جاسوس‌پروری با نقاب بورس تحصیلی

طی هفته گذشته خبری خواندم با عنوان «افزایش فعالیت سفارت خانه های فرانسه، آلمان و ژاپن در دانشگاه های کشور به بهانه اعطای بورسیه تحصیلی به دانشجویان نخبه». همزمانی این خبر با گفته های یکی از دوستان مبنی بر دایر شدن دوره های آموزش زبان فرانسه -ذیل طرح جابه جایی دانشجو بین دانشگاه تهران و دانشگاه های فرانسه از سال 87- در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران باعث شد تا به طور جدی به پیگیری چگونگی شرایط اعطای بورس توسط کشورهای آلمان و فرانسه بپردازم.
در جست وجوها متوجه شدم که اعطای بورس تحصیلی به اتباع کشورهای دیگر، یکی از برنامه ها و مسئولیت های سفارت خانه ها در کشورهای دیگر است. این مسئولیت شامل گسترش اعطای بورس ، انتخاب متقاضیان ، تشکیل پرونده برای آنان ، نظارت بر حسن اجرای روند انتخاب فرد و تضمین و پیگیری و پویایی شبکه های پیشین است.
کشور آلمان از سال 2003 یک مرکز اطلاع رسانی IC در تهران دایر کرده است و به طور رایگان کلیه خدمات «موسسه تبادلات آکادمیک آلمان DAAD » را به متقاضیان ارائه می دهد.
DAAD یک مرکز بین المللی است که برنامه اصلی آن برقراری ارتباط میان دانشجویان، اساتید و پژوهشگران سایر کشورها با آلمان و پذیرش و آموزش آن ها در این کشور است DAAD یک سازمان غیر انتفاعی است اما نه به معنایی که در فارسی از آن استفاده می شود، بلکه غیر انتفاعی بودن آن به این معنا است که فعالیت های این مرکز، مستقل از وزارت خانه های دولتی است و به وسیله این وزارت خانه ها تامین مالی می شود.
بورس های دولت فرانسه نیز، در دو بخش بورس های علمی و فنی و بورس های زبان شناسی و آموزشی به متقاضیان از کشورهای دیگر اعطا می شود.
این بورس ها با عناوین متعدد و تحت پوشش موسسات شبه دولتی، به دانشجویان کشورهای دیگر اعطا می شود. دارا بودن سن کمتر از 35 سال در زمان دریافت بورس، یکی از شرایط اغلب بورس های تحصیلی فرانسه است که در مواردی تا 24 سال نیز کاهش می یابد.
علت سرمایه‌گذاری بر نخبگان ایرانی چیست؟
پیروزی و تداوم حیات انقلاب اسلامی، موجب فروریختن هیمنه استکبار (به ویژه امریکا و هم پیمانان غربی اش) شد. ماهیت استکبارستیز انقلاب اسلامی و گسترش روحیه عزت و استقلال طلبی توسط این انقلاب، موجب پدید آمدن جبهه جدیدی در مقابله با ایران شد. بلوک شرق و غرب (به ویژه امریکا) با پرداختن به یک جنگ دائمی و فرسایشی از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، تمام همت خویش را برای نابودی انقلاب اسلامی به کار گرفتند و از هر فرصتی برای ضربه زدن به این انقلاب و اهداف آن استفاده کردند.
شکست پی در پی استراتژی های اتخاذ شده در مواجهه با ایران و نتیجه بخش نبودن اقدامات تروریستی و دیگر اقدامات سخت، دشمنان انقلاب را به نفوذ نرم در جبهه اتقلاب واداشته است. بلوک غرب با توجه به شناختی که از پتانسیل های جمهوری اسلامی به دست آورده است، اقدام به پیاده سازی برنامه های بلند مدت و تلاش برای استحاله انقلاب از درون کرده است و در این راستا درصدد تربیت نیرو و یارگیری در داخل ایران، برای پیشبرد اهداف بلند مدت خود از طریق شبکه های روشنفکری، اپوزیسیون، فعالان مدنی، فعالان کارگری و دانشجویی برآمده اند.
از آنجا که در شرایط مبارزه علیه جمهوری اسلامی، امکان گزینش و انتخاب فعالان سیاسی و مخالف ایران وجود ندارد و از طرفی نیز امکان وجود تفکرات آرمانی و انقلابی در هریک از گروه های مذکور ، محتمل تر است؛ لذا بلوک غرب برای شبکه سازی و تربیت نیروهای هماهنگ با اهداف و جهان بینی خود، سرمایه گذاری گسترده ای انجام داده است.
صحت این دیدگاه را می توان در شرایط گزینش دانشجویان و پژوهشگران ایرانی برای دریافت بورس تحصیلی در کشورهای اروپایی مشاهده کرد.
یکی از سایت های وابسته به موسسه تبادلات آکادمیک آلمان، شرایط دریافت بورس تحصیلی آلمان را محدود به عواملی چون هوش سرشار و یا برخورداری از نمره های خوب، نمی داند؛ بلکه «انگیزه شخصی و اجتماعی» را جزء شرایط اصلی اعطای بورس معرفی می کند. علاوه بر این «وارد کردن معلومات کسب شده در آلمان، به کشور خود بعد از اتمام دوره تحصیل» نیز از جمله شرایط ذکر شده برای اعطای بورس است.
«دتلف پرویسه» -از مسئولان موسسه کنراد آدناور- یکی از افرادی است که بدون موافقت آنها بورس تحصیلی آلمان، به دانشجویان خارجی تعلق نمی گیرد. وی در ارتباط با شرایطی که امکان دریافت بورسیه تحصیلی را آسان تر می کند، گفته است: « آنچه در کنار نمرات خوب، در رشته تحصیلی تخصصی اهمیت دارد، شخصیت فرد متقاضی است. ما تنها به دنبال افراد تحصیل کرده نیستیم، بلکه برای ما افرادی در اولویت قرار دارند که به لحاظ شخصیتی، علاقه مند به بهبود شرایط کشورهایشان هستند.»
آنچه برای اغلب موسسات اهمیت دارد، اطمینان از بازگشت متقاضی به کشورش پس از اتمام دوران تحصیل و انتقال تجربیاتش به سایرین است.
در فرانسه نیز، یکی از مدارک مورد نیاز در تمام بورس های طراحی شده جهت ارائه به دانشجویان خارجی، « نامه بیان انگیزه متقاضی» (انگیزه نامه) برای درخواست بورس تحصیلی از موسسات فرانسوی است.
علاوه بر این، ارائه چهره ای خوب و مناسب از آموزش عالی در کشور های اروپایی نیز از جمله برنامه هایی است که توسط این موسسات دنبال می شود.
به طور مثال ، یکی از بورس های تحصیلی فرانسه « اراسموس موندوس» است که در معرفی برنامه های آن ، چهار فعالیت اصلی مشخص شده است. چهارمین فعالیت ذکر شده برای این موسسه «جذابیت بخشیدن به آموزش عالی در اروپا» است. این برنامه از کلیه فعالیت های تکمیلی که نقش اساسی در ارائه چهره ای خوب از آموزش عالی اروپایی دارند و موید آن هستند که دستیابی به این آموزش آسان است، حمایت می کند. این برنامه همچنین از فعالیت هایی که به «مسایل اساسی بین المللی» مانند به رسمیت شناختن متقابل مدارک تحصیلی کشورهای ثابت می پردازند، حمایت می کند.
آسیمیله‌سازی نخبگان
در اغلب موارد هنگامی که شهروندان جامعه ای ضعیف ( از نظر سرمایه و قدرت) باشهروندان کشوری قوی تر از خود مواجه می شوند، خود را در مقابل فرهنگ جدید، فرومایه می بینند و به تقلید از رفتار آنان می پردازند. شخص آسیمیله شده، به طور ارادی یا غیر ارادی، سعی می کند خود را به شخصی که در نظر او متجددتر است، شبیه کند. اغلب این افراد(آسیمیله شدگان) به دلیل دگر شیفتگی، از گذشته خود به طور کامل دست می شویند و حتی به انکار آن می پردازند اما موضوع قابل توجه این است که میزان آسیبی که افراد معمولی جامعه در اثر آسیمیله شدن (حتی اگر تنها به دلیل مصرف تولیدات غیر بومی آسیمیله شده باشند) به جامعه خود، کمتر از میزان آسیبی است که آسیمیله شدگان تحصیل کرده به جامعه خویش وارد می کنند؛ زیرا نبض تصمیم گیری های یک کشور در اختیار نخبگان و تحصیل کردگان آن است.
اصرار موسسات آموزش عالی ارائه دهنده بورسیه به دانشجویان خارجی برای بازگشت به وطن و در اختیار گذاشتن آموخته های خود به دیگر افراد جامعه می تواند در راستای آسیمیله سازی نخبگان برآورد شود.
به طور مثال در آلمان هشت موسسه وجود دارد که عمده فعالیتشان مربوط به حمایت مالی از دانشجویان خارجی است. این موسسات ممکن است وابسته به یک حزب سیاسی در آلمان یا نماینده یک گروه مذهبی باشند.
بنیاد «هاینریش بل» - وابسته به حزب سبز آلمان- در زمینه های گوناگونی مانند گسترش دموکراسی، مسایل زیست محیطی، خشونت ستیزی و همبستگی در سطح بین المللی به فعالیت می پردازند . این بنیاد سالانه 80 تا 100 دانشجو را بورسیه می کند. راندمان بسیار خوب تحصیلی و تعهد اجتماعی-سیاسی دانشجو، از شرایط لازم برای اعطای بورس توسط این بنیاد است. همچنین بورسیه شدگان باید آمادگی خود را برای قبول مسئولیت نشان دهند و به طور فعال در جهت اهداف نهاد فدم بردارند.
بنیاد «فردریش نویمان» -وابسته به حزب لیبرال آلمان- نیز به دانشجویان در مقاطع تحصیلی، بورس اعطا می کند. شرایط لازم برای دریافت این بورس عبارت است از: 1. استعداد بالاتر از حد معمول 2. قابل اطمینان بودن و آمادگی به عهده گرفتن مسئولیت های اجتماعی 3. داشتن تعهد اجتماعی-سیاسی نشات گرفته از طرز فکری آزادی خواه 4. انتظار این بنیاد از بورسیه شدگان این است که این افراد پس از پایان تحصیل، به سرزمین خود بازگشته و دانش فراگرفته را در راه رفاه هموطنان خود به کارگیرند.
می توان سرمایه گذاری بر تحصیل کردگان و نخبگان دیگر کشورها را در راستای اهداف سیاسی کشورهای اروپایی ارزیابی کرد؛ زیرا کسی که در یک کشور اروپایی تحصیل کرده است و از امکانات آن کشور استفاده کرده است، با بازارها و فرهنگ آن آشنایی پیدا کرده و پس از تحصیل نیز به دنبال برقراری ارتباط با شرکت ها و سازمان های این کشور است. به این ترتیب حتی افرادی که مستقیما به لحاظ فرهنگی آسیمیله نشده اند، به طور نامحسوس، تحت سیاست های کشور اعطا کننده بورس عمل خواهند کرد.
تشکیل شبکه فارغ التحصیلان بورس شده را نیز می توان در راستای همین سیاست ها دانست.
نقش نخبگان در سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی
در دوران اخیر ، فعالیت های جاسوسی به قلمرو اقدامات سیاسی و دیپلماسی، اقتصادی و فنآوری، گام نهاده است. استفاده از سازمان های جاسوسی برای پیاده سازی پنهانی امری غیر قانونی در خارج از کشور متبوع سرویس، راهکاری است که برای تامین منافع دولت ها اتخاذ می شود.
این سرویس های اطلاعاتی برای دستیابی به اهداف خود، از تمام گروه های ممکن -به صورت مستقیم یا غیر مستقیم- استفاده می کنند. اما در این میان، نقش نخبگان و تحصیل کرده ها نسبت به سایر گروه ها بیشتر است.
با انتشار موج ناشی از انفجار اطلاعات - که باعث در اختیار قرار گرفتن اطلاعات در دست همگان شد- دیگر نمی توان گفت صرف داشتن اطلاعات، برتری اطلاعاتی حاصل شده است. آنچه حائز اهمیت است، ارزش افزوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات در سازمان های اطلاعاتی است.
از آنجا که فرستادن یک مامور رسمی در کشوری دیگر، هزینه های زیادی - هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ خطر پذیری- دارد؛ هرجا که ممکن باشد، سرویس های جاسوسی سعی می کنند از جاسوسانی استفاده کنند که از ماهیت کار و فعالیت خود، مطلع نباشند و یا حداقل اطلاع را از اهمیت فعالیت خود داشته باشند.
چندی پیش مصلحی - وزیر اطلاعات- نیز در مورد امکان سوء استفاده از موقعیت علمی دانشجویان و اساتید نخبه و به کار گیری ناخواسته اطلاعات ایشان در سرویس های جاسوسی هشدار داده بود. بسا، نخبگان و دانشگاهیانی که با انگیزه کسب علم، بورسیه نهادهای شبه دولتی و غیر انتفاعی کشورهای بلوک غرب و شرق می شوند،هرگز متوجه نباشند که تحلیل ها و تحقیقات و فعالیت های ایشان، برای پیشبرد اهداف سیاسی و امنیتی کشور بورس کننده و تکمیل پازل اطلاعات آنان موثر باشد.
از همین رو به نظر می رسد مسئولان سیاسی و دیپلماتیک کشور، با اطلاع از خطرات این قبیل اقدامات سرویس های جاسوسی در اقصی نقاط جهان، و بازنگری در فعالیت هدفمند موسسات اعطا کننده بورس (تحت نظر سفارت خانه ها) می توانند از خروج اطلاعات علمی و شکار سوژه های داخلی مناسب برای جاسوسی، تا حد زیادی پیش گیری کنند.