میراث اسلامی از نگاه اندیشمندان غربی

محمد زیدان
مترجم: محمدرضا عشوری مقدم
«بحث دربارهتمدن اسلامی از مباحثی بوده است که غربیان همواره درباره آن به بررسی پرداخته‌اند. آنچه در این باره قطعی و مسلم است این است که پس از تشکیل حکومت اسلامی تمدنی عظیم به نام تمدن اسلامی به وجود آمد. در این تمدن ملت‌های گوناگون از آسیا و آفریقا و حتی اروپا شرکت داشتند. اسلام تعلیمات مبنی بر جستجوی علم و ترک تعصبات قومی و مذهبی، غل و زنجیرهایی را که به دست و پای مردم جهان آن روز بسته شده بود پاره دست و پای مردم جهان آن روز بسته شده بود پاره کرد و زمینه رشد یک تمدن عظیم را فراهم ساخت. جرجی زیدان اندیشمند مسیحی، در عین تعصب زیادی که نسبت به مسیحیت داشتند. اعتراف می‌کند که تشویق اسلام به علم عاملی موثر در شکوفایی تمدن مسلمانان بوده است.
میراثی که مسلمانان از خود بر جای نهاده‌اند همواره باعث شگفتی و تحسین متفکران غربی بوده است. بدون شک نمی‌توان از تاثیری که مسلمان و تمدن آنها بر غرب و اندیشه آن داشته است به راحتی گذشت. در این مجال سعی شده است، گوشه‌هایی از اعترافات و توصیفات اندیشمندان غربی درباره میراث و تمدن مسلمان‌ها ذکر شود.»(1)
گوستاولوبون می‌گوید: هنگامی که کارهای مسلمانان و دستاوردهای آنها را بررسی می‌کنیم. در می‌یابیم که هیچ ملتی توانایی آن را ندارد که کارها و امور خود را در مدتی کوتاه و د رعین حال به طور کامل انجام دهد. هنگامی که دستاوردها و فنون مسلمانان را مورد بررسی و امتحان قرار دهیم آنها را دارای اصالت و شرافتی می‌یبابیم که در سابق هیچ گاه از آن بهره‌ای نداشتند.»
گوته: «هنگامی که [در قبل اسلام] عرب در عین خوشی و نعمت در چراگاهها و بیابان‌ها مشغول بیابانگردی بود، همواره چهار نعمت و وسیله بوده، که آنها را بزرگ و صاحب فضل و ارزش جلوخ می‌داد: اولین نعمت عمامه بود که زیباتر از همه تاج‌ها بود. دوم. چادر و خیمه کههمواره آن را از جایی به جای دیگر منتقل می‌کردند. یوم، شمشیری تیز و برنده که آنها را در برابر خطرات و دشمنانشان در شهرها و قلعه‌های بزرگ، همانند پایگاهی محکم و تیری که در قلب دشمن فرو می‌رود محافظت می‌کرد و چهارم شعر و قصیده که مفید و برانگیزاننده و تصفیه کننده احساساتشان بود، ولی با ظهور اسلام در زمینه علم و دانش از همه مردمان زمان پیشی گرفتند.
آرنولد تواین بی: «د این خلدون در مقدمه‌ای که در ابتدای کتاب خود در مورد تاریخ عمومی جهان نوشته است. فلسفه تاریخ را به گونه‌اتی عالی مورد فهم و تنظیم و نگارش قرار دادهه است. که بدون شک بزرگترین کار از نوع خود است که هر اندیشه‌ای و هر عقلی در هر مکان و زمانی به جای گذاشته است.»
کاجوری: «عقل و اندیشخه بشری در حیرت می‌ماند هنگامی که دستاوردهای مسلمانان در علم جبر را مورد بررسی و نظر قرار می‌دهد.»
ماکس مایوهوف:«شکوه و عظمت اکتشافات و اختراعات مسلمانان در علم چشم پزشکی برای ما کاملا آشکار و واضح است.»
کارادوفو: «میراثی که یونان باستان از خود به جای نهاد مورد عنایت و تحسین اروپا و مردم قرار نگرفت اما هنگامی که مسلمان آن را مورد تصفیه، تنظیم و طبقه‌بندی و شرح قرار دادند مورد تحسین و توجه قرار گرفت و روز به روز پیشرفت کرده تا این که آن را امروز و در عصر جدید به جامعه بشری تسلیم کردند.»
دوهو:«مسلمان همواره توانایی آن را داشتند که باعث شگفتی و تعجب دیگران باشند، چرا که در جریانات فکری و علمی نقشی سازنده و مهم داشتند. آنها در میان ملت‌های ساکن بین رود فرات و رود ودای الکبیر و همچنین قسمت جنوبی اروپا و مرکزو شمال آفریقا دارای فعالیت و پیشرفتی بی‌نظیر بودند که این نشاط و فعالیت نشان دهنده نقش ممتاز آنها در تاریخ جهان است.»
سیدیو:«ثمره اندیشه‌ها و افکار عرب و مسلمین گواهی می‌دهد که آنها استادان و معلم اروپا در تمام شاخه‌ها و شئون علم معررفت بوده‌اند.»
نویبر:«رساله (الجدری(2) والحصبه) اثر رازی بدون شک مایه زینتو افتخار علم پزشکی عرب است که البته همواره در معرض خطر و نابودی قرار داشته است. این رساله در تاریخ علم بیماریها بهوجود آمده تا آن زمان اولین رساله‌ای که درباره آبله نگاشته شده است وبه راستی که رازی، به دور از اعتقادات وهمی و خیالی برگرفته شده از آزموزه‌های بقراط، پژوهشگر و متخصصی دقیق و بازنگر در پزشکی بوده است.
نالیز:«در اواخر قرن سوم هجری، اوایل قرن چهاردهم میلادی مسلمانان به علم قواعد و قوانین قسمتی از هندسه به نام مخروط‌ها دست یافتند. از این رو امروزه فهمیده‌اند که این علم در حل مسائل علم «هندسه فضایی» در نسخه خطی موجود از زیج احمد بن عبدالله مشهور به «حبش الحاسب» محافظت شده در کتابخانه برلین به کار برده شده است و این اثر یکی از بهترین کتب از نوع خود در علم هندسه است.
جوروج سارتن:«آشنایی با رشد علوم و پیشرفت و آبادانی و عمران در قرون وسطی بدون توجه و بازگشت به آموزه‌ها و کتاب‌های علمی و صریح اسلامی ممکن نیست.
و همچنین می گوید:بزرگترین دستاوردهای مسلمانان در ریاضیات و نجوم در دو مورد واضح است علم حساب جدید و علم مثلثات جدید.»
دکتر ادوارد جرجی:«مسلمانان در تمام مباحث و علومشان به طوری استقرار و محکم اشراف و علم داشتند و این یکی از بهترین ضروریات در دستیابی اکتشافات و ابتکارات جدید علمی است آنها توانایی بسیاری در تالیف و تضعیف کتب و طبقه‌بندی و تنظیم علوم داشتند و همه اینها را به لطف مهارتشان در تنظیم و طبقه‌بندی توانسته‌اند حفظ نمایند. در طول مدت زیادی شرح و تعلیم علوم و کتب مختلف به آنها اختصاص یافته بود و در واقع آن را حق مشروع و مختص به خود می‌دانستند و هنگامی که دچار اضطراب و مشکل می‌شدند تا زمانی که با دقت و باریک‌بینی صریح و با برهان قاطع و روش و دلایل استوار، مشکلات موجود در کتب و مسایل عملیشان را حل نمی‌کردند، راحتی و آسایش را به خود راه نمی‌دادند و با این که کتابهایشان به قاعده و ترتیب کتابهای مقرر شده در مدارس دانشگاههای امروزی نبود، اما همواره واضح بوده که پایانش،‌نشان دهنده یک پایان عمیق به سوی حقیقت نهایی بوده است. کتابهایشان دارای بحث‌ها و اندیشه‌هایی نافذ و برتر بود که به نتایجی به دور از هر گونه قید و بند و رها از محدودیتات جهان ماده و وهم و خیال منتهی می‌شد.
مباحسشان از حد و قیود عالم محسوسات می‌گذشت و در جهان ارزشهای والا و متعالی سیر می‌کرد. و اینجاست که جنبه‌ای از جنبه‌های عقاید و آداب مسلمانان مورد کتمان و فراموشی قرار گرفت که اندیشمندان و پژوهشگران تا به امروز توجهی به آن نکرده‌اند... به زودی تاجی از افتخار جاویدان بر پیشانیشان آراسته خواهد شد.»