تاریخ انتشار : ۰۸ مهر ۱۳۸۹ - ۰۷:۵۳  ، 
کد خبر : ۱۶۴۰۰۵

جست وجو در تمدن ایران

مقدمه: ۱۳۲۷: تولد درتهران ۱۳۵2: شروع کار در سینما، ازدفتر طرح هاى فیلمسازى تلویزیون «تل فیلم» ۵۸- ۱۳۵۶: تهیه کنندگى و کارگردانى مجموعه مستند «کارگاههاى صنایع دستى» ۱۳۵۹: ساخت مجموعه مستند «مرورى بر تاریخچه مختصر خط در ایران» ۶۲-۱۳۶۰: ساخت مجموعه مستند «به سوى سیمرغ، جست وجو در نقاشى قدیم ایران» در دوازده قسمت و شروع ساخت مجموعه مستند «معمارى ایرانى» در سى و سه قسمت که تا سال ۷۱ ادامه پیداکرد ۱۳۶۳: کسب جایزه اول فستیوال ABU - توکیو به خاطر فیلم «پرواز» از مجموعه مستند «به سوى سیمرغ» ۱۳۶۷: کسب جایزه سوم فستیوال کشورهاى غیرمتعهد - بلگراد، به خاطر فیلم «پرواز» ۱۳۷۱: شروع ساخت مجموعه مستند «بافت قدیم» در بیست و سه قسمت و شرکت فیلم «کلیساها» از مجموعه مستند معمارى ایرانى در جشنواره ABU - توکیو ۷۴-۱۳۷۳: ساخت مجموعه مستند تهران و دریافت لوح سپاس ازاولین جشنواره میراث فرهنگى و دیپلم افتخار اولین جشنواره سیما ۷۷-۱۳۷۵: ساخت مجموعه مستند اصفهان ۱۳۷۸: ساخت مجموعه مستند تبریز - شیراز و دریافت لوح تقدیر از اولین جشنواره فیلم هاى مستند ایران شناسى - کیش و لوح افتخار نگارش متن از نخستین جشنواره یادگار ۱۳۷۹: ساخت مجموعه مستند مشهد اردهال، فضاى میدان در پایتخت هاى ایران، دوران اسلامى ۱۳۸۱: ساخت مجموعه مستندسارى - یزد و دریافت تندیس نخل طلا و دیپلم افتخار نخستین جشنواره آثار برگزیده سینماى مستند ایران، به خاطر فیلم پرواز ۱۳۸۲- ساخت فیلم مستند «مرورى بر بافت قدیم شهرهاى ایران» و دریافت تندیس برنزى و لوح افتخار بهترین فیلم مستند آیینى ازدومین جشنواره یادگار به خاطر فیلم «مشهد اردهال» ۱۳۸۳: دریافت لوح افتخار از سومین جشنواره یادگار،به خاطر فیلم «بم» ۱۳۸۴: مرورى بر فیلم هاى مستند «حمید سهیلى» در جشنواره فیلم کوتاه اصفهان

«حمید سهیلى» خودش را یک پژوهشگر ساده مى داند که زبان تصویر را براى انتقال پژوهش هایش برگزیده است و معتقداست: تازمانى که ما به گذشته تاریخى و ارزشهاى سنتى خود وفادار و از آن آگاه بودیم، حالمان خوش بود اما از هنگامى که این تغذیه فرهنگى قطع شد، روزگار ما هم بد شد. «حمید سهیلى» زمستان ۱۳۵۲ به دفتر طرح هاى فیلمسازى تلویزیون «تل فیلم» واردشد و کار درحوزه سینما را از قسمت تدارکات شروع کرد. فیلمبردارى از پشت صحنه سریال «سیاحت ایران - قلعه الموت» به کارگردانى «داریوش مهرجویى» از اولین کارهاى وى بود. معمولاً این پشت صحنه ها را براى خودش مى گرفت و این کار تا «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایى - ،۱۳۶۰ همچنان ادامه داشت. در سال ۱۳۵۳ به همراه «نادرابراهیمى» به ترکمن صحرا رفت و به عنوان دستیار اول تهیه سریال «آتش بدون دود» مشغول به کار شد.
اواخر زمستان ۵۳ ازطرف «تل فیلم» مأمور تهیه و تدارکات سریال سیاحت ایران شد و نخستین سفرش به منطقه الموت قزوین «قلعه حسن صباح» در اوایل فروردین ۵۴ براى بازبینى محل و تهیه گزارشى از امکانات موجود محلى بود که بعد ازتهیه در اختیار «مهرجویى» قرارگرفت. ساخت این سریال تا اواخر مهرماه همان سال به طول انجامید. دراین فاصله، «مهرجویى» چندفیلم کوتاه براى سازمان انتقال خون تهیه کرد که «سهیلى» هم تدارکات آن را انجام مى داد. در فاصله پاییز ۵۴ تا ،۱۳۵۶ به عنوان دستیار اول کارگردان و عکاس در ساخت مجموعه «سفرهاى دور و درازهامى و کامى» با «نادرابراهیمى» همکارى داشت. از اواخر پاییز سال ،۵۶ به گروه ایرانشناسى شبکه اول تلویزیون پیوست و عهده دار تهیه چند فیلم مستند شد که «جشن سده» ازآن جمله است. سپس «سهیلى» مجموعه چهار فیلم مستند ازکارگاههاى صنایع دستى با مدت زمان ۲۵۰ دقیقه، به صورت نگاتیو ۱۶میلیمترى رنگى، براى گروه ایران شناسى شبکه اول تهیه و کارگردانى کرد.
تابستان ۵۸ از طریق یکى از تدوینگران تلویزیون با کلاس هاى تحلیل فیلم «شمیم بهار» در دانشگاه تهران، آشنا شد. دراین کلاس ها، آثار سینماگران برجسته اى چون «ولز»، «لانگ»، «رنوار» و... به نمایش و تحلیل درمى آمد و به همین دلیل این کلاس ها و البته نحوه بیان «شمیم بهار» براى «سهیلى» جذاب بود. در همین رفت و آمدها بود که از «بهار» خواست تا کارشناسى براى فیلم هاى مستند «تاریخ خط» به وى معرفى کند و به این ترتیب، اولین دیدار این مستندساز با «آیدین آغداشلو» انجام شد. مجموعه مستند «مرورى بر تاریخچه مختصر خط درایران» در شش قسمت، از خط باستانى آغازو به حروف چاپى مى انجامد. پس ازاین همکارى بود که «سهیلى»، طرح مقدماتى مجموعه مستند «به سوى سیمرغ؛ جست وجویى در نقاشى قدیم ایران» را که توسط «آیدین آغداشلو» نوشته شده بود را به تلویزیون ارائه داد که تصویب شد.
فیلمبردارى این مجموعه، بیشتر از یک سال به طول انجامید. این مجموعه نگرشى است بر تاریخ هنرهاى تجسمى و هنر نقاشى در ایران، از دورترین زمان تا قرن چهاردهم هجرى قمرى. این مجموعه در ۱۲ قسمت، با مدت زمانى میان ۳۴ تا ۴۴ دقیقه، به طریقه ۱۶ میلیمترى رنگى، در فاصله مهرماه سال ۶۰ تا مهرماه سال ۱۳۶۲ درگروه فرهنگ، ادب و هنر شبکه اول سیماى جمهورى اسلامى ایران تهیه شد. در تهیه این مجموعه، گروه کثیرى ازمحققان، صاحبنظران و علاقه مندان، متخصصین فنى و اجرایى کوشیدند، از منابع و مآخذ گوناگونى براى ساخت آن بهره جویند. این مجموعه، تاریخ هنرهاى تجسمى ایران را، از آغاز پیدایش تا زمان کمال الملک معرفى و بررسى مى کند. قسمت نخست آن به پیدایش هنر نقاشى، از آغاز تا انتهاى دوره ساسانیان اختصاص دارد و یازده قسمت دیگر، هنر ایران را از ظهور اسلام تا قرن چهاردهم هجرى قمرى دربرمى گیرد.
«آیدین آغداشلو» که در امر پژوهش، نویسندگى و گفتار متن این مجموعه با «سهیلى» همکارى داشته است، در این زمینه مى گوید: «به سوى سیمرغ»، بهترین مجموعه تلویزیونى است که تاکنون در حوزه تاریخ هنر ایران، ساخته شده است. ضمن اینکه «حمید سهیلى» بسیار دقیق و با پشتکار فراوان و داراى وسواس فوق العاده است که هیچ چیزى را جزیى فرض نمى کند و از هیچ چیز به آسانى نمى گذرد.
همکارى با وى از یک سو، بسیار دلپذیر و از سوى دیگر، جانکاه است چرا که تصویر کوشش ها و نیروى عظیمى که دارد، براى هر نظاره گرى جذاب است. اما در بسیارى از موارد، توان همکارى با او، از من سلب مى شد چرا که من بى نهایت خسته مى شدم و او همچنان ادامه مى داد. در این مجموعه، مکتب هاى مهم نقاشى ایران، نظیر مکتب هاى سلجوقى، مغول، تبریز، هرات، شیراز، قزوین، اصفهان، زند و قاجار بررسى مى شود و از هنرمندان بزرگى چون مافى، کمال الدین بهزاد هروى، رضا عباسى و کمال الملک یاد مى شود. در کنار مباحث مربوط به فن شناسى و شیوه هاى اجراى نقاشى ها که با اجراى عملى و نمایش واقعى همراه است، مباحث مربوط به بنیان هاى فلسفى و دینى و معنوى و پشتوانه اى هر مکتب یا اثر مطرح مى شود و به همراه زمینه هاى فرهنگى، سیاسى و تاریخى هر دوران نیز به نشانه متن اجتماعى هنر و هنرمند، بررسى مى شود. این مجموعه به یافتن رابطه هاى اساسى، میان رخدادهاى تاریخى و اوج و فرودهاى هنرى، رابطه میان دین و تفکر و فلسفه با شکل گیرى ها و تغییرات سبک ها، ارتباط اقتصاد و هنر، طبیعت و زندگى و سایر عناصر اصلى و سازنده یک اثر هنرى یا یک دوران هنرى، مى پردازد.
در زمستان ،۱۳۶۲ «سهیلى» طرح مجموعه مستند «معمارى ایرانى» را به شبکه اول تلویزیون ارائه داد. این طرح در چهارده قسمت تنظیم شده بود که پس از حدود یک سال پژوهش، به سى و سه فیلم افزایش یافت. پژوهشگر اصلى این مجموعه «سهیلى» بود که با همکارى چند جوان مستعد، حجم قابل توجهى از اسناد و مدارک معمارى و شهرسازى را در محل دفتر مجموعه، استودیو گلستان، گردآورى کردند.
پژوهش و فیلمبردارى آن، به طور همزمان از اوایل سال۶۳ آغاز شد و نخستین مکان فیلمبردارى، تخت جمشید بود. در این مکان، مرمت گران ایرانى، براى اولین بار و پس از انقلاب، بخش هاى فرسوده و فروریخته این مکان مهم تاریخى را مرمت و بازسازى مى کردند. در مجموعه مستند «معمارى ایرانى»، تعداد ده فیلم به دوران شناسى تاریخ، پنج فیلم به تک بناها، چهارده فیلم به موضوع شناسى و چهار فیلم به فن شناسى آثار معمارى اختصاص دارد. ویژگى این مجموعه، در این است که با ارائه نمونه هاى متعدد و مهم، روحیه و شرایط اجتماعى حاکم بر دوره هاى مختلف تاریخى را به تصویر مى کشد. مستند «معمارى ایرانى»، پس از حدود هشت سال کار و سفرهاى متعدد، به نقاط مختلف ایران در اواخر تابستان ۱۳۷۰ آماده و از نیمه مهرماه همان سال از شبکه اول تلویزیون به نمایش درآمد و تا خرداد ۷۱ نیز ادامه پیدا کرد. گفتار متن این مجموعه را «اسماعیل میرفخرایى» و ساخت موسیقى آن را «وانکونایدانف» به عهده داشت. در سال ۱۳۷۱ به پیشنهاد «میرفخرایى» به دفتر بهسازى و نوسازى شهرى وزارت مسکن و شهرسازى رفت و ساخت مجموعه فیلمهاى مستند «بافت قدیم شهرهاى ایران» را شروع کرد که تاکنون نیز ادامه یافته است. این فیلم ها به فعالیت هاى دفتر بهسازى و نوسازى شهرى در بافت هاى مراکز تاریخى و کهن شهرهاى ایران اشاره دارد. از این سرى تاکنون شهرهاى نائین، شوشتر، گرگان، بوشهر، تهران، اصفهان، تبریز، شیراز، یزد، سارى، بم و چند موضوع فرعى مثل فضاى میدان در پایتخت هاى ایران دوران اسلامى و «مشهد اردهال» ساخته شده است.
نکته قابل توجه در این مجموعه فیلم هاى «تهران» است که در پنج قسمت تهیه شده، نویسنده گفتار متن آن «آیدین آغداشلو»، گوینده «ژاله کاظمى» و موسیقى متن، ساخته «شاهین فرهت» است. سهیلى معتقد است: «این کار سى ساله، چندان ساده هم نبود. دنبال کردن این موضوعات با دشوارى هاى زیادى همراه بود در دهه ۶۰ که روى مجموعه هاى نقاشى و معمارى، کار مى کردم به دفعات با کمبود نگاتیو، وسیله فیلمبردارى، وسیله نقلیه، خدمات پشت صحنه و به خصوص مسائل مالى روبرو شدم و با اینکه پیشنهادهایى براى تهیه فیلم از کارخانه ها، محیط زیست و یا کارهاى تبلیغاتى به من مى شد، هیچ کدام را قبول نمى کردم و هنوز هم بر این تصمیم هستم. چرا که نمى خواهم در کارم و در ادامه راهم، وقفه و فاصله اى ایجاد شود.»
شیوه تحقیق این مستندساز در مجموعه هاى «صنایع دستى، خط، نقاشى و معمارى، برگرفته از منابع مکتوب و تصویرى و گفت وگو با کارشناسان بوده است. اما با شروع مجموعه «شهرها»، از روش مقایسه اى و پیدا کردن رابطه، میان دو موضوع استفاده کرد. به عنوان مثال در پاییز ۸۱ که مى خواست روى شهر یزد کار کند، براى شناخت بهتر، این شهر کویرى را در کنار شهرسازى، در منطقه پرباران شمال قرار داد. در روش مقایسه اى، این امکان را پیدا کرد که مجموعه تأثیرات محیطى و اقلیمى را بر مناسبات و رفتارهاى زندگى اجتماعى، آیین ها و مراسم سنتى، نقش و نگاره ها و... را مورد بررسى قرار دهد. «سهیلى» مى کوشد با استفاده معقول از زوایا، کادرها، حرکات دوربین، نورپردازى و تمام عوامل سینمایى براى انتقال مفاهیم و دادن تصویرى درست و مناسب از موضوع استفاده کند. به عنوان مثال در مجموعه «معمارى ایران»، ما شاهد یک کل یکپارچه هستیم که از تمام معیارها و ابزارهاى سینمایى به درستى استفاده کرده است. علاوه بر این، حرکت دوربین، به درستى اطراف و اکناف هر عمارت را به بیننده، معرفى مى کند. همچنین با تدوین مناسب، پویا و پرتحرک، توانسته در کلیت اثر یک ریتم متوازن به وجود آورد. لازم به ذکر است در سال۱۳۷۴ در پى یک اقدام فرهنگى که از سوى تلویزیون جمهورى اسلامى ایران صورت گرفت، مجموعه پوزیتیوها و نگاتیوهاى فیلم هاى مستند «حمید سهیلى» به میراث فرهنگى هدیه شد تا مورد استفاده پژوهشگران و محققان هنرهاى تجسمى قرار گیرد.
وى معتقد است ؛ سینماى مستند ما نیازمند پژوهش عمیق تر و دقیق است. در حال حاضر سینماى ما از نظر فنى، مونتاژ و نوع نگاه به حد قابل قبولى رسیده است و مسأله طرح در این میان، بحث پژوهش است که اگر به ساختار سینماى مستند اضافه شود، ما به آثار برجسته اى دست خواهیم یافت.

نظرات بینندگان
آخرین مطلب
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات