نگاهی اجمالی به مسئولیت در نظام اسلامی

سیدغلامحسین خوانساری
توفیق مسئولیت در نظام جمهوری اسلامی ایران و امکان خدمتگزاری به ملت فهیم و قدرشناس و رفع حوائج بندگان خوب خدا نعمت ارزشمندی است و افتخاری بزرگ که نشانه الطاف و رحمت الهی است.
لذا در این قسم رعایت اهلیت در انتخاب افراد و واگذاری کارها، از مهمترین مسایل می‌باشد.
بدین معنا که وقتی کسی قرار است مسئولیت کاری را به عهده بگیرد و در مسندی بنشیند باید شایستگی‌های لازم را برای آنان مسئولیت دارا باشد و به اصطلاح اهلیت آن کار را داشته باشد.
چگونگی احساس مسئولیت و ایفای وظایف و پاسخگویی در برابر خالق و مخلوق حائز اهمیت است که یک مدیر از معبر آزمایشگاه مسئولیت چگونه می‌تواند سالم و موفق عبور کند و در آزمایش و ابتلای الهی - بلند و سرافراز گردد.
آنچه سبب گردش درست امور و سلامت و صلابت کارها می‌شود آن است که مناصب و مسئولیت‌ها امانت الهی تلقی شده و به شایستگان سپرده شود. در کلام الهی داریم که می‌فرماید:
"امانت‌ها را به اهلش بسپارید، چون میان مردم داوری می‌کنید به داد داوری کنید."
سوره نسا/ 58
آنان که بدون داشتن شایستگی‌های لازم خود را در مقام اداره امور قرار می‌دهند یا آنان که افراد فاقد شایستگی‌های لازم را بر اداره اموری می‌گمارند، بالاترین خیانت‌ها را مرتکب می‌شوند و بی‌گمان سبب هلاکت خود و دیگران می‌شوند و در دنیا و آخرت مغضوبند.
بدیهی است در نظام مقدس و الهی، مسئولیت و مدیریت، امانت‌داری و زمینه‌ای است برای خدمتگزاری نه وسیله ارتزاق آنچنانی و طعمه کسب مال و منال دنیایی و لفت و لیس‌های بی‌رحمانه و ضد اخلاقی.
یک مدیر شایسته و اهل، بر نفس خود غالب است و خدا ترس می‌باشد چرا که بهترین مسئولان کسانی هستند که بر نفس خویش مدیر و مسلط باشند.
امام علی علیه‌السلام در نامه‌ای به قاضی منصوب از طرف خودشان در اهواز چنین می‌نویسند:‌
"بدان ای رعافه!
این حکومت، امانتی است که هر کس به آن خیانت کند لعنت خدا تا روز قیامت بر او باشد و هر کس خائنی را استخدام کند و بر سر کار نهد پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) از او در دنیا و آخرت بیزار است."
پیشوایان حق تلاش داشتند تا کارگزارانشان به خوبی دریابند که مسوولیت امانتی است الهی و ملک شخصی کس و طعمه‌ای برای بهره‌بری نیست و لذا باید در دست اهلش باشد تا حق امانت ادا شود.
عشق و محبت و رافت و خدمت به مردم و روحیه مردم داری و تواضع و حرمت قائل شدن برای افراد و زیردستان از جمله وظایف مسوولان و مدیران است.
خدا نیاورد روزی را که جایگاه مقبولیت و محبوبیت و مسوولیت مدیران ما در نزد مردم به واسطه قدرت، پست و مقام‌ اداری و سازمانی آنان باشد که اگر این چنین بود با کنار رفتن از آن جایگاه و مقام و ارزش اعتباری، چیزی به جز لعن و نفرین برایش باقی نخواهد ماند.
بنابراین رعایت اهلیت و شایستگی در مدیریت اداری نکته‌ای است قابل تامل و در خور توجه در مدیریت اسلامی، یک مسوول که دارای اعتقادات و باورهای دینی است سعی می‌کند در مسیر سوء استفاده و انحطاط و گمراهی گام برندارد، زیرا در ایفای مسوولیت خداوند را ناظر و شاهد بر اعمال خویش می‌داند، پاداش و جزای واقعی و حقیقی را از خدای خواهد زیرا می‌داند که عزت و ذلت انسان‌ها به دست اوست.
و لذا اگر یک مدیر در طول مسوولیتش به خدا توکل کند و در برابر فرمان خدای بزرگ تسلیم باشد و جز به رضای او به چیزی نیندیشد،‌ سربلند و موفق خواهد بود و از این رو کسی که در منصب اداره مردمان می‌نشیند باید قوی‌ترین افراد از نظر مدیریت و همچنین مدبرترین، شجاع‌ترین و توانمندترین و با ایمان و عالمترین افراد باشد و چنانچه ناشایستگان بر مصدر امور قرار گیرند خیر و برکت را می‌برند، اموال مردم را به خود و خویشان خود اختصاص می‌دهند، سبب کجی و گمراهی می‌شوند، پیوندهای مردمان را می‌گسلند، نیازهای به حق آنها را تامین نمی‌کنند، بیت‌المال را حیف و میل می‌کنند، گروهی را بر گروهی به ناحق مقدم می‌دارند، در اقامه حق قصور می‌کنند و سیره و سنت پیامبر و ائمه معصومین(ع) را به تعطیلی می‌کشانند و در مقابل مستکبران، آنانی که غرور روشنفکرانه و توهم نخبه‌گرایانشان موجب شده که خدا را فراموش کنند، به کرنش می‌افتند و در مقابل اقشار محروم، جفا پیشه هستند و خود را برتر و دیگران را حقیر می‌دانند.
و آن می‌کنند که در پیامدش خسران است و زیان و ویرانی.
از این رو باید تامل نمود و با تدبیر بدان پرداخت.
مع‌الوصف برای حفظ سلامت و صلابت امور و جلوگیری از هر گونه تباهی و اداره دولت کارها باید امور را به اهلش سپرد، زیرا از عوامل عمده‌ تیره بختی و ضعف و سستی مدیریت‌ها، سپردن کارها به دست کسانی است که اهلیت لازم برای آن امور را ندارند مثل افراد فاقد علم، قدرت، ایمان، عدالت، تجربه، بصیرت، تدبیر، درایت و ...
از امام علی‌ علیه‌السلام نقل شده است:
چهارچیز نشانه تیره بختی و ادبار دولتهاست؛
واگذاردن کارهای اصلی و اساسی، پرداختن به امور فرعی، جلو انداختن فرومایگان، پس راندن صاحبان فضل.
آنچه در شان نظام جمهوری اسلامی و خواسته آحاد مردم است عمل به اصل شایسته‌گزینی و سپردن امور به آنانی است که اهلیت دارند.