آمریکا و چالشى به نام انرژی

بخش‌هاى گوناگون اقتصاد آمریکا با مصرف انرژى فراوان به کار خود ادامه مى‌دهند. این کشور تقریبا یک سوم تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است و بر همین اساس بزرگترین مصرف‌کننده انواع انرژى در جهان نیز مى‌باشد. با وجود اینکه ایالات متحده داراى منابع بزرگى از انواع انرژى مى‌باشد با این حال عواملى مانند ذخیره‌سازى و گران‌بودن هزینه استخراج موجب شده است بخش بزرگى از انرژى مصرفى در آمریکا از خارج وارد شود. در سال 1975 آمریکا به طور روزانه 000/846/5 بشکه نفت وارد کرده است که 000/165/1 بشکه آن از منطقه خلیج‌فارس وارد شده است. در سال 1980 واردات خالص نفت آمریکا به طور روزانه به رقم 000/366/6 بشکه افزایش یافت در حالى که سهم نفت خلیج‌فارس به 000/519/1 بشکه کاهش یافت. در سال 1985 آمریکا روزانه 000/715/4 بشکه نفت وارد کرده است. در سال 1990 واردات نفت خام آمریکا به 000/161/7 بشکه افزایش یافت. در مدت پنج سال پس از 1985 با پایان جنگ ایران و عراق و افزایش مصرف جهانی، سهم خلیج‌فارس بار دیگر افزایش یافت و واردات نفت آمریکا از آن منطقه روزانه به 000/966/1 بشکه نفت خام افزایش یافت.
واردات روزانه نفت خام آمریکا در سال 1999 به رقم 000/912/9 بشکه در روز افزایش یافته است. که از این مقدار 000/424/2 بشکه از آن منطقه خلیج‌فارس تامین مى‌شود. به این ترتیب مشاهده مى‌شود که همچنان یک چهارم نفت وارداتى آمریکا از منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس تامین شده و این منطقه همچنان نقش مهمى در تامین انرژى مصرفى آمریکا دارد. وابستگى شدید ایالات متحده به واردات نفت خام همواره باعث نگرانى‌هایى به صورت دائمى در این کشور است. چرا که با وقوع یک بحران و بالارفتن بهاى نفت صنایع آمریکا که به این ماده حیاتى وابسته هستند دچار مشکلات عدیده‌اى در داخل و خارج از آمریکا مى‌شوند زیرا این مسئله باعث بالارفتن قیمت کالاهاى آنها شده و قدرت رقابت این صنایع کشورهاى رقیب که وابستگى کمترى به نفت دارند مى‌شوند. از طرف دیگر موجب افزایش تورم در این کشور شده که این برخلاف سیاست‌هاى دولتمردان آمریکایى مى‌باشد، ضمن اینکه وابستگى به نفت وارداتى این دغدغه را براى آمریکائیان دارد که اگر روزى کشورهاى تولیدکننده نفت مانند سال 1973 تصمیم به تحریم نفتى این کشور بگیرند اقتصاد آمریکا دچار چنان رکود وحشتناکى خواهد شد که تا سالها توان ترمیم آن را ندارد و این فرصتى مناسب است براى رقباى این کشور که گوى سبقت را از ایالات متحده بربایند و خود پیشتاز توسعه و برترى اقتصادى در جهان شوند.
باید دانست که یکى از خصوصیات فرهنگى آمریکا مسافرت‌هاى فراوان شهروندان این کشور با اتومبیل‌هاى شخصى در سطح کشور است؛ این سفرها باعث گردش اقتصادى و توزیع درآمد در تمام سطوح کشور است؛ اما با بالاتر رفتن قیمت نفت با وقوع بحران دیگرى در این خصوص قیمت بنزین در این کشور نیز به طرز سرسام‌آورى بالا مى‌رود و یا با کمبود بنزین مواجه مى‌شود. این مسئله خود به تنهایى موجب رکود اقتصادى و کاهش در تولید ناخالص داخلى است. (1)
در حال حاضر مبحث انرژى در دو بخش برق و گاز موجب نگرانى و دغدغه آمریکائیان مى‌باشد. به طورى که قطع برق که در مقاطع مختلف در بخش‌هایى از آمریکا به وقوع مى پیوندد تاثیرات سوئى بر اقتصاد این کشور داشته و دارد.
خاموشى‌هاى اخیر در آمریکا به علت نوسانات 9 ثانیه‌اى برق کشور در شبکه بوده است که موجب توقف فعالیت‌هاى بیش از 100 نیروگاه برق از جمله 22 نیروگاه هسته‌اى در آمریکا و کانادا شد. علت اصلى قطع برق، کهنه‌بودن شبکه خطوط انتقال برق در شرق آمریکاست که عمرى 50ساله دارد.
آمریکا بر اساس استانداردهاى جهانى بزرگترین مصرف‌کننده برق در جهان است که بیش از یک سوم برقى که در جهان تولید مى‌شود در آمریکا استفاده مى‌شود. میانگین برق مصرفى براى مصرف‌کنندگان در آمریکا 12900 کیلووات در ساعت است. از مجموع 14 تریلیون کیلووات برق که در جهان تولید مى‌شود، آمریکا حدود 9/3 تریلیون کیلووات برق مصرف مى‌کند که این کشور را از نظر مصرف سرانه در رتبه نهم در جهان قرار داده است. ایسلند از نظر مصرف برق به نسبت جمعیت در جهان رتبه اول است. مدیریت اطلاعات انرژى آمریکا در گزارشى اعلام کرده است که تقاضا براى برق در طول سال 2001 در آمریکا حدود 8/3 درصد رشد داشته است و پیش‌بینى مى‌شود که تا سال 2020 تقاضاى سالانه حدود 9/1 درصد رشد نشان ‌دهد. مشکل قطع برق در آمریکا موضوع جدیدى نیست و در گذشته در ایالات نیویورک، کالیفرنیا و آریزونا مردم با خاموشى روبه‌رو شده‌اند؛ ولى خاموشى اخیر آمریکا در تاریخ این کشور بى‌سابقه بوده است. ظرف 40 سال گذشته آمریکا با 5 تا 6 خاموشى عمده مواجه بوده است و نیویورک در سال 1965 شاهد خاموشى بود. بیش از 8 میلیون نفر در آنتاریوکانادا و 50 میلیون آمریکایى شاهد خاموشى قطع برق بودند. متخصصان در آمریکا نسبت به بروز چنین اتفاقى در گذشته هشدار داده بودند.
سیستم برق آمریکا از 159 هزار مایل خطوط برق استفاده مى‌کند. دولت بوش در سال 2001 بر مبناى طرح پیشنهادى خود در مورد امنیت انرژى لوایحى را براى تصویب به کنگره پیشنهاد داد؛ ولى موضوع اکتشاف نفت در آلاسکا موجب شد که بحث در مورد بازسازى صنعت برق این کشور به تعویق افتد. خاموشى‌هاى اخیر تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد آمریکا به خصوص مناطقى که در معرض مستقیم قطع برق قرار گرفتند به جا خواهد گذاشت و تاثیرات عمده اقتصادى آن بر دریافت مالیات‌ها در سطوح محلى و ایالتى فشار وارد خواهد کرد. قطع برق در نهایت بر آمار اقتصادى کشور به خصوص تولیدات در بخش صنعت و خرده‌فروشى تاثیر خواهد داشت. اقتصاددانان پیش‌بینى کرده‌اند که هزینه اقتصادى قطع برق در اقتصاد آمریکا حدود 30 میلیارد دلار خواهد بود.
تحلیلگران امور اقتصادى مى‌گویند: ارزش سهام شرکت‌هاى برق در آمریکا به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت. بانک مرکزى آمریکا اعلام کرده بود که تولیدات صنعتى در ماه ژوئیه 5/0 درصد افزایش یافته است و بخش عمده این افزایش مربوط به بخش برق و خودروسازى بوده است؛ ولى خاموشى‌هاى اخیر احتمال دارد این روند را متوقف ساخته و مشکلاتى را براى اقتصاد آمریکا به وجود آورد. شرکت خودروسازى فورد اعلام کرده که از 24 کارخانه زیرمجموعه آن 23 کارخانه به علت قطع برق فعالیت خود را متوقف کرده بودند. کرایسلر نیز 13 کارخانه خود را تعطیل کرد و جنرال موتور نیز اعلام کرد کارخانه‌هاى این شرکت در تمامى مناطقى که شاهد خاموشى بودند با مشکلاتى مواجه شدند. شرکت‌هاى هوایى نیز اعلام کردند حداقل 373 پرواز را لغو کردند به طورى که طى دو روز شرکت آمریکن ایرلانیز 269 پرواز خود را لغو کرد. تعدادى از پالایشگاه‌هاى نفت نیز فعالیت خود را متوقف کردند و در نتیجه قیمت بنزین افزایش یافت.
نیویورک با هشت میلیون نفر پرجمعیت‌ترین شهر آمریکا است. این شهر ظرف 29 ساعت خاموشى بیش از یک میلیارد دلار خسارت اقتصادى متحمل شده است که 36 میلیون دلار در هر ساعت محاسبه شده است. مسئول امور مالى شهردارى نیویورک اعلام کرده است که در نتیجه قطع برق بیش از 800 میلیون دلار فعالیت اقتصادى در این شهر متوقف شد و 250 میلیون دلار مواد غذایى فاسد شده است.
قطع برق در نیویورک با بدترین وضعیت مالى در تاریخ این شهر توام بوده است.
لازم به ذکر است که تقاضا براى برق در دهه گذشته 30 درصد رشد داشته است در صورتى که توانایى خطوط شبکه فقط 15 درصد رشد داشته است. کسى تردید ندارد که بحران کنونى ریشه در خود آمریکا دارد. یکى از علل وضعیت کنونی، بى‌نظمى تامین برق است که توسط دولت کلینتون در اواخر دهه نو پدید آمد.
دولت کلینتون به شرکت‌هاى تولید برق اجازه داد نیروگاه‌هاى قدیمى خود را در صورت احساس ضرورت و ناتوانى از ادامه دادن فعالیتشان از رده خارج کرده و انرژى را از منابع دیگر در بازار آزاد بخرند. حدود 60 درصد تمامى نیروگاه‌هاى ایالات متحده بیش از 30 سال عمر دارند. اعطاى آزادى‌هاى افراطى از سوى دولت کلینتون اشکالاتى داشت. زیرا همزمان با آزادى مذکور دولت بالابردن تعرفه‌ها توسط شرکت‌هاى خصوصى را ممنوع کرد. هدف آن بود که هزینه‌هاى مصرف‌کنندگان پایین بیاید. تنها راه سوددهى شرکت‌هاى برق صرفه‌جویى در شبکه توزیع آنها بود. تعمیر و سرمایه‌گذارى‌هاى جدید متوقف شد. با بالارفتن هزینه‌هاى تولید شرکت‌هاى برق در دام بدهى گرفتار آمدند. متعاقب آن بحران انرژى بخش‌هاى زیادى از ایالت کالیفرنیا را فرا گرفت. بحران انرژى کالیفرنیا پیامدهاى سیاسى هم داشت. بحران آن زمان چنان تاثیرگذار بود که هنوز هم آثارش بر جاى مانده است.
چندى پیش شرکت‌هاى برق آمریکا پروژه‌هاى متعددى را براى ساخت نیروگاه مطرح کردند اما با کاهش رشد اقتصادى و پایین آمدن تقاضا براى انرژى طرح‌هاى مذکور در کشورها باقى ماندند. علاوه بر این مراحل دشوار کسب مجوزها و اعتراضات طرفداران محیط زیست ساخت نیروگاه‌ها را با مشکلات زیادى روبه‌رو کرد. در این میان ارتباط نزدیک مقامات فعلى آمریکا با صاحبان صنایع نفت موجب مى‌شد تا آنها حمایت قابل توجهى از توسعه منابع انرژى جایگزین و جدید به عمل نیاورند. بسیارى از مقامات دولت بوش معتقدند مخارج سرسام‌آور منابع انرژى جایگزین و جدید موجب ضربه‌خوردن به اقتصاد حساس فعلى در آمریکا مى‌شود.
امروز ایالات متحده هم با آنکه بزرگترین مصرف‌کننده انرژى در دنیاست؛ اما شبکه توزیعى قدیمى و بسیار کهنه دارد. ایراد اصلى حداقل به اندازه تاریخ برق در آمریکا عمر دارد؟ انرژى در آمریکا بیش از حد ارزان است و به علت ارزان بودن انرژى میزان تقاضا براى آن افزایش پیدا مى‌کند. به ندرت مى‌توان وسیله‌اى را در خانه‌هاى آمریکایى پیدا کرد که برق مصرف نکند. از مسواک گرفته تا شانه‌هاى الکتریکى و سایر ابزار با الکتریسیته کار مى‌کنند. مضاف بر این آمریکایى‌ها باور کرده‌اند که در سرزمینى با منابع پایان‌ناپذیر انرژى زندگى مى‌کنند؛ لذا نمى‌توانند خود را به صرفه‌جویى در مصرف برق عادت دهند و کنگره آمریکا در واشنگتن هم چندان تمایلى به تصویب قانون‌هاى صرفه‌جویى انرژى ندارد. به عنوان مثال یک طرح قانونى در این زمینه مدت‌هاست که در کنگره همچنان بى‌نتیجه باقى مانده است و نمایندگان در تصویب آن تردید دارند؛ اما اکنون قطعى برق مى‌تواند انگیزه بیشترى به حامیان تصویب سیاست‌هاى صرفه‌جویى بدهد. همچنین مردم بیش از گذشته حاضر مى‌شوند پول بپردازند تا سیستم تامین انرژى احیا و نوسازى شود. تاثیرات اقتصادى قطع برق در آمریکا فراتر از حد تصور است. این اتفاق حتى دلار را هم تحت فشار گذاشت، البته باید دانست اتفاقات مشابهى منتها در ابعاد کوچکتر در گذشته بارها در طول تاریخ آمریکا اتفاق افتاده است.
در زیر به مهمترین خاموشى‌هاى آمریکا از سال 1965 تاکنون مى‌پردازیم:
1- نهم نوامبر 1965: ظرف دوازده دقیقه بیش از 207 هزار کیلومتر مربع در هفت ایالت آمریکا و دو ایالت کانادا دچار بى‌برقى شدند؛ 30 میلیون نفر در خاموشى مذکور درگیر بودند.
2- سیزده ژوئیه 1977: بر اثر اصابت صاعقه در خط انتقال برق 9 میلیون نفر سکنه نیویورک 25 ساعت در بى‌برقى ماندند؛ در آن زمان غارت‌هاى گسترده‌اى در نیویورک صورت گرفت و 3700 نفر بازداشت شدند.
3- نوزده مه1986 : به سبب پدیدآمدن یک مشکل فنى در ایستگاه راه‌آهن گراندسنترال نیویورک بخش بزرگى از شهر دوازده ساعت برق نداشت.
4- یازده اوت 1996: در 9 ایالت غربى آمریکا جریان برق در پى بروز موج گرما قطع شد. ده میلیون خانه تا حدود ده ساعت برق نداشت.
5- 23 اکتبر 1997: در ناحیه مرکزى شهرستان فرانسیسکو حدود 250 هزار خانه به مدت حداقل نود دقیقه بى‌برق ماندند. بنابر تحقیقات پلیس فدرال آمریکا (F.B.I) علت قطع برق خرابکارى بود.
6- هشت دسامبر 1998: به دلیل اشتباه یک کارگر ساختمانى منطقه‌اى به مساحت 125 کیلومتر مربع در اطراف سانفرانسیسکو به مدت هفت ساعت بدون برق ماند. حدود 940 هزار نفر در منطقه دچار حادثه زندگى مى‌کردند.
7- شش ژوئیه1999 : در پى سه روز گرماى بى‌سابقه که دماى هوا به نوعى رکورد رسید نوزده ساعت کار سیستم تامین برق نیویورک مختل شد.
همان‌گونه که مشاهده مى‌شود بسیارى از خاموشى‌ها در نواحى اطراف نیویورک اتفاق افتاده‌اند. منطقه‌اى که امروز در آمریکا دچار خاموشى شده داراى سیستم تامین برق بسته‌اى است و متصل به شبکه برق در سایر نقاط آمریکا نیست، لذا در مواقع لزوم سایر مناطق آمریکا قادر نیستند کمبود برق در منطقه مذکور را جبران کنند. بروز اتفاقى که در نیویورک به وقوع پیوست در بسیارى از کشورهاى پیشرفته دیگر عملا غیرممکن است، زیرا اغلب آنها داراى شبکه‌هاى سراسرى هستند وظرف چند ثانیه کمبود برق در یک ناحیه توسط سایر نقاط جبران مى‌شود. یکى از ایرادات دیگر سیستم توزیع برق آمریکا متفاوت‌بودن عمر قطعات فنى موجود در نیروگاه و متنوع‌بودن سازندگان آنهاست. لذا هدایت شبکه با دشوارى‌هایى مواجه است. در مجموع سیستم تامین و توزیع برق در آمریکا در مقایسه با اروپا داراى نقاط ضعف فراوانى است. برخى کشورها نظیر آلمان و فرانسه به راحتى مى‌توانند ادعا کنند که در این زمینه برترى‌هاى محسوسى نسبت به غول قاره نوین دارند.
به عنوان مثال قطع برق به ازاى هر نفر در سال در کشور آلمان تنها حدود ده دقیقه است که یک رکورد جهانى است. بدترین عملکرد در این زمینه در اروپا متعلق به کشور ایرلند است. هر نفر ایرلندى در سال به صورت متوسط شاهد 600 دقیقه قطعى برق است، به این ترتیب “فلسفه امنیت شبکه برق ‌آمریکا اشتباه است”. (2)
از طرف دیگر بازار گاز آمریکا تحت تاثیر بازار آشفته انرژى این کشور با بحران مواجه است که علت آن نبود سیاست انرژى منسجم در دولت آمریکاست.
دولت آمریکا به رهبرى جرج دبلیو بوش از زمان روى کارآمدن؛ تدوین سیاست انرژى براى مقابله با بحران در این کشور را مطرح کرد؛ اما هنوز توفیقى در این خصوص کسب نکرده است. خاموشى چند روزه برق در ایالت‌هاى شمالى آمریکا گواهى بر پایدارى مشکلات ساختارى در عرضه انرژى این کشور دارد. ساختار بخش انرژى آمریکا به پیشرفت‌هاى فناورى همگام نبوده و برخى تصمیم‌گیرى‌هاى سیاسى به ویژه در دولت قبلى مشکلات این بخش را تشدید کرده است.
در حالى که برخى از تحلیلگران اقتصادى دنیا کمبود انرژى در آمریکا را از زمان تحریم اعراب بى‌سابقه مى‌دانند، یکى از علل آن را فقدان رهبرى سیاسى در دولت قبلى این کشور عنوان مى‌کنند. “آبراهام اسپینسر” وزیر انرژى دولت جرج بوش اعلام کرد که زیرساخت‌هاى بخش انرژى آمریکا مانند نیروگاه‌ها، خطوط انتقال نیرو، پالایشگاه‌ها و خطوط لوله فرسوده و قدیمى هستند و جوابگوى نیازهاى آتى نیست.
وى با اشاره به افزایش قابل توجه تقاضا براى گاز و برق در آمریکا تاکید کرد: در صورت عدم مقابله با این مشکلات عرضه انرژى در آمریکا همواره در خطر است و شهروندان با خاموشى مواجه مى‌شوند؛ از سوى دیگر با افزایش قیمت انرژى اقتصاد کشور با مشکلات جدى‌ترى مواجه خواهد شد. (3)