چه اهدافی را فراتر از آنچه صندوق‌ اوپک دنبال می‌کند، می‌خواهد محقق سازد؟ جمهوری اسلامی ایران و دیگر اعضای اوپک در بهترین شرایط می‌توانند میزان کمک‌های مالی داوطلبانه خود را به صندوق اوپک به منظور کاهش فشارهای مالی بر کشورهای در حال توسعه واردکننده نفت افزایش دهند و این محور ایده‌ای است که ریاست محترم جمهور درصدد تحقق آن است.
خلاصه کلام اینکه پیشنهاد رئیس‌جمهور اگرچه کاملا خیرخواهانه است اما به هیچ وجه ابتکاری و جدید نبوده، و ساز و کارهای تحقق آن، سی سال پیش توسط اعضای اوپک پیش‌بیتی شده است.