گسترش روابط تجاری چین و آفریقا

 ترجمه: امید جعفرنژاد
آفریقا که زمانی تحت استثمار غرب بود و هنوز هم از دایره طمع کشورهای اروپایی و استعمارگران سابق خارج نشده‌است، این روزها شاهد حضور بازیگر جدیدی در عرصه جهانی است،پای چین در سال‌های اخیر به‌طور گسترده به آفریقا باز شده‌است
«شــی‌جیـــن‌پینــگ» معـاون رئیس‌جمهوری چین، در ماه نوامبر در نشست همکاری‌های چین و آفریقا (FOCAC) که در «پرتوریا» پایتخت کشور آفریقای جنوبی برگزار شد، شرکت کرد. دولت پکن اعلام کرد روابط تجاری دوجانبه‌‌اش با آفریقا تقریبا 45درصد در سال افزایش یافته و به رکورد تازه 114میلیارد و 81میلیون دلار رسیده است. این روند می‌تواند به تغییر وضعیت فقیرترین قاره جهان کمک کند.
چین اعلام کرده است که روابط اقتصادی‌‌اش با آفریقا از حالت رکودی که در سال 2009 میلادی به خاطر گسترش بحران مالی در جهان وجود داشت، بهبود یافته است و اکنون حتی رشد سریع‌تری هم دارد.
در سال 1992 میلادی، روابط تجاری دوجانبه چین و آفریقا در سطح یک میلیارد دلار ثابت ماند اما به‌دلیل اینکه اقتصاد چین رشد بسیار سریعی دارد و در سال‌های اخیر باعث افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری در آفریقا شده است، مقامات پکن می‌خواهند نفت، گاز، سنگ‌آهن و مواد خام دیگر آن قاره را به‌دست آورند.
منتقدان این رابطه، چین را متهم می‌کنند که در ایجاد مشاغل محلی در آفریقا شکست خورده و بازارهای آن قاره را با کالاهایی که کیفیت بسیار پایینی دارند، انباشته کرده اند. آنها همچنین می‌گویند که پکن به مسئله نقض حقوق‌بشر در کشورهایی مانند سودان که میدان‌های نفتی زیادی دارد و زیمبابوه که منابع سرشاری از الماس دارد، هیچ توجهی نمی‌کند.
اما طرفداران روابط تجاری چین و آفریقا براین باورند که پکن تلاش می‌کند مردم آن قاره به گروه جدیدی از مشتریان و مصرف‌کنندگان کالاهای چینی تبدیل شوند تا اینکه بتواند با جلب نظر مقامات آفریقایی، فرودگاه‌ها، بیمارستان‌ها، راه‌آهن‌ها، جاده‌ها، مدارس و استادیوم‌های زیادی در آنجا بسازد.
گزارشی که دولت چین منتشر کرده «همکاری‌های تجاری و اقتصادی چین- آفریقا» نام گرفته است و این موضوع را عنوان می‌کند که در 11 ماه نخست سال 2010 میلادی، حجم مبادلات تجاری چین و آفریقا به 114میلیارد و 81میلیون دلار رسید که افزایشی 43/5 درصدی در هر سال را نشان می‌دهد. بر اساس این گزارش، به‌دلیل آنکه همکاری‌های اقتصادی و تجاری دوجانبه آینده روشنی دارد، رشد اقتصادی چین در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد.
این گزارش می‌افزاید: به‌دلیل آنکه روند جهانی‌شدن اقتصاد در حال پیشرفت است، همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان چین و آفریقا به‌طور قطعی افزایش می‌یابد تا به مقیاسی وسیع‌تر، دامنه‌ای گسترده‌تر و سطحی بالاتر برسد.
پکن شرکت‌های چینی را تشویق می‌کند تا در آفریقا سرمایه گذاری کنند. در حقیقت چین تلاش می‌کند که روابط اقتصادی‌‌اش را بر اساس صادرات و سرمایه‌گذاری گسترش دهد. سرمایه‌گذاری چین در آفریقا بیشتر بخش نفت، گاز و معدن را هدف قرار داده اما به صنایع تولیدی، خرید و فروش املاک، زیرساخت‌ها و بخش‌های دیگر هم توسعه یافته است.
مقامات نیجریه می‌گویند که از چین 900میلیون دلار وام گرفته‌اند تا زیرساخت‌های پرجمعیت‌ترین کشور قاره آفریقا را گسترش دهند. این پول صرف ساخت مسیر راه‌آهنی می‌شود تا «ابوجا» پایتخت نیجریه را به شهر «کادونا» در شمال آن کشور متصل کند و همچنین در راه‌اندازی یک پروژه ارتباطاتی هم به کار می‌رود.
اما هجوم سرمایه‌گذاران چینی به آفریقا، انتقادهایی را در مورد نحوه کنترل منابع آن قاره به وجود آورده است. نگرانی‌هایی در مورد تاکتیک‌های ناعادلانه تجاری وجود دارد و جوامع محلی از اینکه سود اندکی از معاملات اقتصادی چین و آفریقا عایدشان می‌شود، ناراضی هستند.
در ماه اکتبر، 2 نفر از کارفرمایان چینی استخراج معدن در «زامبیا» متهم شدند که در درگیری‌ای که هنگام پرداخت دستمزد به معدنچیان آفریقایی به وجود آمد به طرف آنها شلیک کرده و مرتکب قتل عمد شده‌اند. مقامات دولت زامبیا اظهار داشتند: شرکت‌های چینی تقریبا 3میلیارد دلار در این کشور که یکی از تولید‌کنندگان مس به حساب می‌آید، سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
این گزارش از حضور چین در آفریقا حمایت می‌کند و می‌گوید که پکن به اصول برابری، منافع مشترک، تجارت متعادل و همکاری‌های اقتصادی با کشورهای آفریقایی پایبند است. اما بعضی از کارشناسان مسائل بین‌الملل بر این باورند که استقبال آفریقا از سرمایه‌گذاری چین تا حدودی به‌دلیل این واقعیت است که مقامات پکن در مبادلات تجاریشان از نقض حقوق بشر و دیگر مسائل سیاسی کشورهای آن قاره انتقاد نمی‌کنند.
«هی ونپینگ» مدیر سازمان مطالعات آفریقایی در مؤسسه مطالعات کشورهای غرب آسیا و آفریقا که هم اکنون در پکن زندگی می‌کند، در این باره می‌گوید: کشورهای آفریقایی از اینکه مقامات چین کمتر از امور سیاسی داخلی آنها انتقاد می‌کنند و بوروکراسی کمتری در انجام معاملات وجود دارد، خشنود هستند، بنابراین پروژه‌ها و داد و ستدها بسیار سریع‌تر انجام می‌شود.
در سال 2009 میلادی، سرمایه‌گذاری مستقیم چین در آفریقا به 9میلیارد و 33میلیون دلار رسید که علاوه بر صنایع تولیدی، بر فعالیت‌های استخراج معدن هم بیشتر متمرکز شده بود. با توجه به آنکه سرمایه‌گذاری پکن در آفریقا در سال 2003 میلادی 490میلیون دلار بود، این موضوع نشان‌دهنده پیشرفت فعالیت‌های اقتصادی چین در آن قاره است.
غرب و به‌خصوص آمریکا نسبت به گسترش روابط چین و کشورهای آفریقایی نگران هستند. به تازگی گزارشی در رسانه‌های غربی منتشر شده که نشان می‌دهد، «جانی کارسون» مشاور وزیر امور خارجه آمریکا در امور کشورهای آفریقایی گفته است: چین رقیب تجاری بسیار تهاجمی و خطرناکی است که اصول اخلاقی را اصلا رعایت نمی‌کند و فقط به خاطر تأمین منافع اقتصادی‌‌اش در کشورهای آفریقایی به سرمایه‌گذاری می‌پردازد.
وی همچنین درباره مخفی‌کاری‌های پکن هشدار می‌دهد و می‌پرسد: آیا چین برای کشورهای آفریقایی ناو جنگی تولید می‌کند؟ آیا پکن توافقنامه‌های استقرار پایگاه‌های نظامی با آن کشورها را امضا کرده است؟
«ریچارداودن» مدیر «جامعه سلطنتی آفریقا»، این مبادلات را دوجانبه توصیف می‌کند و می‌گوید: اگر تجارت به تولید ثروت کمک کند، بنابراین این خبر بسیار خوبی برای کشورهای آفریقایی به حساب می‌آید.
اکنون میلیون‌ها نفر از آفریقایی‌ها از توانایی مالی کافی برای خرید پیراهن، ساعت یا رادیو برخوردارند. این موضوع برای مردم فقیر خبر خوبی به حساب می‌آید اما برای کارخانه‌های تولید‌کننده زیاد خوب نیست. شرکت چین در پروژه‌های زیرساختی کشورهای آفریقایی هم برای آنها سودمند است. مشکل این معاملات آن است که ماهیت مشخصی ندارند. سرمایه‌گذاری چین در آفریقا به‌دلیل عدم شفافیت و بی‌تفاوتی مقامات پکن نسبت به وضع حقوق بشر در آن کشورها اصلا مناسب نیست.
دولت‌های آفریقایی از روابط تجاری و اقتصادی که با چین دارند، دفاع می‌کنند. «جاکوب زوما» رئیس‌جمهوری آفریقای‌جنوبی در دیدار رسمی اخیری که از پکن داشت، گفت: چین با برادران و خواهران آفریقایی در حال مذاکره و گفت‌وگو است تا بتواند روابط مفید دوجانبه‌ای با آنها داشته باشد. سیاست پکن در مقایسه با کشورهای غربی استعمارگر که فقط می‌خواستند با استفاده از زور و فشار منافع خودشان را به دست بیاورند، متفاوت است.