بازشناسی جریان نفوذ و استحاله در دفتر تحکیم وحدت (بخش پنجم)

اساسنامه و مرامنامه تحکیم و اصلاح و بازنویسی آن در دوره دوم
نگارش اساسنامه و مرامنامه دفتر تحکیم در دوره اول آغاز شد ولی به دلیل نادیده گرفتن پاره‌ای از مسائل و وجود معایب و نواقصی که قبلا به آن اشاره گردید (نظیر تبعیت کامل از ولایت فقیه، نمایندگی ولی فقیه و...) و مخالفت و انتقاد برخی اعضاء انجمن‌ها در دوره دوم اعضاء شورای مرکزی را بر آن داشت تا نسبت به تغییر و اصلاح مرامنامه و تکمیل اساسنامه اقدام نمایند.
یکی از اعضای شورای مرکزی دوره دوم (سیدعباس نبوی) که خود در اصلاح مرامنامه و تکمیل اساسنامه نقش بسزایی داشته است در این رابطه می‌گوید: «... یکی از فصول اساسنامه دفتر که مربوط به نماینده حضرت امام(ره) بود در مرحله اول دفتر به آن پرداخته نشد و اقدام جدی از سوی اعضاء شورای مرکزی دفتر جهت تکمیل این فصل و عملی نمودن مسئله نماینده حضرت امام(ره) انجام نگرفت با توجه به اینکه همانطور که قبلا به آن اشاره شد شورای دفتر به کرات از طریق حاج سیداحمدآقا و دیگران رسیده و دریافته بود که حضرت امام(ره) حضرت آیت‌الله خامنه‌ای را نماینده تام‌الاختیار خود در رابطه با تحکیم و دانشگاهها قرار داده‌اند و این امر ناراحتی و اعتراض اعضای شورای عمومی را موجب شد و اظهار داشتند که اولا مسئله نمایندگی حضرت امام(ره) پیگیری نشد و ثانیا گفته شده حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نماینده تام‌الاختیارند ولی هیچ اقدامی عملی در این جهت از سوی دفتر صورت نگرفته است بهرحال سوالات مختلفی پیرامون نمایندگی ولی‌فقیه، ارتباط انجمن‌ها با یکدیگر، با احزاب و... طرح شد و به بحث گذاشته شد و طرح اینگونه سوالات در دفتر موجب شد که از یک طرف شورای مرکزی و از یک طرف دیگر انجمن‌ها هر یک در پاسخ به این سوالات جزواتی منتشر نماید.
پس از پایان یافتن سلسه بحث‌ها و جمع‌بندی‌ نهایی که به نام دفتر انتشار یافت نوبت به نتیجه‌گیری از این مباحث رسید که براساس آن مرامنامه و اساسنامه تنظیم شود در نتیجه بنده که نوشتار اولیه مرامنامه را به عهده داشتم سعی نمودم که در مرامنامه تبعیت کامل از ولایت فقیه التزام به خط فکری مرحوم شهید مطهری و نکات مهم دیگری از این دست را در مرامنامه بگنجانم»
وی همچنین پیرامون نگارش و تنظیم اساسنامه و مرامنامه این‌گونه توضیح می‌دهد:
«حدود اوایل سال 60 بود بچه‌های دفتر شروع کردند روی آئین‌نامه دفتر کار کنند، یکسری سؤالات در مورد انجمن‌ها مطرح شد، بعد انجمن‌ها طی سه دوره نشست، پیرامون مرامنامه و اساسنامه به بحث و گفتگو پرداختند، پنج یا شش سؤال اساسی مطرح شده بود از جمله:
ـ رابطه ما با ولایت فقیه چیست؟ نماینده ولی‌فقیه در دانشگاه وجود داشته باشد یا خیر؟ او دارای ولایت عامه هست یا خاصه؟ بسط ید دارد یا نه؟ البته اینها سؤالاتی بود که هم‌زمان با ما برای سازمان مجاهدین انقلاب هم مطرح بود، پس از طرح شدن این سؤالات در آخرین نشست عمومی دفتر که تشکیل شد، یک کمیسیون هفت نفره بوجود آمد و قرار شد این کمیسیون بحث‌ها را جمع‌بندی نموده و به رقم بروند و با علماء حوزه به بحث بنشینند.
جواب سؤالات فوق را به دست آوردند، از جمله اعضاء این کمیسیون هفت نفره عبارت بودند از: خودم (عباس نبوی)، واعظ‌‌زاده‌، هدایت‌الله آقایی و چند نفر دیگر، ما حدودا سه ماه، یک هفته در تهران و یک هفته در قم کار کردیم با حضرات آیات یوسف صانعی، جوادی آملی و احمدی صحبت کردیم و خلاصه ما بحثها و مشورتهایی که پیرامون مسائل داشتیم یک چیز خوبی شد...»
و نهایتا اساسنامه دفتر پس از دوبار بازنگری در سمینار انجمن‌ها در قم در سال 1360 به تصویب رسید.
اساسنامه دفتر تحکیم شامل 8 فصل و 83 ماده
فصل اول:
نام و هدف؛ این فصل شامل دو ماده است.
یک: نام دو: هدف ـ هدف اتحادیه عبارت است از تلاش و کوشش دسته‌جمعی دانشجویان در تداوم تشکل اسلامی دانشجو به منظور رسیدن به اهداف مندرج در مرامنامه.
فصل دوم:
عضویت: این فصل که ماده 3 الی 9 را شامل می‌شود پیرامون نحوه ارتباط و عضویت انجمن‌ها با اتحادیه، شرایط عضویت انجمن‌های اسلامی در اتحادیه می‌باشد.
فصل سوم:
حقوق و وظایف انجمن‌های عضو و نمایندگان آنها (ماده 9 ـ ماده 16)
فصل چهارم: نشست‌ها (ماده 17 - 38)
ماده 17 ـ اتحادیه دارای چهار نوع نشست است:
1ـ نشست سالانه: این نشست عبارت است از مجمع سالانه اعضای شورای مرکزی انجمن‌های عضو و نمایندگان واحدها و اعضای شورای مرکزی که هر سال یک‌بار تشکیل می‌گردد.
تبصره: این نشست نباید حداکثر از نیمه اول مهرماه هر سال بگذرد.
2ـ نشست مصوبات:
3ـ نشست شورای عمومی سراسری.
4ـ نشست شورای عمومی دانشگاههای تهران.
الف ـ وظایف نشست سالانه.
ماده 25‌ـ تکمیل مرامنامه و تغییر و تکمیل اساسنامه اتحادیه
ماده 26ـ بررسی عملکرد یک ساله شورای مرکزی سابق و انتخاب شورای مرکزی جدید و تشکیل کمیسیونها به مدت یکسال.
ماده 29ـ تصمیمات نشست سالانه با تصویب دو سوم نمایندگان دارای حق رأی حاضر در نشست معتبر است.
ب ـ وظایف نشست مصوبات: از وظایف این نشست به تصویب رساندن اساسنامه‌های پیشنهادی واحدها که از سوی کمیسیونهای مربوطه پس از تصویب شورای مرکزی به نشست ارائه می‌گردد و نیز عضویت انجمن‌ها مطابق ضوابط اساسنامه می‌باشد.
ج ـ وظایف نشست مصوبات، از وظایف این نشست به تصویب رساندن اساسنامه‌های پیشنهادی واحدها که از سوی کمیسیونهای مربوطه پس از تصویب شورای مرکزی به نشست ارائه می‌گردد و نیز عضویت انجمن‌ها مطابق ضوابط اساسنامه می‌باشد.
د ـ وظایف نشست‌های شورای عمومی سراسری: تصمیم‌گیری در مورد عضویت و اخراج انجمن‌ها و همچنین تصمیم‌گیری پیرامون مواضع سیاسی، فرهنگی و... اتحادیه و نظارت بر فعالیتهای شورای مرکزی.
فصل پنجم: کمیسیونها (ماده 53 ـ 38)
ماده 44ـ اسامی کمیسیونها عبارتند از:
1ـ کمیسیون تشکیلات
2ـ کمیسیون آموزش و تحقیقات
3ـ کمیسیون تبلیغات
4ـ کمیسیون انقلاب فرهنگی
5ـ کمیسیون حوزه و دانشگاه
6ـ کمیسیون جنگ
ماده 52ـ وظایف کمیسیون حوزه و دانشگاه:
1ـ تنظیم برنامه‌های مشترک با طلاب و ارتباط پیوسته و منظم با مدرسین و فقهای حوزه در زمینه‌های مختلف با کمک کمیسیونهای مربوطه
2ـ برنامه‌ریزی در جهت تحقق یافتن وحدت حوزه‌ و دانشگاه و مشارکت هرچه بیشتر روحانیون در امور دانشگاهها
فصل ششم: واحدها (ماده 57 ـ 54)
ماده 54ـ اتحادیه دارای 9 واحد است که اسامی آنها بشرح زیر می‌باشد.
1ـ واحد تشکیلات
2ـ واحد پذیرش
3ـ واحد آموزش و تحقیقات
4ـ واحد سیاسی
5ـ واحد انقلاب فرهنگی
6ـ واحد تبلیغات
7ـ واحد حوزه و دانشگاه
8ـ واحد ارتباطات خارجی
9ـ واحد جنگ
فصل هفتم: شورای مرکزی (ماده 80 ـ 58)
ماده 58ـ شورای مرکزی مرکب از هفت نفر است که با مسئولیت مشترک از طرف نشست سالانه از میان کاندیداهایی که صلاحیت آنها توسط شورای تحقیق تصویب شده طبق ضوابط اساسنامه برای مدت یکسال انتخاب می‌شوند.
ماده 58ـ تبصره ـ سه نفر از بین کاندیداها که انتخاب ایشان همانند سایر اعضای شورای مرکزی است و در نشست سالانه به‌طور مستقل انجام می‌شود به عنوان اعضای علی‌البدل انتخاب می‌شوند که آئین‌نامه اختیارات و شرح وظایف اعضاء علی‌البدل توسط کمیسیون تشکیلات تهیه و در نشست مصوبات جهت تصویب ارائه خواهد شد.
فصل هشتم: نمایندگان ولی‌فقیه
ماده 81ـ رابط یا نماینده ولی‌فقیه به عنوان تجلی اصل حاکمیت ولی‌فقیه، نقش‌های زیر را در اتحادیه و انجمن‌های عضو ایفاء می‌نماید:
بیان موضع و نظرات ولی‌فقیه در زمینه‌های مختلف،‌ نظارت بر عدم مغایرت مصوبات اتحادیه با مبنای اسلام، حفظ و صیانت اصول کلی از هرگونه انحراف از موازین اسلام، تأمین و تأیید افراد روحانی مورد نیاز اتحادیه و انجمن‌ها، حل اختلافات عقیدتی و تشکیلات انجمن‌های عضو.
اساسنامه، از تصویب تا عمل
گفتنی است که بسیاری از مواردی که ذکر آن گذشت از آغاز تاکنون جامه عمل بخود نگرفته و از سوی شورای تحکیم نادیده گرفته شده است بخصوص در سالهای اخیر که مطالب و موارد مهم اساسنامه به صورت فزاینده‌ای به وادی فراموشی سپرده شده است. در زیر به مواردی در این زمینه اشاره می‌کنیم در اساسنامه آمده است:
این اتحادیه دارای 4 نوع نشست است که یکی از آنها نشست سالانه است و این نشست نباید حداکثر از نیمه اول مهرماه هر سال بگذرد.
گفتنی است که در سالهای اخیر نه تنها این اتحادیه 4 نوع نشست نداشته بلکه نشست سالانه هم که در سالهای قبل برگزار گردیده است، طبق موعد مقرر در اساسنامه یعنی مهرماه برگزار نگردیده که البته می‌توان دلایل آن را عدم رغبت شورای مرکزی و جریانات سیاسی ذی‌نفع خارج از دانشگاه (سازمان مجاهدین انقلاب و...) در تغییر بافت و ترکیب اعضای شورا دانست زیرا اعضاء و افرادی که در دوره‌های نخست دفتر شرکت فعالانه داشته‌اند همواره کوشیده‌اند خط فکری و هدایتی خود را در دوره‌های بعدی نیز تداوم بخشند و هیچگاه خوش نداشته‌اند که افراد و عناصر دارای فکر و سلیقه دیگری در تحکیم حضور پیدا کنند و با لطایف الحیل تقریباً همه دوره‌ها یکسان بوده و به لحاظ موضعگیریهای سیاسی و تقسیم‌بندیهای جناحی تفاوت قابل توجهی را نمی‌توان در سیر فعالیتهای تحکیم مشاهده کرد.
علاوه بر این موارد دیگری نیز مانع برگزار شدن نشست‌ها در موعد مقرر بوده است از جمله: ناتوانی و عدم کفایت نیروها و اعضای شورای مرکزی و از هم‌گسیختگی کارها عدم استقبال انجمن‌ها از بعضی از برنامه‌های تحکیم، مشکلات مالی و...
2ـ ماده 25 از فصل 4 اشاره دارد به تکمیل مرامنامه و تغییر و تکمیل اساسنامه اتحادیه که در صورت لزوم می‌بایست در نشست سالانه انجام پذیرد، ولی با این وجود می‌توان گفت که از زمان تدوین اساسنامه تا به امروز تغییر و تحول جدی در این زمینه صورت نپذیرفته و تا سال 70 به جهت اینکه فضای سیاسی، فرهنگی و موقعیت موافق و همسو با حرکات و تفکرات تحکیم بوده اعضای شورای تحکیم بدون در نظر گرفتن بسیاری از موارد که باب طبعشان نبود به کار خود مشغول بودند تا اینکه جریان انتخابات دوره چهارم مجلس و شکست سنگین جناح چپ و پس از آن کنار کشیدن این جناح از صحنه سیاسی کشور موجب گردید تا دفتر تحکیم بیش از پیش موقعیت خود را از دست داده و از کارایی آن به میزان قابل توجهی کاسته گردد؛
این مسئله آن بخش از جریان چپ (بخش دانشگاهی) را که معتقد به ماندن در میدان رسالت و ادامه کار و فعالیت سیاسی بود واداشت تا چاره‌ای بیندیشد به همین روی در سالهای اخیر این افراد (اعضای سابق و مشاورین دفتر) سعی و تلاش وافری را به کار گرفته‌اند تا فصلی به اساسنامه بیفزایند که به موجب آن اعضای سابق و فارغ‌التحصیلان بتوانند در شورای مرکزی دفتر عضویت یابند و از این طریق ضمن جلوگیری از مسلط شدن افراد جریان رقیب و یا افراد مستقل بر محیط دفتر، خط فکری و سیاسی دفتر را نیز بر همان سبک و سیاق گذاشته نگاه دارند و این موضوع یکی از مباحث اصلی در نشست‌های چند سال اخیر دفتر در تهران، همدان، شیراز، گیلان، مشهد و... بوده است که در دوره‌های آینده در قسمت مربوطه به آن خواهیم پرداخت.
3ـ ماده 44 از فصل پنجم در خصوص کمیسیونهای دفتر تحکیم است. در این ماده آمده کمیسیونهای دفتر عبارت است از کمیسیون تشکیلات، کمیسیون آموزش و تحقیقات، کمیسیون انقلاب فرهنگی، کمیسیون حوزه و دانشگاه‌ و کمیسیون جنگ که درباره این ماده نیز دفتر کاملاً بی‌تفاوت و کم‌تحرک بوده است و در فعالیتهای این دفتر طی سالهای اخیر جایی را برای کمیسیون آموزش و تحقیقات و کمیسیون انقلاب فرهنگی و کمیسیون حوزه و دانشگاه نمی‌توان یافت.
از موارد دیگری که در مبحث کمیسیونها پیرامون آن در اساسنامه بحث شده ولی دفتر در سالهای اخیر نسبت به آن بی‌تفاوت بوده و در پاره‌ای از موارد کاملاً به عکس نموده است به موارد زیر اشاره می‌کنیم: 1ـ در ماده 47 ـ که اختصاص به وظایف مشترک کمیسیونها دارد آمده است:
«تلاش در جهت هماهنگی طرحها و برنامه‌های اتحادیه در زمینه‌های مختلف با فعالیتهایی که از سوی ارگانهای دولتی و مردمی و نهادهای انقلابی و احزاب و سازمانهای سیاسی معتقد و متعهد به ولایت فقیه در آن زمینه‌ها انجام می‌پذیرد.»
تحکیم در سالهای اخیر نسبت به این ماده نیز کاملاً بی‌تفاوت بوده و حتی در مواردی برخلاف آن عمل نموده است و رفتارهای دفتر تحکیم در برخورد با شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و برگزاری جداگانه مراسم 13 آبان، مخالفت و برخورد با دفتر نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاهها، برخورد با نیروی انتظامی و وزارت کشور و مخالفت با مصوبه 1370 شورای عالی انقلاب فرهنگی مربوط به فعالیت تشکلات دانشجویی در دانشگاهها، خود گواه بر این مطلب است.
2ـ در ماده 48 آمده: از دیگر وظایف کمیسیون تشکیلات عبارت است از: تهیه طرحهایی جهت ارتباط و هماهنگی و همکاری تشکلهای اسلامی دانشجویی غیر ایرانی و انجمنهای اسلامی دانشجویان ایرانی در داخل و خارج از کشور در زمینه‌های فرهنگی و تبلیغاتی و تشکیلاتی و...
ماده 49ـ از وظایف کمیسیون آموزش و تحقیقات: ارائه طرحهای عقیدتی پس از تصویب شورای مرکزی و نتایج آنها به اسلام‌شناسان و فقها جهت بررسی و اصلاح و نیز ارائه طرحهای سیاسی و پس از تصویب شورای مرکزی و نتایج آنها به رابط یا نماینده امام (ولی‌فقیه) جهت بررسی و اصلاح.
ماده 52ـ از جمله وظایف کمیسیون حوزه و دانشگاه عبارت است از: تنظیم برنامه‌های مشترک با طلاب و ارتباط پیوسته و منظم با مدرسین و فقهای حوزه در زمینه‌های مختلف با کمیسیون‌های مربوطه.
2ـ برنامه‌ریزی در جهت تحقق یافتن حوزه و دانشگاه و مشارکت هرچه بیشتر روحانیون در امور دانشگاه‌ها.
ماده 58ـ تبصره 3ـ کاندیدا بایستی حداقل 6 هفته قبل از تشکیل نشست سالانه خود را به شورای تحقیق معرفی نموده و شورای تحقیق مؤظف است که اسامی کاندیداهای پذیرفته شده را حداقل 10 روز قبل از تشکیل نشست سالانه به انجمنهای عضو اعلام نماید. و بدین ترتیب شورای مرکزی تحکیم نسبت به مواد 48 ـ 49 ـ 52 و 58 اساسنامه نیز همانند مواد 17، 47، 81، 44 و... که ذکر آنها گذشت، کاملاً بی‌تحرک بود و با چشم‌پوشی از کنار آن گذشته است.