آینده ناپایدار مخازن نفت (بخش دوم)

در اوایلی که فارغ‌التحصیل شده بودم و مقالاتی درباره نفت می‌نوشتم، با توجه به تئوری‌های اقتصادی که آموخته بودم، یک بار نوشتم: «وقتی قیمت نفت بالا می‌رود، قدرت تولید هم افزایش می‌یابد.» این مطلب در منطق اقتصادی درست است اما در آن زمان مدیران کارآزموده و ارشد نفت به من گفتند: دو مانع سیاستی و فیزیکی در برابر این تئوری وجود دارد که آن را مخدوش می‌سازد، یکی این که چاه‌های نفت محدودیت تولید دارند و هر قدر که ضریب بازیافت بالا رود، ولی بالاخره افت تولید یک واقعیت فیزیکی است که امکان بهره‌برداری را محدود می‌سازد و از سوی دیگر، کشورهای تولیدکننده، سیاست‌های مختلفی در برخورد با منابع طبیعی و پایان‌پذیر نفت خود دارند. از این جهت حتی در قیمت‌های بالا به منظور صیانت از مخازن نفت و یا دلایل دیگر، ممکن است گاه تولید خود را کاهش دهند، پس این گونه نیست که هر قدر قیمت بالا رود قدرت تولید هم افزایش یابد. اکنون دنیا دقیقا با این پدیده روبه‌رو شده است. پرسش این است که اگر تقاضا بالا رود، اما تولید نتواند جوابگو باشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ از نگاه اقتصاد پاسخ روشن است، آن قدر قیمت بالا می‌رود تا افزایش تقاضا کاهش یافته و به صفر برسد. پرسش بعدی این است که حداکثر قیمتی که به اصطلاح باعث خفه شدن افزایش تقاضا می‌شود چیست؟‌ پیش از پاسخ به این پرسش به تجربه‌ای از دهه 70 میلادی می‌پردازم. در این دهه که در مقطع فوق دکترا تحصیل می‌کردم این بحث در دانشگاه‌ هاروارد صورت گرفت که قیمت تا چه میزان می‌تواند بالا رود که به قطع اضافه تقاضا بینجامد؟ با توجه به این که قیمت نفت از 1941 تا 1971 کم‌تر از یک دلار بود و اساسا تغییراتی وجود نداشت تا بتوان کشش‌پذیری (Elanticity) را محاسبه نمود، اما با کوشش فراوان این ارزیابی به دست آمد که قیمت 60 دلار برای هر بشکه نقطه خفگی اضافه تقاضا خواهد بود اما در عمل مشخص شد که قیمت 28-27 دلار صحیح بوده است. امروز با توجه به اطلاعات گسترده از بازار و دامنه نوسانات قیمت می‌توان وضعیت بازار را بهتر تحلیل کرد. اکنون روزانه 84-83 میلیون بشکه نفت تولید می‌شود. در چارچوب فکری من، تولید نفت در دنیا از 100 میلیون بشکه در روز فراتر نخواهد رفت ولی این میزان تولید برای مدت طولانی ثابت و پایدار خواهد ماند. آنچه از این نقطه به بعد بازار را کنترل می‌کند، افزایش قیمت است که باعث کاهش «افزایش تقاضا» تا مرز صفر خواهد شد و در پی آن بهره‌وری از انرژی را نیز به دنبال خواهد داشت. بر اساس محاسبات سه سناتور قیمتی 65 و 80 و 100 دلار برای هر بشکه مطرح‌اند که بیانگر نقطه خفگی افزایش تقاضا می‌باشند، طبیعی است که به دقت نمی‌توان گفت در کدام نقطه تقاضا صفر می‌شود ولی پس از صفر شدن افزایش، تقاضا قیمت رو به کاهش نهاده و به تدریج تقاضای اضافی در قیمت‌های جدید شروع به رشد می‌نماید. در خصوص افزایش تقاضا بررسی وضعیت بازار طی 20 سال گذشته به استثنای سال 2004 که رشد تقاضا معادل 9/2 میلیون بشکه در روز بوده است، نشان می‌دهد سالیانه به طور متوسط 5/1 میلیون بشکه در روز افزایش تقاضا وجود داشته است. طی 20 سال گذشته، عمده افزایش تقاضا توسط کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک (NoN- Opec) تامین شده است. طبیعی است که این روند نمی‌توانسته برای همیشه تداوم داشته باشد، همچنان که دست اندرکاران بازار آن را پیش‌بینی می‌کردند، اکنون حداکثر ظرفیت تولیدکنندگان غیراوپک برای تامین افزایش تقاضا 400- 300 هزار بشکه در روز است و دیگر امکان تامین 5/1 میلیون بشکه در روز به هیچ وجه توسط آن‌ها امکان‌پذیر نیست. اما وضعیت اوپک در رابطه با توان تولید چگونه است؟ آیا اوپک می‌خواهد یا می‌تواند این کمبود را تامین نماید؟ اولین مساله مهم در این زمینه ظرفیت مخازن نفت اوپک و میزان افت تولید در این کشورهاست. باید توجه داشته که وضعیت اعلام ذخایر و استانداردهای سنجش صحت و سقم آن در آمریکا بسیار متفاوت و سختگیرانه‌تر از اروپا و بالمال خاورمیانه است.          ادامه دارد...