مرگ «ایکاروس‌ها» در آسمان سیاست

امیر محبیان
در افسانه‌های یونانی داستانی زیبا و پرمعنا در نفی تندروی وجود دارد که از آن با عنوان افسانه ایکاروس نام شخصیتی در اساطیر یونانی است. ایکاروس فرزند ددالوس، آهنگر و صنعتگری زبردست، بود که به دستور مینوس، شاه کرت، به همراه پدرش در هزارتویی زندانی شده بودند. آنان نمی‌توانستند به هیچ صورتی از این سرزمین فرار کنند، چون نظامیان مینوس بر دریا و ساحل مسلط بودند و هیچ کس نمی‌توانست با کشتی از این سرزمین فرار کند. ددالوس چاره‌ای اندیشید و بال‌هایی از پر و موم ساخت و خودش و فرزندش بدین وسیله از این سرزمین گریختند. ددالوس قبل از حرکت به فرزندش توصیه کرد که در هنگام پرواز نه چندان اوج بگیرد که به خورشید نزدیک شود و نه چندان پایین بیاید که آب دریا بال‌هایش را خیس کند. اما ایکاروس اندرز پدر را به گوش نگرفت و در هنگام پرواز چندان اوج گرفت که به خورشید نزدیک شد و در نتیجه موم بال‌هایش آب شد و او به دریا افتاد و غرق شد.
سیاست مهمترین فضایی است که ایکاروس‌های بسیاری را در آن می‌توان مشاهده کرد؛ آنهایی که به دلیل ناشناختن توانایی‌های خویش و به دلیل اتکاء بر بال‌های عاریتی به سوی خورشید پرجذبه قدرت اوج گرفته‌اند و نهایتا با عیان شدن ضعف ما دچار سقوطی محتوم شمرده‌اند.
اما آیا نگرانی از سرنوشت "ایکاروس" می‌تواند بهانه‌ای برای درغلتیدن به دامان محافظه‌کاری محض در حوزه اندیشه و عمل گردد.
بر این باورم که پاسخ عقلا، عملا منفی است. بدون تردید آنچه که به مثابه موتوری قوی بدنه ذاتا محافظه‌کار سیاست را به حرکت درمی‌آورد؛ انگیزه‌های ارزشمند آرمان‌گرایانه‌ای است که در قلوب خود باور تعدادی از سیاستمداران؛ فراتر از توصیه‌های محافظه‌کارانه آنان را به پیش ‌می‌راند.
اما از سوی دیگر؛ نمی‌توان و نباید اعتدال جویی را به بهانه آرمان‌گرایی نادیده انگاشت؛ زیرا خردگرایی، اعتدال‌جویی و آرمان‌گرایی عناصری ناسازگار با یکدیگر نیستند. بسیاری از کسانی که به تحلیل روانشناسی مردم ایران پرداخته‌اند از روحیه افراط و تفریط در این قوم به گلایه پرداخته‌اند؛ در این میان قصد داوری ندارم ولی شاید زمان آن باشد صریح‌‌تر بگوییم که می‌توان خردگرا بود ولی خردگرایی را با محافظه‌کاری و هراس یکی نینگاشت و می‌توان آرمان‌گرا بود و آرمان را با خیالات و توهمات دور از دسترس نپنداشت. در این صورت شاید سیاست ما متعادل‌تر و همزمان شجاعانه‌تر به پیش خواهد رفت و ایکاروس‌های سیاست ما هم بلند بیندیشند و هم مرگ و ناکامی را تجربه نکنند.