مرجان حاجی حسنی ـ مهدی عباسی
گروه سیاسی: با نزدیک شدن به جلسه فوقالعاده شورای حکام در تکاپو و تلاشهای دیپلماتهای ایرانی رو به افزایش است. پرونده هستهای ایران به سبب مخالفتهای آمریکا وضعیت مطلوبی ندارد و باید منتظر ماند تا مشاهده کرد که بالاخره این پرونده با چه حوادثی روبرو خواهد شد.
علی لاریجانی که با قبول مسؤلیت دبیری شورای عالی امنیت ملی، مدیریت این پرونده را نیز عهدهدار شده، این روزها سرش بسیار شلوغ است و میکوشد با سفر به کشورهای چین و روسیه، همراهان قدرتمندی برای رویارویی با آمریکا و کشورهای غربی بیابد.
چرا که اگر در زمان خاتمی، سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه طرف مذاکرهکننده ما برای حل پرونده هستهای بودند و این سه کشور در بیانیههای خود حداقل به مخالفت نمیپرداختند، امروز و در زمان دولت جدید به مخالفانی جدی برای فعالیتهای هستهای ایران بدل شدهاند. به گونهای که اینک این کشورهای اروپایی هستند که اعلام میکنند باید در یک نشست فوری پرونده ایران به شورای امنیت ارجاع شود.
اینجاست که میتوان فهمید، سیاست، بازی پیچیدهای است و آن کسی پیروز است که بتواند از طریق قواعد و مناسبات دیپلماتیک ابتکار عمل را در دست بگیرد.
برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند که پرونده هستهای ایران بیش از آنکه یک پرونده حقوقی باشد یک مساله سیاسی است که به مشکلات سیاسی روابط جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا باز میگردد و معتقدند تا این مساله یعنی رابطه سیاسی آمریکا و ایران حل نشود شاهد پایان مساله هستهای ایران در فضای بینالمللی نخواهیم بود.
براساس معاهدات بینالمللی در باب فعالیتهای هستهای کشورها، ایران نمیتواند در راستای فعالیتهای صلحآمیز زیرنظر آژانس اقدام کند و تحقیقات کمترین حق هر کشور در این باره است. ولی آنقدر پرونده ایران سیاسی شده که حتی کشورهای غربی نسبت به آغاز فعالیتهای تحقیقاتی ایران واکنشهای بسیار تندی نشان دادند.
به هر حال دیپلماتهای ایران کار سختی پیش رو دارند و باید دید ابتکاری برای حل پرونده هستهای ایران به کار میبرند.
در جهت جلب اعتماد جهانی تلاش کنیم
بهاءالدین ادب نماینده اصلاحطلب مجلس ششم گفت: ماهیت پرونده هستهای ایران یک ماهیت حقوقی بود که آن را تبدیل به یک پرونده سیاسی کردیم.
این فعال سیاسی در مورد مذاکرات ایران و روسیه گفت: به نظر من راه دیگری به جز مذاکره با روسیه پیش روی ایران نیست و تنها راه باقی مانده همین مذاکرات است.
وی تصریح کرد: روسیه با سیاست و زرنگی خاص ما را به جایی رساند که گزینه دیگری پیش روی ما نیست و ما ناچاریم یا به مذاکره با روسیه تن دهیم یا به اجماع جهانی علیه ایران.
ادب آغاز تحقیقات هستهای ایران را یک روند سیاسی خواند و متذکر شد: هدف از این حرکت این بود که ما به نوعی در مقابل مدعیان انرژی هستهای قدرتنمایی کنیم.
ادب افزود: ما باید در جهت جلب اعتماد جامعه جهانی تلاش کنیم و از اقداماتی که سلب اعتماد جامعه جهانی از کشور ما را به دنبال دارد، دوری کنیم. وی در ادامه گفت: متاسفانه تاکتیکهای به کار رفته در چند ماهه اخیر به اعتمادسازی کمک نکرد.
وی تصریح کرد: خود ما گاهی بهانه دست بهانهگیران میدهیم این در حالی است که کشور ما و ملت ما در واقع صلحطلب هستند و همواره طرفدار صلح و آرامش و رعایت حقوق انسانها بودهاند.
ادب تاکید کرد: متاسفانه امروزه در افکار عمومی دنیا، کشور و ملت ایران به گونهای دیگر نمود پیدا کرده است.
وی در ادامه خاطرنشان کرد. دیپلماسی که در حال حاضر در حال اجراست باید با تدبیر و عقلانیت بیشتری گام بردارد.
نماینده سنندج در مجلس ششم درباره مذاکره با اروپا گفت: ما باید از هر مذاکرهای استقبال کنیم چرا که دارای منطق هستیم و باید مذاکرات را در جهت اعتمادسازی هدایت کنیم و بدانیم که امروز گزینههای زیادی را پیش رو نداریم.
وی تاکید کرد: ما امروز جز مذاکره و جلب اعتماد و یار گرفتن در جامعه جهانی کار دیگری نمیتوانیم انجام دهیم اما باید به گونهای یارگیری کنیم و کشورهایی را جلب کنیم که برگ برنده دارند و روی کشورهایی سرمایهگذاری کنیم که خودشان در معرض خطر نیستند و در حقیقت جزو تیم بازندهها قرار ندارند.
وی در ادامه گفت: هر نوع سیاستی که موجب جلب کشورهای حامی برای کشور ما باشد اعم از شرق یا غرب قابل تایید است. اما نباید فراموش کنیم که همه کشورها به دنبال منافع خود هستند بنابراین هیچ کشوری این ریسک را نخواهد کرد که دفاع بیش از حد از ما را سرلوحه کار خود قرار دهد لذا باید در وهله اول به فکر تقویت دیپلماسی خود باشیم و به این فکر باشیم که در جامعه جهانی به جایگاه واقعی خود دست پیدا کنیم. چرا که اگر ما جایگاه واقعی خود را نداشته باشیم مورد تهاجم همه کشورها اعم از غرب و شرق واقع خواهیم شد.
وی در ادامه یادآور شد: آمریکا در باب پرونده هستهای ایران به دنبال این است که به نوعی از دستیابی ما به انرژی هستهای جلوگیری کند.
ادب متذکر شد: در گذشته دور آمریکا مخالفتی نداشت که ما از انرژی هستهای صلحآمیز استفاده کنیم و اگر امروز به مخالفت با ما برخاسته بدین بهانه است که میگوید ایران مدت مدیدی تحقیقات هستهای خود را پنهان کرده است.
وی تصریح کرد: ما باید به افکار عمومی دنیا ثابت کنیم که کشور جنگطلبی نیستیم و کشوری نیستیم که بخواهیم جان انسانها را با بمب اتمی به خطر بیندازیم.
تحقیقات حق مسلم ماست
سید ناصر قوامی رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ششم گفت: براساس پیمان NPT مساله هستهای ایران یک مساله حقوقی است که براساس قوانین بینالمللی ما باید قواعد آن را رعایت کنیم.
وی افزود: براساس قرارداد موجود در آژانس استفاده از انرژی صلحآمیز هستهای برای محفوظ است لذا باید طبق مقررات NPT با ما رفتار شود و ما هم طبق همان قرارداد رفتار کنیم چرا که این یک قرارداد بینالمللی است که براساس موازین حقوقی مشخصکننده حقوق ما است. قوامی تصریح کرد: جامعه بینالمللی باید ببیند که اگر ما برخلاف قوانینNPT رفتار میکنیم آنگاه عکسالعمل نشان دهد و چنانچه طبق مقررات عمل میکنیم هیچ قدرتی حق ندارد مانع کار ما شود.
قوامی درباره روند مذاکرات ایران و روسیه گفت: بسیاری از مسائل بینالمللی از مسائل داخلی ما سرچشمه میگیرد. اگر ما در داخل کشور اتحاد و وحدت مناسبی داشته باشیم (البته نه در مقام حرف بلکه در مقام عمل) میتوانیم در دنیا بسیار با عظمتتر جلوه کنیم.
قوامی در مورد آغاز تحقیقات هستهای گفت: تحقیقات حق مسلم ماست به خصوص اینکه تحقیقات ما زیرنظر آژانس انجام میپذیرد لذا فکر نمیکنم تحقیقات مخالف قرارداد NPT باشد اما مشخص نیست که در قرارداد با اروپا ما متعهد شدهایم که تحقیقات را متوقف کنیم یا نه؟
قوامی در مورد دیپلماسی ایران در خصوص پرونده هستهای گفت: از نظر من سفر رئیس جمهور به سوریه در شرایط کنونی به لحاظ دیپلماسی عمل مناسبی نبود چرا که حافظ اسد متهم به دست داشتن در قتل رفیق حریری است لذا در چنین شرایطی سفر به سوریه به صلاح منافع ملی ما نبود.
قوامی تصریح کرد: ما باید در ارتباط با کشورها در وهله اول منافع ملی خودمان را بسنجیم و بدانیم کشوری مانند سویه در شرایط کنونی رفیق مناسبی برای ما نیست.
وی تصریح کرد: برای بسته شدن پرونده هستهای ایران ما باید در ابتدا یک وحدت ملی در داخل ایجاد کنیم و براساس عقل و منطق رفتار کنیم و با شعارهای خود علیه کشورهای مختلف در دنیا دشمنتراشی کنیم.
قوامی در باب مذاکره با اروپا گفت: مذاکره با اروپا مساله پسندیدهای است اما من فکر نمیکنم در حال حاضر ما با مذاکره نیز به جایی برسیم.
وی تصریح کرد: دست چین و ژاپن هم در دست آمریکا است لذا همه آنها منافع همدیگر را در نظر میگیرند و در شرایط کنونی ایران باید توجه داشته باشد که نباید فریب روسیه و چین را بخورد بلکه در وهله اول باید منافع خودش را مدنظر قرار دهد.
قوامی در ادامه گفت: آنها به دنبال منافع خود هستند پیشنهاد روسیه در حال حاضر هم حاکی از همین مساله است. غنیسازی در خاک روسیه که به درخواست روسها صورت گرفته ما را هوشیار میکند که هیچ کشوری به خاطر منافع ما تلاش نمیکند. چرا ما کشور خودمان را رها کنیم و در کشوری مانند روسیه غنیسازی را انجام دهیم که در این زمستان سرد گاز را بر اوکراین بست و مردم آن کشور را در سرما گذاشت، مسالهای که به لحاظ انسانی پذیرفته نیست در چنین شرایطی چرا ما باید با چنین کشوری وارد همکای شویم؟
وی افزود: آمریکا نیز در باب پرونده هستهای ایران به دنبال منافع خودش است آمریکا نیز میخواهد که ما به تکنولوژی هستهای دست پیدا نکنیم و اینگونه مسائل در انحصار خودش باشد.
قوامی در پایان گفت: ما باید در روابط بینالملل خود دقت بیشتری داشته باشیم و شعارهایی را مطرح نکنیم که موجب دشمن تراشی برای ما شود.
پرونده ایران کاملا سیاسی است
یدالله اسلامی دبیر مجمع نمایندگان ادوار نیز درباره حقوقی یا سیاسی بودن پرونده هستهای گفت: کدام بعد از ابعاد زندگی اجتماعی را میتوان مثال زد که متاثر از جهتگیریهای سیاسی نباشد؟ و مگر میتوان چنین انتظاری داشت؟
این صاحبنظران سیاسی موضعگیریهای صورت گرفته در مورد پرونده هستهای را سیاسی خواند و تاکید کرد: روند پرونده هستهای ایران یک روند کاملا سیاسی است نه حقوقی.
وی افزود: پرونده هستهای ایران از یک سو متاثر از یک سری تحولات و دگرگونیها و موضعیگریهای مسؤلین جمهوری اسلامی است و از سوی دیگر تحت تاثیر زورگوییها و باجخواهیهای شرق و غرب.
وی مساله هستهای ایران را یک مساله ساده ذکر کرد و گفت: این مساله از پیچیدگی خاصی برخوردار نیست و ما هم نباید آن را پیچیده قلمداد کنیم.
اسلامی با اشاره به صحبتهای دبیر شورای عالی امنیت ملی گفت: آقای لاریجانی اظهار داشت که از موضعگیری اروپا شگفت زده شده است اما باید گفت این موضعگیری کاملا سیاسی است و مشخص است که به لحاظ حقوقی کاملا حق با جمهوری اسلامی است اما برخی از رفتارهای غلط، نتیجههای غلطتری را به همراه خواهد داشت.
وی تصریح کرد: آقای لاریجانی همچنین در گذشته اعلام کرده بودند که ما مروارید به غربیها دادهایم و به جای آن آبنبات گرفتهایم، حال سوال ما از آقای لاریجانی این است که با آن آبنبات چه کردهاند؟
اسلامی در ادامه خاطرنشان کرد: وقتی یک مساله وارد سیکل معیوب میشود تا مدتی در داخل آن سیکل باقی میماند.
وی تصریح کرد: وقتی که فضای بینالمللی کشور دچار مشکل میشود و به لحاظ اعتمادسازی با بحران مواجه میشود و تنگناهای عملی رویاروی جامعه و گروه پیگیریکننده قرار میگیرد و هر روز مسالهای برای چالش ایجاد میشود، برخی موضعگیریهای ناپخته در این شرایط فضای عمومی را تنگتر میکند.
اسلامی افزود: ما نباید این اجازه را میدادیم که مسائلی این چنینی پیش پا افتاده مورد غضب دنیا واقع شود و حقی این چنین مسلم از سوی دنیا به رسمیت شناخته نشود و به چالش کشیده شود.
وی افزود: به نظر میرسد یک جای کار دچار مشکل است.
مدیر مسؤل روزنامه توقیف شده فتح تصریح کرد: باید مجموعهای از سازوکارها و دگرگونیها و اظهارنظرها اتفاق بیفتد که با ناپختگیهای سیاسی همراه نباشد چرا که برخی موضعگیریهای، عجولانه پیامدهایی دارد. ما باید در تصمیمات، همه جانبهنگری را فراموش نکنیم.
وی افزود: آنچه مسلم است حق ایران در دستیابی به فنآوری صلحآمیز هستهای حقی است انکارناپذیر و باید گفت چرا عدهای برای خود باشگاه هستهای ایجاد کردهاند و برای خود این حق را قائل هستند که از سلاح هستهای استفاده کنند این در حالی است که دیگران از این سلاح بیبهرهاند!
وی تصریح کرد: اگر سلاح هستهای ویرانگر است فرقی نمیکند که در دست آمریکا باشد یا اسرائیل یا روسیه و فرانسه یا ایران!
باید بساط این سلاح را از کره زمین جمع کرد. متاسفانه آژانس بر روی امثال ایران و کره شمالی تمرکز پیدا کرده است این در حالی است که در حال حاضر پاکستان و هندوستان به سلاح هستهای دست پیدا کردهاند اما آغاز تحقیقات هستهای صلحآمیز ایران، خشم دنیا را برمیانگیزد.
وی افزود: البته ما میدانیم که برخی از رفتارها نیز میتواند بر شدت فشارهای بینالمللی دامن بزند اما تحت هر شرایطی رفتار دنیا بسیار غیرقابل قبول است.
اسلامی متذکر شد: گاهی اوقات زمان به گونهای از دست میرود که جای هیچگونه بازسازی و بهسازی وجود ندارد. ما آیتمهای بسیار مفید و موثری را از دست دادهایم و امتیازهای لازم را در فرصتهای مناسب نگرفتهایم و هیجان را بر منطق غلبه دادیم این در حالی است که گروههای جدید کشور میتوانستند به جای تخریب گروه قبلی از دانش و تجربیات آنها استفاده کنند که این کار را نکردند، اما باید دانست که منافع ملی نمیتواند وارد مناقشات سیاسی شود.
وی افزود: چه اشکالی دارد اگر ما در مواجهه با مسائل عظیم بینالمللی از همه نیروهای توانمند استفاده کنیم چرا که ما دانشمندانی در کشورمان داریم که گرایشات بیطرفانه و آگاهیهای بینالمللی دارند، ما میتوانیم از افرادی چون پروفسور اعتماد که اولین رئیس انرژی هستهای ایران بودند استفاده کنیم.
اسلامی تصریح کرد: دیدگاه تنگنظرانه ما را از بهرهگیری از پتانسلهای قوی کشور محروم میکند.
وی افزود: ما باید با زبان دیپلماسی با دنیا حرف بزنیم. وی افزود: تدبیر به معنی به کار بردن دیپلماسی در امور و استفاده از واژههای مورد توجه جهانیان است.
یدالله اسلامی در باب مذاکره با اروپا گفت: من معتقدم اولویت در مذاکره با آمریکاست و طفره رفتن از این مذاکره مهم اشتباه بزرگی است چرا که تا زمانی که یک مساله مورد قبول آمریکا نباشد، اروپا نیر آن مساله را قبول نخواهد کرد ما دیدیم که اروپا ثابت کرد که نمیتواند بدون آمریکا حرکت کند.
وی تصریح کرد: دیپلماسی قراردادن اروپا در مقابل آمریکا یک دیپلماسی شکست خورده است. دیپلماسی دستاویز قرار دادن روسیه و چین هم به جایی نخواهد رسید چرا که آنها منافع درازمدت خود را در آمریکا جستوجو میکنند.
اسلامی یادآور شد: درست است که در حال حاضر شرایط ما برای مذاکره سختتر شده است ولی متاسفانه انکار، سیاست معمول و جاری ما شده است و ما باید بدانیم برای حل این موضوع باید این جسارت را پیدا کنیم و اعلام کنیم که با گفتوگو این مسائل را حل خواهیم کرد. وی خاطرنشان کرد: آمریکا امروز همسایه غرب و شرق و شمال و جنوب ما شده است و ما ناگزیریم در عین دشمنی با یک همسایه گفتوگو کنیم.
اسلامی در ادامه گفت: باید شعارها و برنامهها با مطالعه و با در نظر گرفتن واقعیات صورت پذیرد و سیاست ارتباط با کشورهای شرقی نباید به معنای باجدهی به این کشورها باشد.
دبیر کل مجمع نمایندگان ادوار مجلس اظهار داشت: رفتار و گفتههای رهبران اروپایی به ما یاد میدهد که آنان که در راه جدایی اروپا و آمریکا همه تخممرغها را در سبد اروپا میریختند، به خطا میرفتند. امروزه تهدیدها گسترده و گسستها بیش از هر زمان دیگر است و لذا بروز حادثه دور از انتظار نیست.
اسلامی همچنین ابراز عقیده کرد: اروپاییها براساس منافع ملی خود راه همراهی با آمریکا را در پیش گرفتهاند؛ اگر چه نباید از نظر دور نگه داشت که ماهیت آمریکا هر چه باشد، همان ماهیت استکباری است که همه قدرتها و از جمله اروپاییها از آن بهره گرفتهاند.
وی با اعتقاد بر این که کشورهای در حال نبرد و جنگ با یکدیگر هم چارهای جز گفتگو ندارند، گفت: این مذاکره میتواند نتیجه فوری هم در بر نداشته باشد، ولی نمیتوان از آن برای همیشه فرار کرد.
مذاکره تحت هر شرایطی موثر است
حال دیدگاه حسین آفریده نماینده دوره ششم و هفتم مجلس را بدانیم. او روند حرکت پرونده هستهای ایران را یک روند سیاسی خواند و گفت: بر مبنای مسائل حقوقی درخواست سایر کشورها وجاهت قانونی ندارد لذا آنچه که در حال پیگیری است براساس فشارهای سیاسی است.
وی درباره روند مذاکرات ایران و روسیه گفت: این روند بسیار مثبت است و من فکر میکنم با توجه به اظهارات دبیر شورای امنیت ملی روند مذاکرات مساعد است. آفریده تاکید کرد: دیپلماسی کشور باید فعال باشد و تلاش کنیم از فرصتها استفاده کنیم و نگذاریم آمریکا بتواند اجماع علیه ایران را فراهم کند.
این عضو کمیسیون انرژی مجلس هفتم در ادامه گفت: روند کنونی ما برای رسیدن به وضعیت مطلوب در باب پرونده هستهای مناسب است و چنانچه ما بتوانیم در مذاکره با روسیه به تفاهم برسیم گام موثری را در این زمینه برداشتهایم.
آفریده در مورد تحقیقات هستهای گفت: آنچه مسلم است تحقیقات هستهای حق هر کشوری است و کشور ما نیز در حال حاضر از حق خودش استفاده کرده است.
وی در خصوص مذاکره با اروپا تاکید کرد: مذاکره تحت هر شرایطی موثر است و ما باید تحت هر شرایطی از مذاکره استقبال کنیم چرا که با مذاکره میتوان مشکلات را حل و فصل کرد.
آفریده در مورد سیاست محور شرق گفت: من اعتقاد ندارم که خودمان را از غرب به دامن شرق بیندازیم اما امروز روسیه و چین دو کشور بزرگ هستند که نظر آنها برای ایران بسیار موثر خواهد بود لذا ایران باید در جهت جلب رضایت آنها تلاش کند. ولی این بدان معنی نیست که سیاست محور شرق را زنده کنیم.
وی در ادامه گفت: آمریکا با استفاده صلحجویانه کشور ما از انرژی هستهای مخالف است چرا که امروز تکنولوژی هستهای در جهت ارتقای دانش به کار گرفته میشود و آمریکا دوست ندارد که جمهوری اسلامی یک مهره قدرتمند در منظقه باشد بنابراین نهایت تلاش خود را خواهد کرد که ایران از دانش هستهای محروم شود لذا ایران باید تلاش کند جامعه بینالمللی را متقاعد کند که تمامی برنامههای هستهای ایران شفاف و صلحجویانه است.
وی تصریح کرد: البته اقدامات ایران نیز در همین راستا است.
پیشنهاد آقای رئیس جمهور مبنی بر مشارکت سایر کشورها در مساله هستهای ایران و مذاکره با روسیه نیز از جمله اقدامات مثبت جمهوری اسلامی ایران است.
توجیه حقوقی برای ارجاع پرونده به شورای امنیت وجود ندارد
اما شمس الواعظین گفت: «اروپا هیچ توجیه و دلیل حقوقی برای ارجاع مساله هستهای ایران به شورای امنیت ندارد.»
ماشاءالله شمس الواعظین، کارشناس مسایل سیاسی، با تاکید بر این که هیچ دلیل و توجیه حقوقی در تهدید به ارجاع مساله هستهای ایران به شورای امنیت وجود ندارد، اظهار داشت: «اروپا و آمریکا تحت عنوان ترس از حرکت ایران به سمت غنیسازی اورانیوم و انحراف به سمت بمب هستهای خواهان عدم انجام فعالیتهای مربوط به تحقیقات سوخت هستهای هستند.»
وی با بیان این که آمریکا و اروپا حق استفاده از انرژی صلحآمیز هستهای را بدون داشتن چرخه سوخت برای ایران قانونی و مسلم دانستهاند خاطرنشان کرد: «اروپا و آمریکا مایلاند صرفنظر از وجود یا عدم وجود دلایلی حقوقی و قانونی، آخرین حربه خود را (شورای امنیت) به آزمون بگذارند.»
شمسالواعظین گفت: «معتقدم هنوز ایران و اروپا راههای مسالمتآمیز بسیاری دارند که میتوان برای آنها مذاکره کرد. در عین حال تصور میکنم ایران به خوبی پیامدهای انتقال مساله هستهایاش به شورای امنیت را بررسی و مورد دقت قرار داده است.»
این روزنامهنگار با اشاره به تهدیدات غرب به ارجاع موضوع هستهای ایران به شورای امنیت تصریح کرد: «غرب و آمریکا باید بدانند که هرگونه حرکت در این سمت جبهههای بیشتری را برای خروج ایران از NPT و لغو اقدامات داوطلبانهاش فراهم خواهد کرد.»
وی افزود: «معتقدم غرب با تهدیدات و واکنشهای تندش به شروع فعالیتهای مربوط به تحقیقات هستهای جبهههایی را برای زورآزمایی با ایران باز خواهد کرد.»
این کارشناس مسایل سیاسی خاطرنشان کرد: «ارجاع مساله هستهای ایران به شورای امنیت نوعی اعلام جنگ به ایران است؛ لذا معتقدم طرفین باید ظرفیتها و تهدیداتشان را به دقت مورد بررسی قرار دهند.»
وی در عین حال تاکید کرد که اروپا باید بداند که ارجاع مساله به شورای امنیت پایان چالش اروپا با ایران نخواهد بود، بلکه شروع دیگری از این چالش است.