خطر الگوسازی ماهواره

عباس فراهانی
ماهواره یکی از مهمترین زیربناهای ساختار ارتباطی و اطلاعاتی است.تکنولوژی ماهواره عاملی قوی برای تغییر و دگرگونی در فرهنگ یک جامعه است و ابزار مفیدی برای استفاده انسان از آخرین پدیده‌های علمی و زندگی دلخواه و آرمانی پربار و پرتلاش می‌باشد.این یک روی سکه است و روی دیگر سکه چیز دیگری است. ماهواره ابزار دشمنان در جنگ نرم است.بیش از 2 هزار کانال ماهواره در ایران قابل دسترس است که تعداد قابل توجهی از آنها مبتذل و مستهجن هستند.متاسفانه ماهواره مثل بسیاری از کالاهای دنیای مدرن ضمن برخورداری از مزیت های بسیار برای انسان مضرات فراوانی را نیز به همراه دارد که می تواند انسان را به تباهی و نابودی بکشاند.ماهواره از این دست کالاهاست که انسان هم می تواند بیشترین بهره ها را در جهت سالم و مفید به حال خود از آن ببرد و هم می تواند انسانیت خود را به تباهی بکشاند.از آن زمان که غرب از این کالا به عنوان یک سلاح فرهنگی استفاده کرد و با اهداف خاص جوامع جهان سوم را مورد هجوم قرار داد ماهواره در این کشور ها بیشتر به عنوان یک وسیله ضد فرهنگی شناخته شد و موضع گیری ها در خصوص آن آغاز شد و عده ای هم بدون توجه به تبعات آن از این وسیله استفاده کردند و در مسیری قرار گرفتند که ترویج کنندگان این وسیله طراحی کردند قرار گرفتند.یکی از اثرات سوء ماهواره در کشور ما تغییر فرهنگ و و از جمله آن تغییر خرده فرهنگ پوشش بود که امروز اثرات عینی آن را در سطح جامعه به خوبی می توانیم مشاهده کنیم.
تحقیقات نشان داده که یکی از مهمترین منابع الگوسازی نوع پوشش در بین جوانان ماهواره است و بخش اعظم بد حجابی ها در جامعه ناشی از تاثیر پذیری افراد بد حجاب از الگوهای ماهواره ای است.سردار روزبهانی رئیس پلیس امنیت اخلاقی نیروی انتظامی کشور در خصوص اثرات ماهواره بر فرهنگ پوشش جوانان ایرانی می گوید:"تنها کشوری که در مسئله ماهواره بی در و دروازه است ایران است به طوری که 90 درصد زنان و دختران بدحجاب از ماهواره‌ها و اینترنت الگو می‌گیرند.تمامی طرح‌هایی که در زمینه تنگ شدن مانتوهای دختران و زنان و بدحجابی‌هایی که وجود دارد سازماندهی شده است.برخی از فروشندگان مانتو و لوازم آرایشی و شال مجانی در اختیار برخی دختران قرار می‌دادند آنها را روانه خیابان می‌کردند و این دختران غروب به فروشگاه مورد نظر می‌رفتند و لباسشان را در می‌آوردند و لباس اصلی خودشان را می‌پوشیدند و به منزل می‌رفتند.این گونه طرح‌ها و برنامه‌ها برای تضعیف غیرت و اراده دینی جوانان انجام می‌شود".در جامعه جوانی مثل ایران، انتخاب نوع پوشش و سبک آرایش، بی تاثیر از برنامه های ماهواره نیست. با نگاهی کوتاه به این مسئله متوجه می شویم که نفوذ فرهنگ غرب آرام آرام وارد کلیه اندام های درخت کهنسال فرهنگ ایران می شود و خود را به سرعت ناباورانه ای به عنوان بخشی از فرهنگ جامعه به جوانان عرضه می کند.در چنین شرایطی، مدیران فرهنگی جامعه باید حرکت خلاقانه و آگاهانه ای را برای کاهش اثرات منفی برنامه های شبکه های ماهواره آغاز کنند.واقعیت این است که رسانه ها می توانند در درازمدت ساختارهای ارزشی جامعه را بسازند یا دگرگون کنند.چراکه تاثیر رسانه های تصویری مثل ماهواره بر افکار عمومی و تغییر نگرش افراد به مسائل اجتماعی و فرهنگی از دیگر رسانه ها وسیعتر و عمیق تر است.
رسانه های تصویری به سرعت می توانند طیف وسیعی از اعضای جامعه را تحت تاثیر قراردهند. این رسانه ها می توانند امواج خود را حتی به دورترین نقاط دنیا ارسال دارند.این رسانه های دیداری و شنیداری برای دریافت پیام هایشان نیازی به سواد خواندن و نوشتن مخاطب ندارند، درنتیجه می توانند برای بخش وسیعی ازاعضای جامعه در حال توسعه، نقش یک آموزشگاه موثر را ایفا کند.رسانه های تصویری مثل ماهواره در حوزه زندگی خصوصی مردم، بخش اعظم لحظه های زندگی افراد را به خود اختصاص می دهد. به علاوه چون این رسانه به صورت شفاهی و عینی با مخاطبان ارتباط برقرار می کند، تاثیر آن از لحاظ روانی عمیق است.همچنین استفاده از این وسیله ارزانتر و نسبتا آسان است.متاسفانه در بسیاری از جوامع درحال گذار، مردم در تماس با رسانه های دیداری و شنیداری مثل ماهواره بدون توجه به تعلق خاطر فرهنگ ملی خود صرفا دریافت کننده محصولات فرهنگی هستند.به طوری که برنامه‌های شبکه ماهواره از لحاظ فرهنگی در عرصه‌های مختلف الگوسازی، هنجارزدایی در سطح عام و القای الگو تاثیرگذار است به گونه‌ای که بر ضمیر ناخودآگاه مخاطبان تاثیر گذاشته و با تبلیغات گسترده به ترویج مدگرایی و مصرف گرایی افراطی برای تغییر نگرش فرهنگی، هویتی و الگوهای مصرف رسانه‌ای در جامعه می‌پردازد.لذا فعالیت این شبکه‌ها با توجه به جذابیت‌های کاذبی که از آن برخوردار اند می توانند در عمل از برد رسانه‌های داخلی و میزان اثرگذاری آنان بر مخاطبین کاسته و در نتیجه ارتباط آنان را با رسانه‌های داخلی به حداقل برسانند و این مسئله وظیفه و کار رسانه‌ها و شبکه‌های داخلی را سخت و دشوار ساخته و تلاش و فعالیت بیشتری مبتنی بر برنامه‌ریزی دقیق و اجرای موفق را می‌طلبد.
چه باید کرد؟
شیوه‌های مختلفی برای مقابله با برنامه های ماهواره ای اجرا شد که یک نمونه آن استفاده از برنامه‌های نرم‌افزاری یعنی پارازیته کردن سیگنال‌ها بوده که در آن سعی می‌ شود امواج ماهواره‌ای را قبل از رسیدن به دیش‌های ماهواره و گیرنده‌های تلویزیونی خنثی کرد. ولی این شیوه ضمن اینکه باید مورد استفاده قرار گیرد اما راه حل کافی و مطمئنی نیست بلکه می تواند یک راهکار لازم به حساب آید.به نظر می رسد مطمئن ترین راهکار، فرهنگ‌سازی در خانواده‌ها و به وجود آوردن بستری مناسب برای استفاده صحیح از ماهواره است،چرا که این تکنولوژی هر روز پیشرفته‌تر از قبل عرضه می‌شود و روزی فرا می‌رسد که امکان دسترسی به آن با شرایط آسان برای همگان میسر خواهد شد.سردار روزبهانی در این باره می گوید:"هزاران نمایشگاه و سخنرانی در سطح مدارس و دانشگاهها و مساجد برگزار کردیم و عاقبت دختران فراری و ماهواره و... را مطرح کردیم و اعتقاد داریم که باید برای برطرف شدن معضلات اجتماعی کار فرهنگی هم انجام داد چراکه وقتی اطلاع رسانی و کار فرهنگی خوبی انجام نشود وضعیت جامعه نابسامان می‌شود".از نظر کارشناسان، در عصر جهش ارتباطات، ما نمی توانیم جلوی ارسال امواج ماهواره و رسوخ آموزه ها و هنجارهای غیرخودی را به درون کانون خانواده هایمان سد کنیم اما می توانیم درپرتو ارائه مبانی هنجاری خود در رسانه های خاص به مقابله با شبیخون فرهنگی بیگانه بپردازیم. به عنوان مثال می توانیم با ایجاد شبکه هایی مخصوص نمایش لباس و مد و ارائه الگوهای ایرانی اسلامی و با نظارت اهل فن، بخش عمده ای از تاثیر منفی(صرف نظر از آثار و برنامه های مثبت این فناوری) برخی از شبکه های ماهواره ای را تعدیل کنیم.
وقتی جوانان بدانند برنامه های مورد علاقه خود را با کیفیت عالی و متنوع می توانند در شبکه های تلویزیون ملی تماشا کنند یقینا عده بینندگان شبکه های ماهواره ای غیرخودی به حداقل ممکن خواهد رسید و جوانان ایرانی به جای آنکه مصرف کننده قهار برنامه های ماهواره ای بیگانه باشند، به شهروندان فرهیخته و با سواد رسانه ای بالا در چارچوب مرزهای ملی کشورمان تبدیل می شوند.این تجربه را ما در کشور داریم و تجربه موفقی نیز بوده به طوری که هر گاه از سیمای جمهوری اسلامی برنامه های جذاب و دیدنی مثل برخی سریال ها پخش می شود آمار استفاده از ماهواره به شدت کاهش می یابد.یعنی مخاطب ما اگر احساس کند که رسانه ملی برنامه ای را پخش می کند که ارزش دیدن دارد و از کیفیت و محتوای مناسبی برخوردار است و می تواند نیاز های او را به نحو مطلوب تر و سالم تری برآورده سازد قطعنا به سراغ برنامه های ماهواره ای نخواهد رفت. مسئولین باید برای تقویت اعتماد عمومی مخاطبان به رسانه‌های داخلی تلاش کنند و برای بالا رفتن توانایی رسانه‌های داخلی جهت جذب مخاطب در صحنه رقابت رسانه‌ای اقدام جدی به عمل آوردند از این رو ایجاد تناسب معقول و منطقی میان نیازهای جامعه با برنامه‌های شبکه‌های داخلی تا حد امکان، اطلاع رسانی دقیق و به موقع، تلاش در جهت دفاع از مطالبات حقیقی و واقعی مردم، ایجاد لطافت و نشاط در جامعه با توجه به تولید برنامه‌های متنوع، جذاب و پرمحتوا با رعایت ظرایف کلامی و تصویری و دوری از خشونت و ابتذال می‌تواند راهکار مناسبی برای تقویت رسانه ملی در مقابل هجوم شبکه‌های ماهواره‌ای باشد.