دو راهی جهانی شدن

احمد چنگیزی
«اینترنت ملی» واژه‌ای نامفهوم است که چندیست بر سر زبانها افتاده است و مسؤولان مرتبط با بخش IT تاکنون درباره چگونگی اجرای این طرح ملی که برای آن 900 میلیارد تومان بودجه درخواست شده است، هیچ توضیحی نداده‌اند و معلوم نیست هدف از اجرای این طرح، جدا شدن از دهکده جهانی است یا ایجاد یک دیتا سنتر داخلی. این در حالی است که در کشور هنوز زیرساختهای ارتباطی ضعف دارند و معلوم نیست در چنین شرایطی ایجاد یک شبکه مجزا چگونه می‌تواند در ارتقای سطح IT کشور مؤثر باشد.
در همین حال، معاون فن‌آوری اطلاعات وزارت ارتباطات از انجام کارهای سخت‌افزاری این طرح خبر داد و گفت: فیبرهای نوری بین شهرها کامل شده و ایجاد این شبکه فقط به تکمیل دستگاهها نیازمند است.
مهندس عبدالمجید ریاضی افزود: باید بتوانیم از آسیبها و تهدیدهای این شبکه توانمند مصون مانده و با کمترین هزینه‌ها بیشترین بهره‌برداری را داشته باشیم.
وی اظهار داشت: مدیریت و مالکیت شبکه جهانی اینترنت در اختیار کشور خاصی است که میزبانی بسیاری از سایتهای ما را برعهده دارد و این در حالی است که چنانچه یک کاربر در ایران بخواهد به اطلاعات موجود دسترسی پیدا کند، باید از یک مسیر به شبکه جهانی وصل شود که ضمن داشتن هزینه، تهدیدبرانگیز است. دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات، یکی از دلایل ایجاد شبکه ملی را صرفه‌جویی اقتصادی اعلام کرد و گفت: اگر اطلاعات خارج از کشور باشد، برای دسترسی به آن هزینه دو برابر مسیر و پهنای باند را متحمل می‌شویم.
وی همچنین درخصوص دامنه‌های سرورهای خاص، افزود: نامهای دامنه‌ای که با پسوند IR هستند، از طریق خطوط ارتباطی شبکه اینترنت خارج از کشور وصل می‌شوند و چنانچه به هر طریقی ارتباط ما با خارج از کشور قطع شود، شبکه از کار افتاده و ارتباط از بین می‌رود.
معاون فن‌آوری اطلاعات وزارت ارتباطات، کاهش هزینه و دستیابی به اطمینان در سطح بالا را از جمله دلایل ایجاد شبکه ملی اینترنت اعلام کرد و گفت: در کشور ما شبکه‌های گوناگون و مختلفی وجود دارد که هیچ گونه ارتباطی با هم ندارند. به عنوان مثال، هرکدام از شرکتهای PAP به طور مستقل با پهنای باند متفاوت به شبکه اینترنت جهانی می‌پیوندند که اگر یکی از این شرکتها بخواهد به دیگری متصل شود این امکان وجود ندارد، اما شبکه یکپارچه اینترنت ملی با مدیریت منسجم و هماهنگ، این توانمندی را ایجاد می‌کند.
ریاضی با اشاره به افزایش تعداد کاربران اینترنت گفت: در برنامه چهارم توسعه دسترسی 23 نقطه علمی و آموزشی و دانشگاهی، اتصال 1200 میلیون کاربر اینترنت از طریق خطوط پرسرعت، هزار بیمارستان و سیستمهای کنترل ترافیک، می‌تواند از طریق شبکه ملی اینترنت صورت گیرد.
وی از دیگر مزیتهای اینترنت ملی را پهنای باند چندصد گیگابیت در ثانیه برشمرد و افزود: شبکه اینترنت ملی با توانمندیهای اینترنت در داخل کشور منحصراً شکل خواهد گرفت و استقلال خود را حفظ می‌کند.
وی افزود: با وجود این شبکه، ارتباطات با خارج از کشور قطع نخواهد شد، اما اطلاعات منتقل نمی‌شود. مهندس ریاضی، ایجاد دولت الکترونیک، بانکداری الکترونیک و تجارت الکترونیک را از سرویسهای ویژه شبکه ملی اینترنت برشمرد و تأکید کرد: بخش اعظم ارتباطات از طریق خارج کشور، می‌تواند در داخل تأمین شود.
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، هزینه بالای تأمین ارتباطات از طریق ماهواره را یکی از معضلات موجود برشمرد و گفت: حدود 900 میلی ثانیه طول می‌کشد تا از طریق ماهواره یک بسته اطلاعاتی منتقل شود که در صورت وجود شبکه ملی اطلاعاتی، این میزان به 30میلی ثانیه کاهش پیدا خواهد کرد.
مهندس ریاضی اظهار داشت: در طراحی شبکه اینترنت ملی، تعداد زیادی «دیتا سنتر» پیش‌بینی شده که برحسب ضرورت و امکانات دسته‌بندی و توسط بخش خصوصی پیاده خواهند شد.
وی ادامه داد: این شبکه تمامی نیازهای ارتباطی دیتا را با همان ظرفیت و ویژگیهای شبکه اینترنت تأمین می‌کند و به مقدار قابل توجهی وضعیت شبکه‌های داخل کشور را سامان می‌دهد.
معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: نبود مدیریت مستقل در بحث آدرس‌دهی اینترنتی و مدیریت، یکی از معضلات موجود در شبکه کنونی اینترنت است.
ریاضی، شبکه اینترنت ملی را از نفوذ بیگانگان در امان دانست و اظهار داشت: شبکه یکپارچه اینترنت ملی با تمام ویژگیهای اینترنت جهانی با پهنای باند بالا، قابل اعتماد و امنیت ایجاد خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: با وجود تهدیدهای اخیر، ناگزیریم برای بهره‌مند شدن مردم از امکانات جامعه اطلاعاتی این طرح را اجرا کنیم و برای این کار یک میلیارد دلار معادل 900 میلیارد تومان نیاز داریم.
دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات، زمان اجرای این طرح را سه سال عنوان کرد و افزود: این شبکه در مسیر فیبرنوری قرار می‌گیرد که قسمت عمده آن موجود است و اقدامهای صورت گرفته، در جهت طراحی شبکه و تأمین تجهیزات خواهد بود.
کشورهای پیشرفته جرأت نکردند اینترنت را ملی کنند
در همین حال، دکتر بهرام شریعت کارشناس IT، از اینترنت به عنوان شبکه‌ای بزرگ و گسترده که امنیت ملی و اقتصادی بسیاری از کشورها به آن گره خورده است یاد کرد و افزود: کشورهای پیشرو در زمینه اینترنت نه جرأت کردند و نه می‌خواستند این شبکه را به صورت ملی درآورند، چرا که اهمیت اینترنت در بین‌المللی بودن آن است و اگر کسی می‌خواهد شبکه‌ای دیگر در موازات این شبکه ایجاد کند، نیازی نیست آن را اینترنت بنامد.
این کارشناس اضافه کرد: اینترنت امروزه حتی به صورت اسم خاص درآمده و عملاً هر شبکه و مجموعه از رایانه‌های متصل به هم را نمی‌توان اینترنت نامید. شبکه‌ای که ما به عنوان اینترنت می‌شناسیم، برمبنای اصول غیرمتمرکز و گسترده شکل گرفته و همین شکل اتفاقاً موجب گسترش آن در جهان شده است.
وی گفت: با چنین ارزیابی از شبکه اینترنت، عملاً هرگونه تغییر در ساختار آن و اضافه کردن و کم کردن شبکه‌ها از آن بدون تغییر در ساختمان اصلی اینترنت امکان‌پذیر نیست و ایران حتی نمی‌تواند بدون موافقت مراجع فنی و سیاستگذاری ذی‌ربط، در این زمینه، گره‌ای نیز روی اینترنت ایجاد کند.
دکتر شریعت اظهار داشت: به نظر می‌رسد آنچه مسؤولان ما دنبال آن هستند از نوع ذکر شده نیست، عدم بسط تعریف اینترنت ملی هم اکنون بسیاری را با این اشتباه مواجه کرده که منظور از اینترنت ملی ایجاد دیتاسنتر در کشور است؛ در حالی که ایجاد دیتاسنتر موضوعی عادی در هر کشوری محسوب می‌شود و نمی‌توان به آن عنوان «ملی» اطلاق کرد. این کارشناس ادامه داد: برخی تصور می‌کنند منظور از اینترنت ملی ایجاد شبکه‌ای ملی است که به اشتباه اینترنت ملی خوانده شده و در واقع «اینترانت ملی» است که اگر چنین باشد قطعاً جای تأمل دارد، چرا که با وجود شبکه قدرتمند اینترنت، ایجاد هر شبکه‌ای مستلزم صرف هزینه‌های بسیار کلان خواهد بود.
دکتر شریعت افزود: در کشور ما تجربه طرحهای عظیم ناتمام مانده زیاد است و اتفاقاً بخش مهمی از این گونه طرحها آنهایی هستند که عناوین ملی را به دوش می‌کشند که کامپیوتر ملی، سیستم عامل ملی و... از این دسته‌اند که با توجه به تقاضاهای بی‌شمار برای توسعه IT در کشور و عدم توسعه زیرساختها و مشکلات دیگر، اولویت دادن به اینترنت ملی جای سؤال دارد.
تحقق دولت الکترونیک، در استقرار اینترنت ملی است
عاطفه احمدی، کارشناس سخت‌افزار و شبکه، نیز معتقد است تحقق دولت الکترونیکی، در گرو استقرار شبکه اینترنت ملی است.
وی در گفتگو با خبرنگار ما اظهار داشت: فراهم شدن زیرساختهای لازم همچون داشتن دیتاسنتر ملی، لازمه استقرار یک اینترنت کشوری یا اینترنت ملی است.
این کارشناس شبکه و سخت‌افزار، اینترنت ملی را به عنوان یک نیاز ضروری می‌داند که لازمه هر کشوری است و می‌افزاید: زمینه تحقق دولت الکترونیک در گرو استقرار شبکه اینترنت ملی است.
وی ادامه داد: زمانی می‌توانیم دولت الکترونیکی، بهداشت الکترونیکی، آموزش الکترونیکی و دیگر سرویسهای الکترونیکی و ارایه خدمات به مردم را محقق کنیم و در یک کلام آمادگی الکترونیکی ایران را برای پیوستن به جامعه اطلاعاتی جهانی بالا ببریم که اینترنت ملی داشته باشیم.
عاطفه احمدی به نقص در زیرساختهای ارتباطی اشاره می‌کند و می‌گوید: پس از راه‌اندازی این شبکه ملی، سالها طول می‌کشد تا به یک سیستم ملی و سراسری تبدیل شود.
این کارشناس سخت‌افزار و شبکه در خاتمه گفت: طرح اینترنت ملی محاسن بسیاری دارد و باید با پیگیری، همه مسؤولان سازمانها و وزارتخانه‌ها، به تحقق آن کمک کرد.
روشهای جایگزین اینترنت ملی
سعید مرادی، کارشناس فناوری اطلاعات، نیز شفاف نبودن منظور مسؤولان از طرح اینترنت ملی را از جمله ایرادهای این طرح دانست و گفت: اگر منظور از اینترنت ملی همان شبکه ملی دیتا باشد که سالهاست در کشور در حال راه‌اندازی است، وجود چنین شبکه‌ای بسیار ضروری است؛ ولی چنانچه منظور چیز دیگری است، بهتر است روشن شود. وی افزود: واضح است که برای سرعت دادن به روند پیشرفت اینترنت در ایران باید هزینه اتصال به اینترنت و پهنای باند کاهش و کیفیت خدمات ارایه شده افزایش یابد.
این کارشناس، وجود IXP ها را که ترافیک اینترنتی را با هم تبادل می‌کنند، یکی از راهکارهایی دانست که سرویس‌دهندگان اینترنت برای رساندن پیام به مقصد مورد استفاده قرار می‌دهند و پیغامها را به جاهای مختلف ارسال نمی‌کنند.
وی گفت: مهمترین مزیت این شبکه‌ها، کاهش هزینه و پهنای باند و افزایش قابلیت، اطمینان، امنیت و سرعت است که استفاده از آن در کشورهای پیشرفته، روشی جا افتاده است.
وی افزود: در حال حاضر برخی از سازمانهای دولتی، دانشگاهها و سرویس‌دهندگان اینترنت سایتهای خود را در داخل کشور«هاست» می‌کنند. فرض کنید کاربری در تهران قصد دارد از سرویس‌دهنده «الف» به سایت دانشگاه شریف که در داخل ایران«هاست» می‌شود و به سرویس دهنده اینترنت آن که «ب» است، وارد شود. در این صورت از سرویس دهنده «الف» پیغامی ارسال می‌شود و پس از طی کیلومترها راه و گشت و گذاری طولانی در سراسر دنیا، به سایت دانشگاه که تنها چند کیلومتر با کاربر فاصله دارد می‌رسد. حال اگر IXP در ایران راه‌اندازی شود، دیگر نیازی به ارسال این پیغام به خارج از کشور نیست و پیغام درون همین شبکه سفر می‌کند و به سرعت به مقصد موردنظر می‌رسد. بدین‌ترتیب، پهنای باند بین‌المللی استفاده شده کاهش می‌یابد و تبادلهای ارزی نیز کمتر خواهد شد.
سعید مرادی با اشاره به این که راه‌اندازی مراکز IXP می‌تواند فرصتهای شغلی فراوانی را برای متخصصان IT در کشور فراهم کند، اظهار داشت: توجه به این مقوله با فعال‌تر شدن سایتهای خدمت‌دهنده، بخصوص سایتهای دولتی که در داخل کشور HOST می‌شوند، جدی‌تر می‌شود.
این کارشناس با تأکید بر این که باید به دنبال راه دیگری بجز اینترنت ملی بود، افزود: راه‌اندازی چنین مراکزی بدون همکاری سرویس دهندگان مهم اینترنت کشور و شرکت مخابرات، میسر نخواهد بود.
وی در خاتمه، راه‌اندازی مراکز IXP را برای کشور مفید اعلام کرد و گفت: کاهش هزینه‌های سرویس‌دهندگان اینترنت و پایین‌تر آمدن قیمت اینترنت برای کاربران عادی، از مزیتهای استفاده از روشی جایگزین به جای اینترنت ملی است.
اینترنت ملی، مشکلی را حل نخواهد کرد
دکتر سیف‌الله میری نیز با اشاره به این که نوع و جنس اینترنت به گونه‌ای است که نمی‌توان آن را ملی کرد، افزود: تفکرات متعددی در زمینه روشهای توسعه‌ای شبکه‌های اطلاع‌رسانی وجود داشته است که تا اندازه زیادی بر نحوه گسترش آن تأثیرگذار بوده است، هرچند بنا به برخی مقتضیات داخل کشور، موضوع قطع وابستگی و خودکفایی در بسیاری از صنایع مطرح مورد استقبال قرار گرفت؛ اما واقعیت این است که تغییرات جهانی و نوع فناوری خاصی که منجر به ایجاد و توسعه اینترنت و شبکه‌های اطلاع‌رسانی شده، عملاً دشواریهایی را در زمینه اجرای تفکر اینترنت ملی، ایجاد کرده است.
وی افزود: اینترنت یک شبکه بی‌مرز است که در طول سطح گسترش می‌یابد و هر کاربر در هر نقطه از جهان می‌تواند به این شبکه متصل شود و در واقع هر کاربر روی اینترنت یک نقطه است که در سطح گسترش می‌یابد. از این نظر، در اختیارگیری و یا سلب دسترسی به این شبکه، هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان مانند محدودیت در استفاده از منابع دیگر مانند آب و برق است؛ اما تفاوت اصلی آن با شبکه های آب و برق که هم اکنون در کشورهای مختلف وجود دارد، در نحوه توزیع آن است.
این کارشناس ادامه داد: اینترنت در سطح یک کشور به تنهایی قابل راه‌اندازی نیست؛ یعنی یک کشور به تنهایی نمی‌تواند یک شبکه اینترنت ایجاد کند و این اظهارنظرها مشکلی را از مشکلات فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور حل نخواهد کرد.
وی افزود: از نظر فنی نیز اینترنت قابل تکه تکه شدن نیست وگرنه کشورهای بسیاری پیش از ما چنین اقدامی را انجام می‌دادند، این درحالی است که هم اکنون شبکه‌های ارتباطی بخصوص اینترنت در کشورما از ضعفهای عدیده زیرساختی رنج می‌برند و بهتر است مسؤولان به جای پرداختن به بحثهای محال، به فکر روان کردن استفاده از اینترنت باشند.
رویکرد جدید مسؤولان در برابر اینترنت ملی
در کنار تمام این جبهه‌گیریها، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با وجود آنکه نتوانستند اجازه هزینه کردن 10 میلیارد تومان از 900 میلیارد تومان هزینه پیش‌بینی شده برای این پروژه عظیم و گران قیمت را از مجلس کسب کنند از تأمین اعتبارات این پروژه از منابع داخلی وزارتخانه سخن به میان آوردند و عدم توجیه نمایندگان مجلس از این طرح را ناشی از مشخص نشدن ابعاد و زوایای طرح دانستند که می‌توان در فرصتی مناسب آن را دوباره در مجلس مطرح کرد.
از سوی دیگر، تصویب طرح اینترنت ملی در شورای عالی فناوری اطلاعات با توجه به مخالفت نمایندگان مجلس با آن، بر شگفتی‌های آن می‌افزاید.
این درحالی است که این شورا ماهیت اجرایی ندارد و از این رو اعتباری مالی برای اجرای پروژه و طرحی نیز در اختیار آن قرار نگرفته است. به همین دلیل، هرگونه مصوبه‌ای از سوی این شورا همچون دیگر شوراهای عالی باید به دولت ارایه شود تا پس از تصویب در دولت، به صورت لایحه مجدداً به مجلس ارایه شود.
این در حالی است که نمی‌توان براساس مصوبه این شورا چنین طرحی را بدون مجوز مجلس به اجرا درآورد.
به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قصد دارد توسعه زیرساختهای ارتباطی را در قالب طرح جدید اینترنت ملی دنبال کند. این درحالی است که توسعه این زیرساخت جزو وظایف ذاتی این وزارتخانه است و نیازی به طرح و بودجه جدید ندارد، چرا که ایجاد هاستینگ‌های ملی نیز نیازمند پشتوانه قوی زیرساخت در کشور است و با وضعیت موجود فیبر نوری نمی‌توان با تکیه بر آن، از هاستینگ ملی سخن، میان آورد.