نقد اخلاقی، دفاع منطقی

گروه سیاسی، زهره آشتیانی: «شما باید نقد جدی عملکرد خودتان را مدنظر قرار دهید»، مصطفی تاج‌زاده در مقابل نقد صریح خشایار دیهیمی گفت: «داستان اصلاحات هنوز ادامه دارد.» روز یکشنبه در دانشکده صنایع دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی به میزبانی انجمن اسلامی این دانشکده مناظره‌ای میان تاج‌‌زاده و دیهیمی صورت گرفت تا شاید انتقادات صریح دیهیمی به اصلاح‌طلبان و پاسخ‌های تاج‌زاده از سطح مقالات روزنامه‌ای فراتر رفته جنبش دانشجویی را نیز درگیر سازد اما این در حالی است که دانشجویان خود به نقد اصلاح‌طلبان پرداختند و حتی در جملاتی صریح و بی‌پرده اشتباهات آنان را بیان و گاه آنان را متهم ساختند. دانشجویان آمده بودند تا به بهانه برگزاری مراسمی تحت عنوان «پرده نهم» به جای رویکرد انتخاباتی آینده در ادامه انتقاداتی که 16 آذر 83 به خاتمی روا دانستند از این تریبون استفاده کرده و ضمن گوشزد کردن اشتباهات اصلاح‌طلبان به آنها بگویند که دیگر هیچ فرصتی را از دست ندهند؛ هر چند که فضای این مراسم به مانند مراسم‌های سال‌های گذشته نبود و دانشجویان خالی از هر شور و هیجانی در آستانه انتخابی دیگر شرکت در انتخاب و تعیین یک رئیس‌جمهور ویترینی را پذیرا نبودند. به هر حال تاج‌زاده و دیهیمی در انتظار مناظره‌ای رودررو، دقایقی قبل از شروع برنامه کنار یکدیگر نشسته بودند و از عملکرد شورای نگهبان تا اتفاقات مجلس ششم و هفتم به مذاکره پرداختند و این در حالی است که در طول مدت 3 ساعت نیز از پاسخگویی به یکدیگر کوتاه نیامدند و به گفته خشایار دیهیمی بحث و مناظره آنان به عنوان نماینده دو طیف فکری بی‌پایان است.
منتقد مشفق اما بی‌رحم
«من منتقد مشفق اما بی‌رحم اصلاح هستم» و این جمله‌ای بود که دیهیمی خود را با‌ آن معرفی کرد. در واقع مناظره میان دیهیمی و تاج‌زاده از نگارش مقاله‌ای تحت عنوان «بی‌پرده با اصلاح‌طلبان» آغاز شد که مصطفی تاج‌زاده روز یکشنبه در روزنامه شرق پاسخ او را داده بود،‌ ولی دیهیمی آمده بود تا در تأیید و ادامه مباحث خود به نقد اخلاقی اصلاح‌طلبان بپردازد. پس او با نگاه نادرست اصلاح‌طلبان به سیاست و قدرت را که موجب عدم استفاده از فرصت‌های موجود در 8 سال گذشته شد نقد یک اصل به عنوان راهنما در میان شما وجود داشته مبنی بر اینکه اگر یک پا در قدرت نداشته باشیم نمی‌توانیم اصلاحات را پیش ببریم که به نظر من این طرز تفکر ناشی از دیدگاه غلطی است که حاکم است. » وی با تأکید بر اینکه اصلاح‌طلبان نتوانستند از قدرتی که به پشتوانه مردم به دست آورده بودند برای استفاده از فرصت‌ها استفاده کنند به تشریح دو نوع قدرت در میان حاکمان پرداخت: «ما دو نوع قدرت داریم. نخست قدرتی که منبعث از مردم است که آنگاه شما می‌توانید از اعتماد مردم در جهت پیشبرد اصلاحات استفاده کنید و اما دیگر قدرتی که برگرفته از حاکمیت است و برای پیشبرد اصلاحات باید از حاکمان اجازه بگیرید.»
بنابراین دیهیمی با تشریح چنین دیدگاهی معتقد است مردمی که به اصلاح‌‌طلبان قدرت بخشیدند از اصلاح ساختار به دست اصلاح‌طلبان نا‌امید شده‌اند. وی خطاب به تاج‌زاده افزود: «شما می‌توانستید به اتکای مردم ساختار قدرت را اصلاح کنید ولی از مردم فاصله گرفتید و سعی کردید از قدرت سهم بگیرید و این نقد اخلاقی‌ای است که بر اصلاح‌طلبان واردست.» وی خاطرنشان کرد: «اصلاح‌طلبان به جای اینکه به مردم که در چهار انتخاب از آنها حمایت کردند نگاه داشته باشند و برای تحقق خواسته‌های آنها بایستند نایستادند و طبیعی است ساختار قدرت دست آنها را خواند و فهمید که هر جا که فشار وارد کند آنها از ادامه مسیر پرهیز می‌کنند.» پس دیهیمی بر این اعتقاد است که باید اصلاح‌طلبان در هر حال ایستادگی می‌کردند و در صورت اخراج از حاکمیت به میان مردم می‌آمدند اما این در حالی است که به گفته وی اصلاح‌طلبان احساس کردند در صورت اخراج از حاکمیت دیگر نمی‌توانند مسیر اصلاحات را به پیش ببرند در حالی که پایگاه مردمی آنها می‌توانست باز آنها را به حاکمیت باز گرداند. خشایار دیهیمی پس از بیان این انتقادات صریح خود خطاب به اصلاح‌طلبان نسبت به طفره رفتن آنها از پاسخگویی به این انتقادات اعتراض کرد و لذا خطاب به تاج‌زاده تصریح کرد: «آیا آماده‌اید به بخش‌هایی از گذشته خودتان که نقدهای جدی وارد است پاسخ دهید تا ما هم ببینیم شما از ظرفیت متحول شدن برخوردار هستید.» بنابراین وی خواستار پاسخگویی صریح و شفاف مصطفی تاج‌زاده به سؤالات و انتقاداتش در محضر دانشجویان شد.
داستان اصلاحات ادامه دارد
مصطفی تاج‌زاده در مقابل صحبت‌های صریح دیهیمی با اشاره به تفاوت دموکراسی و دیکتاتوری که به گفته او دمکراسی از قدرت خود ترمیمی برخوردار است، اظهار امیدواری کرد تا اصلاح‌طلبان با نقد گذشته مسیر اصلاحات را ادامه دهند. سپس وی خطاب به دیهیمی و با تأکید بر اینکه «انتقادات شما نسبت به اصلاح‌طلبان وارد است» در برابر این گفته دیهیمی که چرا اصلاح‌ طلبان فرصت سوزی کردند با طرح سؤالی به آن پاسخ داد و گفت: «چرا جریان دیگری وجود ندارد که با نگاه صحیح به سیاست از فرصت‌ سوزی‌های اصلاح‌طلبان جلوگیری کند؟»
بنابراین تاج‌زاده از آلترناتیوی سخن گفت که مردم در صورت رویگردانی از اصلاح طلبان به آنها روی آوردند. وی در دفاع از عملکرد هشت‌ ساله اصلاح‌طلبان گفت: «تنها نگاه غلط سبب فرصت‌سوزی و ایجاد یأس و ناامیدی نشده است بلکه شرایط اجتماعی و تاریخی در آن نقش بسزایی داشته است.»پس تاج‌زاده با قاطعیت تمام اعلام کرد: «داستان اصلاحات تمام نشده و هنوز هم چهره‌هایی را داریم که اگر وارد صحنه انتخابات شوند در مرحله اول پیروز خواهند شد.» در ادامه وی در مقابل این گفته دیهیمی که معتقد است «مردم از اصلاح ساختاری توسط اصلاح طلبان ناامید شده‌اند» اظهار داشت: «اگر مردم از اصلاح‌طلبان ناامید شده‌اند به نیروی دیگری روی می‌آورند که بتواند ساختار را اصلاح کند.» اما این در حالی است که تاج‌زاده معتقد است کسانی که در انتخابات شرکت نمی‌کنند دلیل عدم حضور خود را نبودن فردی مثل خاتمی مطرح می‌سازند و بیان می‌کنند «زمانی که خاتمی نتوانست کاری انجام دهد دیگران نمی‌توانند چیزی را اصلاح کنند» پس به گفته وی فردی می‌توانست از فضای موجود استفاده کند و موجی به وجود آورد که مردم اصلاح‌طلبان را رد کنند در حالی که چنین اتفاقی نیفتاده است. اما تاج‌ زاده در مقابل اظهارات دیهیمی که عنوان کرد تنها هدف اصلاح‌طلبان حضور در عرصه قدرت بود، گفت: «در ساختار سیاسی ایران نیروها با حضور در عرصه قدرت می‌توانند به نیرو تبدیل شوند اما این بدان معنا نیست که هر کسی می‌تواند به هر قیمتی در حکومت باشد، زیرا اگر این گونه بود ما نیمچه سلامی به حاکمیت می‌کردیم و پست‌های بیشتری در اختیار می‌گرفتیم.» وی در تأیید گفته‌های خود به افشاگری اصلاح طلبان از کودتای پارلمانی مجلس هفتم اشاره کرد. تاج‌زاده معتقد است که نگاه اصلاح‌طلبان به سیاست و قدرت در درست‌ترین و پاسخگوترین نگاه بوده و اینگونه در مقام پاسخگویی منتقد خود نشست.
اصلاح‌طلبان منصف باشید
هر چند که تاج‌زاده سعی کرد با توضیحات خود اردوگاه اصلاح‌طلبان را از اتهام قدرت خواهی تبرئه کند اما دیهیمی قانع نشد و در پاسخ به‌ او گفت: «شما چنان تعریف می‌کنید که انگار از دوران مادها تا کنون کسی جز شما نگاهی به این درستی نداشته است.» وی در انتقاد به گفته‌های تاج‌زاده تصریح کرد که وقتی خاتمی نتوانست از 23 میلیون رأی خود استفاده کند پس هیچ فرد دیگری از جنس اصلاح طلبان نخواهد توانست با این نگاه شما به قدرت هیچ‌گونه ساختاری را تغییر دهد . سپس دیهیمی با تعریف ماجرایی از تاریخ بیهقی نسبت به حرکت اصلاح طلبان در مجلس هفتم که مصطفی تاج‌زاده به دفاع از آن پرداخته بود اعتراض کرد. وی خطاب به اصلاح‌طلبان استعفای آنان را نیمه تمام گذاشتن حرکتی دانست که می‌توانست نتایجی جز خارج شدن آنان از حاکمیت داشته باشد. اما وی در پاسخ به سؤال تاج‌زاده که از عدم وجود نیروی «آلترناتیو» سخن گفته‌ بود به انتقاد از عملکرد اصلاح‌طلبان در استفاده از ادبیات خودی و غیر خودی تخصیص امکانات مساوی پرداخت و گفت: «آقای تاج‌زاده و اصلاح‌طلبان عزیز از شما حداقل انصاف را خواستاریم، ما باید از کدام تریبون گفتمان خود را غالب کنیم و بنابراین ما سعی کردیم تا از روزنه شما حرف بزنیم ولی در همین راستا نیروهای غیرخودی با پذیرش خطرات زمینه را برای حرکت شما آماده کردند.» سپس دیهیمی «یک گام به پیش اصلاحات را» تعریف دیگری غیر از آنچه مد نظر اصلاح‌طلبان است دانست و این را با کلامی قاطع به تاج‌زاده یادآور شد و خطاب به او گفت: «وقتی شما از عملکرد خودتان دفاع می‌کنید یعنی اینکه حاضر نیستید در سیاست‌های خود برای تغییر ساختاری تجدید نظر کنید.» تاج‌زاده در گفته‌های خود به دفاع همه جانبه از خاتمی به عنوان یک رئیس‌جمهور میلیونی پرداخته بود و این در حالی است که خشایار دیهیمی کابینه دوم خاتمی را تیمی غیرقابل دفع دانست و آن را به کابینه‌ای ناکارآمد تعبیر و اعلام کرد: «من همان زمان گفته بودم که آقای خاتمی تاوان انتخاب بد را خودتان می‌دهید و همین طور شد.» در ادامه وی با بازگشت به بحث اول خود در این قسمت به عدم امکانات مساوی میان اصلاح‌طلبان درون و خارج از حکومت برای شکل‌گیری نیرویی آلترناتیو اشاره کرد که از نظر او عدم وجود تریبون برای آنها یکی از این کاستی‌ها بوده و هست. اما دیهیمی در نقدی که به روشنفکران جهت عدم ورودشان به سیاست وارد است پاسخ داد و سه دلیل را برای آن برشمرد. پس از نظر او نقدپذیری اصلاح‌طلبان که موجب اعتمادسازی برای آنان می‌شود، حضور فعالانه نخبگان در عرصه سیاسی و اجتماعی امیدوار ساختن مردم سه‌پایه سیاست است که اگر اصلاح شود شرایط حضور روشنفکران در عرصه سیاست فراهم می‌گردد. بنابراین او فکر کردن به حل مسالمت‌آمیز مشکلات را توجه به اصلاح سه‌پایه گفته شده دانست.
نقد و دفاع همه‌جانبه
همان‌طور که خودشان اظهار داشتند مناظره میان تاج‌زاده و دیهیمی پایان‌پذیر بود پس از آنجایی که بحث به بیراهه نرود و هدف برگزارکنندگان «پرده نهم» در طرح مباحث مدنظرشان تحقق یافت دبیر مراسم به طرح سؤالی از تاج‌زاده به عنوان نماینده طیف اصلاح‌طلبان پرداخت: «شما در مدت زمان 8 سالی که در قدرت حضور داشتید مانع فعالیت منتقدان خود نشدید ولی حاضر نشدید سهمی از قدرت را در اختیار آنها قرار دهید، آیا در دوره بعد حاضرید سهمی از قدرت را به آنها بسپارید؟» اما تاج‌زاده بدون توجه به سؤال طرح شده از سوی دبیر جلسه همچنان جویای جواب سؤال خویش از سوی دیهیمی بود و لذا دوباره آن را طرح ساخت و گفت: «شما معتقدید کسی خارج از جنس اصلاح‌طلبان نخواهد توانست ساختار را اصلاح کند پس چرا آلترناتیوی به وجود نیامد تا مردم به او روی آورند؟» دیهمی در پاسخ به او باز هم به عدم در اختیار داشتن تریبون اشاره کرد و در توضیح آن گفت: «اگر ابراهیم یزدی تأیید صلاحیت شود و تریبون در اختیار داشته باشد از شما بیشتر رأی خواهد آورد.» سپس خطاب به تاج‌زاده از او خواست که از پاسخگویی طفره نرود و نقادانه جواب دهد. تاج‌‌زاده در مقابل دیهیمی که نهضت آزادی در انتخابات شوراها اشاره کرد و گفت: «‌در انتخابات شوراها نفر اول رفوزه‌ها من بودم و با وجود اینکه یک نفر از آنها رد صلاحیت نشد ولی رأی نیاوردند، خوب از نظر شما اگر مردم از اصلاح‌طلبان دلخور بودند پس چرا به آنها رأی دادند.» بنابراین وی با بیان این توضیح به رد این انتقاد دیهیمی پرداخت که عدم وجود تریبون لازم را یکی از دلایل به وجود نیامدن نیروی آلترناتیو دانست، زیرا به اعتقاد او فرهنگ شفاهی مردم ایران بسیار قوی‌تر از تریبون رسمی کاربرد دارد. وی در تشریح این دیدگاه خود به ایرانیان خارج از کشور اشاره می‌کند که حتی با وجود دارا بودن تریبون‌های متعدد نتوانسته‌اند جبهه قوی‌ برای تغییر ساختار موجود تشکیل دهند. دیهیمی در تمام طول مدت گفته‌های خودش به اصلاح‌طلبان اعتراض کرد که هنوز نتوانسته‌اند ادبیات خودی و غیرخودی را در میان خودشان حذف کنند و لذا تاج‌زاده باز هم به انتخاب شوراها اشاره کرد و گفت: «اگر ما در شوراها با نهضت آزادی ائتلاف نکردیم به این دلیل بود که نمی‌خواستیم اعلام کنیم ما پایگاه مردمی خود را از دست داده‌ایم و با آنها لیست مشترک ارائه کرده‌ایم و البته در آن زمان حتی آنها می‌توانستند رأی ما را بگیرند.» گفتنی است وی انتقاد دیهیمی از کابینه دوم خاتمی را پذیرفت و آنرا تجربه‌ای دانست که سبب شد تا دکتر معین قبل از هر اقدامی به معرفی اعضای کابینه خود بپردازد.
آقای تاج‌زاده شوخی نکنید!
دیهیمی پس از توضیحات تاج‌زاده اظهارات او درباره اینکه اگر گروهی تریبون نداشته باشد باز هم می‌تواند از پایگاه مردمی لازم برخوردار باشد را یک شوخی از طرف او قلمداد کرد. گفتنی است که در ادامه دیهیمی به ادبیات مقاله‌ای تاج‌زاده اعتراض کرد که در نوشته خود او را شهر آشوب انقلابی توصیف کرده است و در رد این اظهارات تاج‌زاده گفت: «اگر من شهرآشوب انقلابی بودم شبنامه پخش می‌‌کردم و حرف‌های انقلابی می‌زدم در حالیکه فکر می‌کنم بهتر است با راه‌های مسالمت‌آمیز به هم نزدیک شویم.» وی خطاب به تمامی اصلاح‌طلبان خاطر نشان کرد: «هنوز فرصت باقی است، و شما بدانید که مرگ رسمی اصلاح‌طلب در مملکت فاجعه و ترمیم آن دشوار است، البته به نظر من برد و باخت در انتخابات مهم نیست و شما فقط برای باقی ماندن باید پیوندتان را با مردم حفظ کنید.» همچنین وی در ادامه صحبت‌های تاج‌زاده درباره انتخابات شوراها به دفاع از عملکرد مردم پرداخت و آنرا نشانه اعتراض به اصلاح‌طلبان دانست که از نظر او مردم در آن انتخابات به اصلاح‌طلبان هشدار دادند تا از مسیر اصلی خود یعنی پیمان دوم خرداد منحرف نشوند.
شوخی نمی‌کنم
در مقابل تأکید دیهیمی بر اصل وجود تریبون برای شناخته شدن نیروی مردمی، تاج‌زاده باز هم تأکید کرد که تریبون مهم است. پس وی پیام مردم در شوراها را عمیق‌تر از آنچه دانست که دیهیمی مطرح کرد و اعلام کرد که از روشنفکران انتظار بیشتری داشتیم.
دانشجوی معترض
درحالیکه تاج‌زاده به دفاع از عملکرد اصلاح‌طلبان می‌پرداخت و درصدد تبرئه ساختن مجموعه اصلاح‌طلبان از اتهاماتی بود که دیهیمی در قالب نقد وارد ساخته بود یکی از دانشجویان که تازه به جمع پیوسته بود صحبت‌های مصطفی تاج‌زاده را قطع کرد و با عصبانیت و قاطعیت اعلام کرد: «شما هیچ کاری نکردید و ابراهیم یزدی هم نمی‌تواند کاری کند و اگر قرار است اتفاقی بیفتد همان شهر‌آشوبان خیال پرداز،‌کاری خواهند کرد، پس با رأی دادن اتفاقی نمی‌افتد.» در مقابل تاج‌زاده به او خاطر نشان ساخت که شما مجبور هستید که انتخاب کنید و اگر هم انتخاب نکنید به هر حال یک رئیس جمهور در 27 خرداد انتخاب می‌شود. و شاید به نوعی در تأیید گفته‌های اعتراضی برخی دانشجویان،‌ دیهیمی خطاب به اصلاح‌طلبان استدلال‌های آنان را مورد قبول ندانست و از آنان خواست تا نقد جدی خود را مدنظر قرار دهند.
پرسش دانشجویی
با گذشت حدود 2 ساعت از مناظره‌ای تمام نشدنی و در میان اعتراض دانشجویی قرار بر آن شد تا تریبونی آزاد در اختیار دانشجویان قرار گیرد تا با طرح پرسش خود به تأیید و یا نفی صحبت‌های طرفین مناظره بپردازند و خواستار پاسخگویی صریح و قاطع آنها شوند. سپس دانشجویی به نمایندگی از جمع دانشجویان پشت تریبون قرار گرفت و در ابتدا خطاب به خشایار دیهیمی گفت: «با توجه به اینکه دیگر اصلاح‌طلبان قدرت را در اختیار ندارند و قطعاً پیروز انتخابات ریاست جمهوری نخواهند بود،‌ هدف شما از نقد اصلاح‌طلبان چیست؟». دیهیمی در جمله‌ای کوتاه و قاطع و با بیان اینکه بارها اعلام کرده است، هدف خود را اعتلای سیاست از طریق گفت‌وگو دانسته اما این دانشجو با اشاره به اینکه اصلاح‌طلبان پس از جمع‌آوری رأی، مردم را رها کردند مصطفی‌ تاج‌زاده را مورد خطاب قرار داد و از او پرسید که «چرا شما زمان انتخابات به یاد دانشجویان می‌افتید و با چه رویی باز هم پس از چهار سال در میان دانشجویان حاضر می‌شوید؟» تاج‌زاده در پاسخ با تأکید بر اینکه «من اخراجی حاکمیت هستم»، اعلام کرد: «آنها مرا منفصل کرده‌اند ولی منفعل نشده‌ام پس من با سیاست قهر نکرده‌ام و نمی‌توانم بنشینم و ببینم که مملکت ما صد سال به عقب برمی‌گردد.» سپس دانشجویی به نمایندگی از انجمن اسلامی دانشجویان این دانشکده که میزبان مراسم نیز بود پشت تریبون قرار گرفت و پس از قرائت متن طولانی در انتقاد به عملکرد اصلاح‌طلبان از تاج‌زاده پرسید که «با توجه به ضعف جنبش‌های مدنی چه امیدی برای حضور در عرصه سیاسی دارند؟». تاج‌زاده در پاسخ وجود همین نهادهای مدنی ضعیف را علتی برای حضور فعال در عرصه حاکمیت تلقی کرد؛ به اعتقاد وی اگر جنبش‌های مدنی سازمان یافته و قوی وجود داشت نیازی برای حضور فعال در این عرصه احساس نمی‌شد. نماینده انجمن اسلامی دانشجویان با طرح سؤال دیگری از دیهیمی پرسید که آیا از منظر او «علت سردی فضای انتخاباتی اشتباهات اصلاح‌طلبان است و یا بالا بودن سطح توقعات دانشجویان؟». خشایار دیهیمی نیز با توجه به این که در جایگاه منتقد مشفق اما بی‌رحم سخن میگوید قرائت متنی از سوی دانشجو را شعار گونه دانست و لذا از تمامی دانشجویان خواست که در صدور بیانیه‌هایشان از ادبیات شعاری فاصله بگیرند و به ارائه پیشنهادات بپردازند. وی در پاسخ به این سؤال گفت: «فضای سیاسی ایران بن‌بست نیست و شناخت درست از یکدیگر سبب می‌شود تا به هم نزدیک شویم، بنابراین ما اصلاح‌طلبان را عامل سیاسی می‌دانیم که باید با آنها رایزنی کنیم.» پس از پایان پاسخ دیهیمی همان دانشجوی معترضی که سخنان تاج‌زاده را مورد حمله قرار داده بود از دبیر مراسم خواست تا پشت تریبون قرار بگیرد و حرف‌هایش را بزند،‌ بنابراین این اجازه به او داده شد،‌ اما او وقتی تریبون را در اختیار گرفت با ادبیاتی ناشایست به طرح مسائلی انتقادی و اعتراض گونه به عملکرد اصلاح‌طلبان پرداخت و از مصطفی تاج‌زاده پاسخ خود را جویا شد، که تاج زاده در پاسخ به او فقط به ذکر این نکته پرداخت: «من به ایشان پیشنهاد می‌کنم کتاب بی‌تفاوتی مارکس را بخواند.» بدین ترتیب مراسمی تحت عنوان «پرده نهم» که مناظره‌ای سه ساعته در پی داشت انتقاد از اصلاح‌طلبان و دفاع از آن را در خود جای داد و با این جمله دیهیمی که «انتخابات‌ آزاد آری و انتخابات غیر‌آزاد خیر» پایان یافت.