آماده ‌کمک به اوباما هستیم

عباس پازوکی
گروه سیاست: وزیر امور خارجه کشورمان در پاسخ به سوالات تهران امروز برای اولین بار فاش کرد که انتقادات از وزارت خارجه برای نهی نکردن احمدی‌نژاد از پیام تبریک به اوباما صحیح نیست چراکه اساسا این پیام تبریک حاصل پیشنهاد وزارت امور خارجه بوده است. این نکته‌ای است که منوچهر متکی، وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه اختصاصی با تهران امروز بر آن تاکید و البته به دلایل نگارش چنین نامه‌ای نیز اشاره کرد. مصاحبه منوچهر متکی با تهران امروز در حالی است که طی سالیان گذشته برخی اصحاب رسانه از مسئولان دولتی انتقاد می‌کردند که چرا تنها با رسانه‌های خارجی مصاحبه می‌کنند و فرصتی در اختیار خبرنگاران و رسانه‌های داخلی قرار نمی‌دهند؟ اکنون اما به نظر می‌رسد منوچهر متکی وزیر امور خارجه کشورمان تصمیم دارد در دوره جدید وزارتش تعامل بیشتری با اصحاب رسانه داشته باشد. شاید مصاحبه با تهران امروز نشانگر رویکرد جدید وزارت خارجه به رسانه‌ها باشد.
بنا به این گزارش، وزیر امور خارجه دولت‌های نهم و دهم با اشاره به عملکرد دستگاه دیپلماسی کشورمان در دوره دولت نهم به تشریح رویکردهای جدید این وزارتخانه در دولت دهم پرداخت. منوچهر متکی با اشاره به امیدها و دغدغه‌هایش به عنوان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت: امیدما به تثبیت دستاوردهایی است که در دوره اول داشتیم و دغدغه ما تلاش برای به دست آوردن بخش‌هایی است که در دوره اول موفق نشدیم که آن‌هم ترجمه دیگری از امید است.
وی افزود: ما در حوزه سیاست خارجی در یک کلام کلی دغدغه نداریم. ما دستگاهی هستیم که تحولات در منطقه و جهان را در حوزه‌های مختلف رصد می‌کنیم. اطلاعات ما در یک چارچوب کلی پردازش و تحلیل می‌شود. ما تحلیل‌های خود را به اطلاع مسئولان کشور می‌رسانیم و پیشنهادهای خود را برای تصمیم‌سازی‌های مقتضی ارائه می‌دهیم.
متکی با اشاره به تعریفش از دیپلماسی اظهار داشت: دیپلماسی یعنی خلق ایده‌ها. خلق ایده‌ها گاهی در کنش‌هاست و گاهی در واکنش‌ها. بخش دیگر دیپلماسی‌ شکار فرصت‌هاست. در واقع حاصل نهایی دیپلماسی تدبیر و سازماندهی دیدگاه‌های خلق شده و توانمندی برای عملیاتی کردن آنها با بهره‌گیری از فرصت‌های مقتضی است که به وسیله دستگاه دیپلماسی شکار می‌شود.
وزیر امور خارجه افزود: با چنین نگاهی ما در دنیایی از تحولات سریع قرار داریم. ما در منطقه خود بحران‌های مختلفی داریم. این بحران‌ها بعضا روی ما تاثیر می‌گذارد. ما باید هم اینها را محاسبه و بررسی کنیم و هم در روند کلی این تحولات به‌ویژه در جاهایی که به ما مربوط است، تاثیر‌گذار باشیم. نقاط مثبت این تحولات را تقویت و از آثار تخریبی نقاط منفی جلوگیری کنیم.
متکی با دفاع از عملکرد دستگاه دیپلماسی در چهار سال گذشته گفت: ما در دولت نهم توانستیم بسیاری از حرف‌های خود را در منطقه جا بیندازیم. حرف‌های ما همگی در تحلیل مسائل منطقه درست در آمد. ما گفتیم استفاده از زور به نتیجه نخواهد رسید. گذشت زمانی که زورمداری اساس تصمیم‌گیری باشد اما آمریکایی‌ها صرفا به زور تکیه کردند. فلسفه آنها نیز این بود که قدرت منشأ حق است و چون ما زور داریم حق با ماست در حالی‌که از سوی دیگر در صحنه منطقه و جهان خصوصا در حوزه جهان اسلام و کشورهای در حال توسعه، فلسفه دیگری در حال شکل‌گیری است. آن فلسفه این است که حق منشا قدرت است نه اینکه هر کس قدرت دارد حق با اوست.
متکی افزود: ما گفتیم که زورمداری به نتیجه نمی‌رسد اما آقای بوش این منطق را نپذیرفت و بر استفاده از زور پافشاری کرد؛ هشت سال در افغانستان و هفت سال در عراق. با این حال امروز نه تنها مردم این کشورها و منطقه بلکه حتی مردم خود آمریکا نیز می‌گویند زورمداری به نتیجه نخواهد رسید. براساس همین منطق امروز می‌گوییم رویکرد نظامی در حل مسائل یمن راه به جایی نخواهد برد. شاید خیلی زود در آینده این موضوع هم خودش را نشان دهد. بنابراین تثبیت مواضعی که در دولت نهم مطرح کردیم و برخی از آن به ثمر نشسته و درستی‌اش را اثبات کرده جزو برنامه‌های ماست.
وزیر امور خارجه با اشاره به رویکردهای دستگاه دیپلماسی اظهار داشت: ظرفیت‌سازی برای اصلاح طرف‌هایی که در چهار سال گذشته رویکردهای نادرستی داشته‌اند از دیگر برنامه‌های ماست. اگر این کشورها چه در مناسبات دو جانبه با ما، چه در مسائل مربوط به منطقه و چه مسائل جهانی این ظرفیت را پیدا کردند که آن را آسیب‌شناسی کرده و تصحیح کنند رفتارهای خود را؛ چه در منطقه و چه در تحولات بین‌المللی نسبت به آنها تغییر می‌دهیم و به آنها کمک می‌کنیم.
متکی افزود: این موضوع چشم‌اندازی ترغیبی و تشویقی برای کسانی است که مواضع نادرست داشتند و چوبش را هم خوردند. اگر آمادگی برای تغییر داشته باشند جمهوری اسلامی ایران آماده کمک به آنهاست. این موضوع هم درباره اروپا صادق است و هم درباره آمریکا. این مساله می‌تواند منشا تحول جدید باشد.
وی در تشریح دیگر رویکردهای وزارت امور خارجه گفت: نکته مهم دیگری که برای ما به عنوان امید و درستی یک راه تعریف شده بحث دیپلماسی اقتصادی است. ما در چهار سال گذشته برای نخستین بار بیشترین حضور را در عرصه روابط اقتصادی خارجی داشتیم. در نخستین جلسه‌ای که هیات دولت نهم با مقام معظم رهبری داشت ایشان بر ضرورت تاثیر و تاثر روابط سیاسی و اقتصادی تاکید داشتند که باید این دو حوزه با یکدیگر مرتبط باشد. ما این مساله را به عنوان رویکرد مورد تاکید مقام معظم رهبری عملیاتی کردیم. چرا که در فردای تشکیل دولت نهم، آقای رئیس‌جمهور مصوبه‌ای پیشنهاد کرد و در دولت به تصویب رسید که مطابق آن ارتباط دستگاه دیپلماسی با دستگاه اقتصادی کشور در روابط خارجی تنگاتنگ شود؛ این برای ما فرصت ایجاد می‌کند.
وی ادامه داد: ما در چهار سال گذشته توانستیم در بسیاری از کشورها بحث روابط اقتصادی را به صورت جدی در دستور کار قرار دهیم. شما در بخشی از این سفرها بودید و مشاهده می‌کردید که اساس بسیاری از توافقات ما بر بخش‌های اقتصادی استوار است. ما دیپلماسی اقتصادی را در دولت دهم سازماندهی شده‌تر پیگیری می‌کنیم. ساز و کارهای آن را در وزارت خارجه تعریف کردیم. در ساختار وزارت خارجه بخش معاونت اقتصادی را دارای مفهوم کردیم، به‌گونه‌ای که الان همه دستگاه‌های اقتصادی کشور می‌دانند در وزارت خارجه طرف‌شان معاونت اقتصادی است. در گذشته با معاونت‌های منطقه‌ای کار می‌کردند اما الان تنها کانال ارتباطی با دستگاه‌های اقتصادی کشور معاونت اقتصادی وزارت خارجه است. نیروهای این معاونت را در چند سال گذشته تقویب کردیم و تکمیل می‌کنیم. بخش‌های اقتصادی سفارتخانه‌های کشورمان را این معاونت تعیین می‌کند و برای آنها قبل از اعزام و در طول دوران ماموریت، دوره‌های آموزش می‌گذاریم. همچنین کارشناسان اقتصادی‌مان در سفارتخانه‌هایمان را به روز می‌کنیم تا به صورت تخصصی با مسائل اقتصادی برخورد کنند و به روز باشند.
وزیر امور خارجه به رویکرد دیگر دستگاه دیپلماسی اشاره کرد و گفت: رویکرد دیگر ما دستگاه دیپلماسی است که روی آن متمرکز می‌شویم. بحث حضور فعال‌تر ما در سازمان‌های منطقه‌ای است. ما در چند سال گذشته عضو ناظر شانگهای شدیم و به نظر می‌رسد در دوره جدید دوستانمان که اعضای اصلی شانگهای هستند رغبت داشته باشند و بخواهند که ایران نیز عضو اصلی شانگهای شود. سازمان کشورهای ساحلی دریای خزر را سامان مناسبی دادیم. با میزبانی سران این کشورها که آقای پوتین هم در آن زمان برای اولین‌بار به عنوان رئیس‌جمهور روسیه از جمهوری اسلامی ایران دیدن کرد.
متکی همچنین با اشاره به برگزاری اجلاس وزرای خارجه عدم تعهد در تهران آن‌ را اولین و بزرگ‌ترین اجلاس سیاسی سال‌های گذشته در تهران خواند و گفت: در چهار سال آینده در برنامه ما هست که در سال 1931 اجلاس سران عدم تعهد را در تهران برگزار کنیم. از سه ماه پیش که اجلاس سران در مصر برگزار شد، ایران به عنوان رئیس بعدی به مدت 9 سال عضو تروئیکای جنبش عدم تعهد شد. از این طریق ما می‌توانیم در مناسبات بین‌المللی تاثیر‌گذار باشیم.
متکی با اشاره به اعتقاد خود مبنی بر اینکه ایران اکنون نقش‌آفرین شده است، گفت: وقتی یک کشوری نقش‌آفرینی‌های بین‌المللی پیدا می‌کند، دیگران نیز روی آن حساب ویژه‌ای باز می‌کنند. ما تقریبا هر روز از زبان کشورهای مختلف در ملاقات‌های مستقیم و اظهارنظرهای‌شان می‌شنویم که از قدرت منطقه‌ای بودن ایران سخن می‌گویند. این نشانگر توان کشور و توان جمهوری اسلامی در ظرفیت‌سازی و ایفای نقش در مسائل منطقه است.
متکی همچنین با اشاره به لزوم تربیت نیروی متخصص در وزارت خارجه گفت: حوزه دیگری که ما در چهار سال گذشته بیشتر روی آن متمرکز شدیم، تربیت نیروی متخصص است، لذا دانشکده وزارت امورخارجه فعال شده است. ما در سال‌های آینده صدها نفر از نیروهایمان به مرز بازنشستگی می‌رسند و از گردونه وزارت خارجه خارج می‌شوند. ما این نیروها را برای جایگزینی آنان تربیت می‌کنیم.
وزیر خارجه همچنین به تسهیلات دانشکده وزارت خارجه برای دیپلمات‌های خارجی اشاره کرد و گفت: به موازات این کار، ما یک ظرفیت جدیدی ایجاد کردیم که دیپلمات‌های خارجی را بتوانیم در ایران آموزش دهیم. در زبان‌های انگلیسی، عربی و اسپانیولی کلاس‌های دانشکده روابط بین‌الملل برای دیپلمات‌های خارجی برگزار کردیم و اینها می‌توانند مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد یا مدارک بالاتر هم اخذ ‌کنند که این مساله سبب می‌شود اینها وقتی بر‌می‌گردند کشورشان تبدیل به یک ایران‌شناس نیز می‌شوند و می‌توانند در توسعه روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای دیگر نقش‌آفرین باشند.
وزیر امور خارجه همچنین درباره رویکردهای منطقه‌ای وزارت خارجه نیز گفت: ما در حوزه منطقه‌ای اساس مناسبات‌مان را بر دیپلماسی مبتنی بر صمیمت و نزدیکی هر چه بیشتر با همسایگان و کشورهای منطقه قرار داده‌ایم. ممکن است کسانی وسوسه‌هایی ایجاد کنند اما دیپلماسی صبور ایرانی، طراحی می‌کند، اطلاعات را پردازش می‌کند و ابرهایی را که به صورت مصنوعی می‌خواهند بر روابط سایه بیندازند، دور می‌کند چراکه ‌داشتن روابط خوب با کشورهای منطقه منافع قابل توجهی دارد و در فقدان آن حتما همه ضرر می‌کنند. از این رو برنامه و تلاش ما برای توسعه این روابط است. البته این به آن معنا نیست که وقتی با یک کشوری روابط داریم حتما در همه مسائل با آنها تفاهم داریم. این امر پذیرفته شده در دنیاست. ما حتی بر سر اختلافات خود نیز توافق می‌کنیم یعنی توافق می‌کنیم که درباره فلان موضوع با هم اختلاف دیدگاه و نظر داریم.
بنابراین فکر می‌کنم که در چهار سال جدید جمهوری اسلامی ایران دیپلماسی صبورانه‌تری را در عین شفافیت و با تکیه بر مبانی و مواضع اصولی خودش به پیش خواهد برد.
وی درباره نامه تبریک رئیس‌جمهور به اوباما و انتقاداتی که در این زمینه می‌شود نیز گفت: اولین جایی که موضوع نگارش نامه رئیس‌جمهور به اوباما مطرح شد، وزارت خارجه بود. بنابراین وزارت خارجه از ابتدای نوشتن این نامه در جریان بوده و فکر می‌کنم کسانی که انتقاد می‌کنند چرا وزارت خارجه در این زمینه مشورت لازم را به رئیس‌جمهور نداده از همه واقعیات خبر ندارند.
وی درباره پاسخ ندادن اوباما نیز گفت: آقای اوباما از دوران فعالیت‌های انتخاباتی تلاش کرد متفاوت حرف بزند و رویکردهای جدیدی را مطرح کند. دقیقا برای اوباما به عنوان یک کاندیدای ریاست‌جمهوری مشخص بود که راهش متفاوت از پیشینیان خواهد بود. این را به صراحت بیان کرد و سیاست تغییر و تصحیح سیاست‌های گذشته در قریب به اتفاق نطق‌هایش بود و همه اذعان دارند که این رمز پیروزی‌اش بوده است.
متکی ادامه داد: اما برای ما روشن بود که آقای اوباما بعد از پیروزی قادر به پیشبرد جدی این سیاست‌ها در همه زمینه‌ها نخواهد بود. به خاطر مقاومت‌هایی که وجود دارد. به خاطر مشکلاتی که جریان تندروی جنگ‌طلب موجود در آمریکا ایجاد می‌کند. به خاطر لابی صهیونیست‌ها، بنابراین من معتقدم که اتفاقا دستگاه دیپلماسی دولت درک درستی داشت. یعنی الان که هشت ماه از دولت اوباما می‌گذرد، ما می‌بینیم که مقاومت‌ها در برابر او سخت‌تر شده است. او طی این مدت نتوانسته یک گام عملی برای تحقق شعارهایش بردارد. در چنین شرایطی تشویق و ترغیب اوباما به اینکه قضاوت جهانیان براساس عملکردهایش هست نه حرف‌هایش به نظر ما دیپلماسی درستی بود.
وزیر امور خارجه با دفاع جدی از نامه رئیس‌جمهور به اوباما به‌رغم پاسخ ندادن وی گفت: این ‌یک صف‌شکنی جدید بود که رئیس‌جمهور کشورمان انجام داد. آقای احمدی‌نژاد ‌برای اولین‌‌بار به انتخاب یک رئیس‌جمهور در آمریکا تبریک گفت. این تبریک نه برای یک شخص بلکه به خاطر حرف‌هایی مطرح شد که اوباما مطرح کرده بود. هدف از نگارش این نامه نیز ترغیب اوباما برای عملیاتی کردن آنها بود. در همین حال ما فکر می‌کنیم برخی از گام‌هایی را که اوباما برداشت، درستی حرف‌های ما را نشان داد.