چرخش استراتژیک در استانبول

گروه سیاسی: چهارمین مرحله از مذاکرات ایران و 1+5 در استانبول ترکیه برگزار شد. هیات‌های مذاکره‌کننده، صبح جمعه ساعت10:15 به وقت استانبول (11:45به وقت تهران) وارد کاخ چراغان(محل برگزاری مذاکرات) شدند. ورود دکتر جلیلی و کاترین اشتون به همراه یکدیگر اندکی بعد از ورود هیات‌ها انجام شد. سعید جلیلی، علی باقری، حمیدرضا عسگری، ابوالفضل ظهره‌وند و علی آهنی اعضای هیات ایرانی هستند. دبیر شورایعالی امنیت ملی کشورمان که ریاست هیات ایرانی را برعهده دارد در تمام مذاکرات ایران و 1+5 حضور داشته است. ویلیام برنز نماینده آمریکا، ژاک اودی‌بر نماینده فرانسه، جیمز جفری نماینده انگلیس، هو خوی لونگ نماینده چین، سرگئی ریابکوف نماینده روسیه و امیلی هاربر نماینده آلمان به ریاست کاترین اشتون در این مذاکرات حضور دارند. تمام اعضای گروه 1+5 دراین مذاکرات، به استثنای اشتون، معاونان وزرای خارجه کشورهای خود هستند. نمایندگان آلمان، انگلیس، چین و فرانسه تازه‌کار هستند و اخیرا به سمت معاون وزیرخارجه منصوب شده‌اند. تازه‌کار بودن 4 عضو از تیم 7 نفره مقابل ایران پیش از این در ژنو 3 برای 1+5 دردسرساز شده بود. در جریان مذاکرات ژنو3، نماینده آلمان که برای نخستین‌بار در مذاکرات میان ایران و 1+5 حضور یافته بود، متن مکتوبی را که حاوی اتهامات تکراری علیه برنامه هسته‌ای ایران بود، قرائت کرد اما پس از آنکه در نوبت بعدی مذاکرات، دبیر شورایعالی امنیت ملی ایران بحث خود را آغاز کرد، از گاف نماینده آلمان حداکثر استفاده را کرد و با استناد به متن گزارش‌های آژانس که نشان می‌داد بخش عمده‌ای از ادعاهای این آلمانی حل و فصل شده است، عملا هم وی را به‌دلیل ناآشنایی‌اش با سابقه موضوع‌ها تحقیر کرد و هم توضیح داد که محاسبات و در نتیجه تصمیم‌های غلط غرب در قبال ایران و سایر کشورها بر مبنای همین داده‌ها و اطلاعات غلط شکل می‌گیرد. به گزارش «وطن‌امروز»، سعید جلیلی پس از آن با عتاب به کاترین اشتون، رئیس گروه مذاکره‌کننده با ایران تاکید کرد: وقت مذاکرات نباید صرف توضیح به نمایندگان تازه‌کار کشورها شود.
دور اول مذاکرات استانبول میان ایران و 1+5 پس از حدود 2 ساعت گفت‌وگو، ساعت 12 به وقت استانبول پایان یافت.مذاکره‌کننده ارشد ایران پس از دور اول مذاکرات در نماز جمعه استانبول حاضر شد؛ موضوع مهمی که مذاکرات را تحت تاثیر خود قرار داد. سعید جلیلی که به همراه داوود اوغلو، وزیر خارجه ترکیه و دیگر اعضای هیات ایرانی در مراسم نماز جمعه شهر استانبول حضور یافت، مورد استقبال وسیع نمازگزارانی قرار گرفت که از حضور او در این مراسم معنوی به وجد آمده بودند. نمازگزاران با دیدن جلیلی گرد وی حلقه زدند و شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل سر دادند. «حمایت از موضع ایران در برابر کشورهای غربی» موضوعی است که بارها در سفر مقامات ایرانی به کشورهای مختلف رخ داده است. پیش از این محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری کشورمان در جریان سفری به ترکیه با حضور در مسجد سلطان احمد در مراسم نمازجمعه شرکت کرده بود که با استقبال چشمگیر «ترک‌ها» مواجه شده بود. احمدی‌نژاد حضور خود در نماز جمعه استانبول را در کنار انجام یک فریضه دینی، یک رویکرد و حرکت سیاسی بزرگ خواند. افزایش محبوبیت مسؤولان ایرانی در کشورهای اسلامی در حالی است که تاکید ایران بر حل موضوعات منطقه مانند معضل عراق، افغانستان، لبنان و... در قالب «گفت‌وگو حول محورهای مشترک» به‌عنوان عزم جدی ایران برای با ثبات‌سازی تحولات منطقه‌ای تفسیر شده است. برخی کارشناسان معتقدند عمق نفوذ ایران در منطقه که نمونه آن در استقبال گسترده نمازگزاران ترک از سعید جلیلی بار دیگر نمایان شد موضع ایران در گفت‌وگوها را تقویت خواهد کرد.در میان خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات نیز این موضوع بازتاب ویژه‌ای داشته و برخی از آنها نیز معتقدند مسائلی از این دست، به‌عنوان مزیت‌های نسبی و برگ‌های برنده‌ای است که غرب باید در مذاکرات حول نقاط مشترک به آنها توجه اساسی کند. جلیلی پس از اقامه نماز جمعه به سمت محل مذاکرات حرکت کرد تا در دیدارهای دوجانبه با برخی هیات‌های حاضر شرکت کند. برنامه بعدازظهر که از ساعت 15 به وقت استانبول آغاز شد دیدار با برخی هیات‌هایی بود که خواستار مذاکرات دوجانبه و خصوصی با دکتر جلیلی شده بودند. دور دوم مذاکرات نیز شب گذشته برگزار شد.
چرخش به سمت ایران
هر چند دور اول مذاکرات پشت درهای بسته صورت گرفت با این حال از استانبول خبر می‌رسد که این دور از گفت‌وگوها در فضایی مثبت برگزار شد به گونه‌ای که یک نقطه عطف برای جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با 1+5 به حساب می‌آید. صبح روز گذشته در کاخ چراغان کاترین اشتون به عنوان جمع‌بندی جلسه تاکید کرد: یافتن نقاط مشترک دستور کار دورهای بعدی مذاکرات خواهد بود. بنا بر اخبار رسیده ایران در این دور از مذاکرات به 1+5 اجازه نداد مباحث کهنه و تکراری را که در نشست ژنو مطرح شده و پاسخ گرفته بود، تکرار کند. در عوض ایران در فضایی مثبت به ارائه الگویی عملیاتی درباره همکاری پرداخت. جلیلی در این دیدار چند پیشنهاد مشخص برای همکاری مطرح کرد که بسیار مورد توجه 1+5 قرار گرفت.
بر این اساس در این دور از گفت‌وگوها 2 اتفاق مهم رخ داد: اول اینکه ایران اجازه نداد غربی‌ها بحث‌های خارج از دستور کار «گفت‌و‌گو برای همکاری» را مطرح کنند و آنها هم روی این موضوع اصرار نکردند و دوم اینکه ایران پیشنهادهایی عملی برای همکاری در حوزه‌هایی خاص به 1+5 ارائه کرد و خواستار پاسخ آنها شد. اشتون در پایان این دور از مذاکرات پذیرفت که پیشنهادهای عملی ارائه شده توسط ایران موضوع گفت‌وگوها در دیدارهای دوجانبه بعدازظهر و همچنین دور دوم مذاکرات باشد. این موضوع نشان می‌دهد که بداخلاقی‌های رسانه‌ای 1+5 که قبل از مذاکرات انجام شد چندان جدی نبوده و این گروه واقع‌گرایی بیشتری به رفتار خود تزریق کرده است. به نظر می‌رسد که غربی‌ها در این دور از مذاکرات یک هدف کلیدی را تعقیب می‌کنند و آن این است که درباره چارچوبی با ایران به توافق برسند که یک روند مذاکراتی بلندمدت را ترسیم کند. تنها در صورت توافق روی این چارچوب است که می‌توان گفت مذاکرات استانبول دارای پیشرفت و روبه جلو بوده است. این چارچوب گام‌هایی را که در هر مرحله هر یک از طرفین باید بردارد مشخص می‌کند. به نظر می‌رسد ایران با مشارکت در تدوین چنین چارچوبی که اصطلاحا «مدالیته مذاکراتی» نامیده می‌شود مشکلی ندارد اما لااقل 2 نکته باید در آن لحاظ شود: 1- هیچ بحثی که مستلزم مخدوش شدن حقوق ایران باشد نمی‌تواند در این مدالیته گنجانده شود. 2- هر موضوعی که بنا باشد در این مدالیته بیاید باید به صورت یک «نقطه مشترک همکاری» قابل تعریف باشد.
پیش از این «وطن‌امروز» در تاریخ 25 دی گزارش داد 1+5 درباره دستور کار مشخص برای مذاکرات استانبول به نتیجه نرسیده‌ است به گونه‌ای که آنان برای این مذاکرات 3 مدالیته مجزا را در نظر دارند.
3 مدالیته اصلی مورد بحث در 1+5، مربوط به روسیه، آمریکا و فرانسه است. بر اساس مدل مورد نظر روسیه، بحث درباره تعلیق غنی‌سازی در ایران، از دستور کار خارج و به‌جای آن، روی تبادل سوخت و خارج کردن ذخیره اورانیوم ایران تمرکز خواهد شد، چین نیز از این مدل حمایت می‌کند. در عین‌حال، مدالیته آمریکا بر این مبنا است که با افزایش نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران، می‌توان غنی‌سازی در سطح 5/3 درصد را پذیرفت اما برای حفظ آبروی (face saving) غرب، ایران باید موقتا تعلیق را بپذیرد. آلمان و انگلیس از این طرح حمایت می‌کنند. اما بر اساس مدل فرانسه، ایران باید تعلیق دائم را بپذیرد. این مدل به‌دلیل روشن بودن ناکارآمدی آن، مدافعی ندارد ولی به‌عنوان یک مدل اخلال‌گرایانه در صورتی که روند مذاکراتی به نفع غرب نبود، پیش‌بینی شده است.
گفتنی است برخی منابع غربی ظرف 48 ساعت گذشته گزارش‌هایی منتشر کرده‌اند که ادعا می‌کند ایران قصد احیای پیشنهاد مبادله را در دور دوم و سوم مذاکرات دارد. این درحالی است که برخی اخبار حاکی از این است که اتفاقا موضوع برعکس است و این 1+5 است که می‌خواهد موضوع مبادله به عنوان تنها مکانیسم قابل توافق با ایران احیا شود تا بتواند حفظ آبروی لازم برای آمریکا را در فرآیند کوتاه آمدن در مقابل ایران تامین کند. موضع ایران درباره مبادله تغییری نکرده است و ایران همچنان به شرط اینکه به نامه‌ای که پس از بیانیه تهران به گروه وین نوشت پاسخ رسمی داده شود، آماده است بحث درباره مبادله بر مبنای بیانیه تهران را با گروه وین، در وین (نه با 1+5) از سر بگیرد. تنها نکته جدید این است که ایران عقیده دارد اگر پروژه ساخت مجتمع‌های سوخت رآکتور تهران در داخل ایران به نتیجه برسد دیگر موضوعیتی برای پیشنهاد مبادله وجود نخواهد داشت.
«ابوالفضل ظهره‌وند» معاون رسانه‌ای دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی کشورمان نیز روز جمعه و در حاشیه نشست ایران با گروه 1+5، فضای موجود در دور اول اجلاس استانبول را مثبت خواند و افزود: با توجه به فضای مثبت در روند مذاکرات، این مذاکرات ممکن است تا شنبه عصر به طول انجامد. به گزارش ایرنا، ظهره‌وند این مطلب را در گفت‌وگو با خبرنگاران عنوان کرد. وی پیرامون مسائل مورد بحث در دور اول مذاکرات نیز گفت: به هیچ عنوان در این دور از مذاکرات صحبتی درباره غنی‌سازی صورت نگرفته و حقوق هسته‌ای کشورمان نیز موضوع بحث نبوده است. معاون رسانه‌ای دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی ایران به نقل از سعید جلیلی، نماینده ارشد ایران در مذاکرات استانبول تصریح کرد: ما اجازه نداریم درباره مسائل و موضوعات کهنه و گذشته صحبتی کنیم. وی با اشاره به اینکه اعضای 1+ 5 آمده‌اند که گام‌های مثبتی بردارند، افزود: آنها اعلام کرده‌اند نکات مثبتی که در ژنو 2 و 3 مطرح شده بود باید در اجلاس استانبول نیز دوباره پیگیری شود. ظهره‌وند با خاطرنشان ساختن اینکه ملاحظات موجود در نشست استانبول مانند یک معادله 5 مجهولی است، تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران ظرفیت و قابلیت آن را دارد که بتواند این معادله را حل کند. وی با اشاره به اینکه به طور طبیعی اختلافاتی نیز وجود دارد، اضافه کرد: طرف مقابل در محاسبات خود اشتباهاتی را مرتکب شده و همان گونه که آقای جلیلی نیز به آن اشاره کرد، این اشتباهات منشا و علت اصلی اختلافات کنونی است. معاون رسانه‌ای دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی کشورمان تصریح کرد: موضع ما شفاف و حقوق ما نیز روشن است و مسیر را هم به طور شفاف طی کرده‌ایم و فکر می‌کنیم با منطق روشنی که طرف مقابل نیز بخوبی به آن واقف شده به ملاحظات روشنی دست یابیم. وی در عین‌حال به عملکرد ارتجاعی برخی کشورها اشاره کرد و افزود: برخی کشورها به این نشست به عنوان کارت بازی نگاه می‌کنند ولی کشورهایی نیز هستند که منافع ملی خود را به این نشست گره زده‌اند و خواستار به نتیجه رسیدن آن هستند. ظهره‌وند تصریح کرد: همه به این موضوع واقف هستند که اعمال فشار جواب نمی‌دهد و اصرار بر مواضع کهنه و اعمال فشار نتیجه معکوس در بر خواهد داشت و آنها باید بدانند که مواضع ملت ایران قابل تغییر نیست.
تاکید روسیه بر لغو تحریم ایران
موضوع دیگری که باعث شد دور اول مذاکرات استانبول با دستورکار ایران پایان یابد اتفاقاتی بود که پیش از آغاز مذاکرات رخ داد. پنجشنبه‌شب ضیافت شام سه‌جانبه‌ای میان احمد داوود اوغلو، سعید جلیلی و کاترین اشتون برگزار شد. در این ضیافت شام که به عنوان یک مقدمه غیررسمی برای مذاکرات رسمی سامان داده شده بود هیات‌های دوطرف هم شرکت داشتند. درباره محتوای این دیدارها اطلاعی در دست نیست اما بنا بر برخی گزارش‌های رسیده 1+5 آمادگی خود را برای ایجاد فضای مثبت در استانبول و باز کردن راه به سوی یک توافق مشخص و عملی اعلام کرده است. هیات ایرانی نیز تاکید دارد هرگونه توافق احتمالی در مذاکرات استانبول فقط در چارچوب دستور کار «گفت‌وگو برای همکاری» که در ژنو روی آن توافق شد، قابل حصول است و اگر بنا به تنظیم مدالیته‌ای برای آینده باشد باید در همین چارچوب تعریف شود در غیراین صورت ایران ادامه مذاکرات را «بی‌فایده» تلقی خواهد کرد و گفت‌وگوها به بن‌بست خواهد رسید. «تاکید روسیه» بر لغو تحریم‌های یکجانبه علیه ایران از دیگر موضوعات مهم پیش از آغاز مذاکرات بود که به نظر کارشناسان، عدم انسجام 1+5 در برابر ایران را نشان داد. وزیر خارجه روسیه پنجشنبه در نشست خبری پس از دیدار با همتای ترک خود در استانبول با انتقاد از تحریم‌های یکجانبه علیه ایران خواستار بازبینی در تحریم‌ها بر ضدایران در دور جدید مذاکرات استانبول شد. وزیر خارجه روسیه با بیان اینکه برنامه هسته‌ای ایران نباید تنها موضوع در استانبول باشد، تصریح کرد: باید دورنمای لغو تحریم‌ها در این مذاکرات مطرح شود.
پنجشنبه‌شب در ادامه رایزنی‌های دیپلماتیک تیم هسته‌ای کشورمان، نماینده چین در گروه 1+5 به دیدار علی باقری آمد. وی در دیدار با معاون جلیلی عنوان کرد کشورش بر پیگیری جدی دستور کار همکاری با ایران تاکید دارد. نماینده چین در مذاکرات ایران و گروه1+5 گزارشی از دیدار مدیران کل گروه 1+5 در لندن که هفته گذشته انجام شد به باقری ارائه کرد و گفت: 1+5 به توافقات انجام شده در ژنو از جمله دستور کار گفت‌وگو برای همکاری پایبند است.پس از این دیدار بود که خبرگزاری رویترز گزارش داد: «چین چند ساعت قبل از مذاکرات اعلام کرد قراردادهای نفتی خود با ایران را تمدید می‌کند». رویترز به نقل از منابع آگاه خود تاکید کرد: چین قراردادهای واردات نفت خام از ایران را برای سال 2011 تمدید کرد و میزان نفت وارداتی در این قراردادها، برابر با سال گذشته یعنی 460 هزار بشکه در روز است. این منابع که اطلاعات مستقیم از این قراردادها دارند افزودند: شرکت دولتی ژوهای شنرونگ که بزرگ‌ترین شرکت وارد‌کننده نفت خام ایران به شمار می‌رود با شرکت ملی نفت ایران برای خرید روزانه 240 هزار بشکه نفت خام در سال 2011 میلادی توافق کرده است.