حلقه گم شده مدیریت فرهنگی کشور

مریم حبیبی، دانشجوی کارشناسی ارشد هنر
فلسفه تشکیل دستگاه های فرهنگی در هر کشوری، مدیریت و راهنمایی حرکت فرهنگی در چارچوبی است که ایدئولوژی جامعه تعیین می کند. سوای حق و باطل بودن اصل موضوع ایدئولوژی در جوامع مختلف- که خود به وضوح عیان است- بحث ما به تشکیلات فرهنگی جمهوری اسلامی برمی گردد و سعی خواهیم نمود، نقدی منصفانه به همراه پیشنهادهایی جایگزین ارایه دهیم.
از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، دشمنان به انحای مختلف، دشمنی خود را با این حرکت الهی نشان داده اند و هر عقل سلیمی باور دارد که دشمنی و غضب دشمنان فقط برای نابودی این حرکت الهی است و از پای نخواهند ایستاد مگر اسلام و حرکت آن در قالب جمهوری اسلامی را منحرف یا از بین برده باشند و چه نیک آن پرچمدار معاصر حق، حضرت امام خمینی(ره) در یک هشدار جدی، این چنین این خطر را گوشزد می کند: «اجانب در کمین اند، آنها نخوابیده اند، شما نباید بخوابید، باید هوشیار باشید، آنها مشغول نقشه هستند، از طریق های مختلف، با فرم های مختلف». البته لازم به ذکر است که این جبهه گسترده ای که در مقابل جمهوری اسلامی تشکیل شده، خود ناشی از عظمت و صلابت مجموعه انقلاب اسلامی است؛
لکن سنت خداوند همیشه بر این اصل استوار است که: نابرده رنج، گنج میسر نمی شود/ مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد. ما در دهه اول انقلاب با اقتدار نشان دادیم که در برابر حملات و هجمه هایی از جنس سخت، مقاوم هستیم. مقابله با کودتا، ترورها و جنگ تحمیلی از این موارد است. اما وقتی عرصه مبارزه دشمن تغییر کرده و جبهه جنگ فرهنگی و نرم را در برابر کانون دادخواهی مستضعفین جهان تشکیل داد، اندک اندک انگاره های وادادگی در میان سربازان و فرماندهان و امیران جبهه خودی دیده شد. این رویکرد منفعلانه در برابر آفندهای سنگین جبهه استکبار با شدت و ضعف هایی در طول 22 سال گذشته ادامه پیدا کرده است.
به لیست بلند بالای نهادهای فرهنگی حکومتی در ایران- که باید قرارگاه های فرهنگی باشند- دقت کنید: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، بسیج، معاونت فرهنگی سپاه پاسداران، جهاد دانشگاهی، انجمن های اسلامی دانش آموزان، ستاد اقامه نماز، شورای ائمه جمعه، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان فرهنگی- هنری شهرداری ها، بنیاد شهید، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، موسسه پژوهشی امام خمینی(ره)، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، مرکز مساجد کل کشور، معاونت فرهنگی- اجتماعی وزارت کشور، معاونت اجتماعی نیروی انتظامی، شورای عالی قرآن، مرکز کامپیوتری علوم اسلامی، معاونت تبلیغ حوزه علمیه قم، آستان قدس حرم حضرت امام رضا(ع)، آستان قدس حرم حضرت عبدالعظیم(ره)، آستان قدس حرم حضرت معصومه(س)، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، معاونت سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بسیاری دیگر از نهادها و ارگان های حکومتی که به اسم اسلام و حکومت، بودجه های کلان دریافت کرده و مشغول کار فرهنگی هستند.
اما سؤال اصلی اینجاست که چرا با این همه دستگاه فرهنگی حکومتی و بودجه های کلان، نتیجه و خروجی ملموسی دیده نمی شود و بلکه در مواردی بسیار، عکس نتیجه مدنظر، حاصل می گردد؟ آیا مشکل از خود فرهنگ اسلامی است؟ مشکل وجود دشمن در عرصه فرهنگ است؟ مشکل نوع مدیریت و جبهه گیری ماست؟ مشکل کمبود بودجه است؟! پس مشکل اصلی کجاست؟
وقتی این روند را نظاره می کنیم، یک سؤال اساسی که در ذهن شکل می گیرد این است که چطور در زمان حکومت طاغوت که همه دارایی و امکانات انقلابیون برای ترویج فرهنگ اسلامی و انقلابی، یک ضبط صوت و نوار کاست با یک دستگاه تکثیر عتیقه مخفی شده و احیانا یک مسجد یا حسینیه در هر شهر بود و تهاجم فرهنگی آشکار غربی و ترویج گسترده برهنگی در سینما و تلویزیون عیان بود و نیز همه امکانات کشور، دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ای هم در دست عوامل شاهنشاهی بود، با این حال این جبهه مبارزان بی امکانات و پابرهنگان بود که بر رقیب غیرقابل مقایسه پیروز شد؛
اما اکنون که همه امکانات پولی و دستگاه های تبلیغاتی و رسانه ای کشور به صورت آشکار در اختیار جریان فرهنگی انقلاب اسلامی است و انواع حمایت ها و پشتیبانی های سیاسی و عاطفی را هم از طرف شخص اول مملکت با خود به همراه دارد، موضع واداده به خود گرفته و نمی تواند پیشرو حرکت در جهت اهداف راهبردی انقلاب اسلامی باشد؟ چرا؟ پاسخ به این سؤال، جواب مظلوم ماندن فرهنگ در ایران است.
قطعا دلایل بسیاری در ناکارآمدی دستگاه های فرهنگی کشور وجود دارد که از جمله آنها؛ نبود نقشه مهندسی فرهنگی، استفاده از نیروهای کم سواد و بعضا بی سواد فرهنگی، عدم تمیز بین مسائل اصلی و فرعی، عدم توجه به عناصر نخبه فرهنگی، اپیدمی شعارزدگی به جای عمل گرایی، عدم رقابت در میان دستگاه های فرهنگی، فقدان جایگاه نقد جدی به برنامه های فرهنگی دستگاه ها، حکومتی بودن فرهنگ به جای مردمی بودن، تنبلی فرهنگی و دلایلی دیگر که هر کدام برای خود یک موضوع بسیار مفصل برای بحث دارد. اما به سبب رعایت اختصار و پرهیز از کلی گویی، یکی از مهم ترین آنها را که تقریبا ریشه بسیاری دیگر از عوامل است، مورد واکاوی قرار می دهیم و آن راحت طلبی، تنبلی، رفاه زدگی و در مواردی اشرافیت فرهنگی است.
یک مسئول فرهنگی که درک درستی از واقعیت جنگ تمام عیار نرم را نداشته و از رانت بودجه حکومتی هم برخوردار باشد، به خود این نقیب را نخواهد زد که بهره وری دستگاه زیر دستش را بالا ببرد. چون دغدغه ای نیست. به هر نحوی که بودجه را خرج کند، دوباره سال آینده هم همان بودجه را- بلکه بیشتر- خواهد داشت و کسی از او در خصوص چگونگی خرج این بودجه و میزان تاثیر آن سوال نخواهد کرد و لکن به دنبال نوآوری در شکل پرداختن به محتوای فرهنگی نخواهد افتاد. پیچیدگی کار را درک نکرده و به ساده سازی و کار کلیشه ای روی می آورد و آنچه که اصلا دیده نمی شود، هدفی است که آن نهاد و ارگان به خاطر آن تشکیل گردیده و سالیانه میزان قابل توجهی از بیت المال را در این راه مصرف می کند.
وقتی دغدغه در بین کارگزاران فرهنگی کشور گم شود، وقتی سیاست، فرهنگ را تعیین تکلیف می کند- بالعکس اینکه فرهنگ باید سیاست را تعیین تکلیف کند- وقتی اولویت ها عوض شود، وقتی از کار فرهنگی فقط به ارائه بیلان کاری اکتفا گردد، وقتی جلسه با رییس صدا و سیما برای دانشجویان به محال تبدیل گردد، این نشانه از آن دارد که کار فرهنگی در جبهه انقلاب اسلامی، دیگر رسالت مسئولین فرهنگی نیست و تبدیل به شغل پردرآمد و سکوی پرتاب به صندلی شهرت برای ایشان شده است؛ یعنی چون در مدیریت فرهنگی کشور، باور به اینکه ما در جنگ نرم با همان دشمنان 8سال دفاع مقدس هستیم، نیست، خودبه خود آرایش جنگی هم در برابر دشمن گرفته نمی شود.
عرصه سینمای جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی را تقریبا با همه امکانات به دست عوامل داخلی غرب و عناصر غرب گرا داده ایم و شوربختانه اینکه جشنواره فجر به اسم انقلاب اسلامی می گیریم و همه جوایزش را به تابلودارترین عناصر غرب گرا و ضدفرهنگی می دهیم و از ایشان تقدیر هم می کنیم! در عرصه تلویزیون هم اگر شدیدتر از سینما نباشد، قطعا کمتر نیست. ساخت سریال های سخیف و بی مایه، داستان پردازی های پوچ ماوراءالطبیعه و تخیلی البته با لعاب مذهبی، الگوسازی غیرحرفه ای از اشخاص کم ظرفیت و دون اجتماعی، ترویج ابا حی گری در روابط میان دختر و پسر، ترویج سبک زندگی غربی و اشرافی، ساخت میان برنامه های روستایی که توهین به شعور این صاحبان اصلی انقلاب می گردد و...، خود گویای این واقعیت است که برای این دو دستگاه فرهنگی عظیم که تقریبا پرمخاطب ترین دستگاه های فرهنگی حکومتی هستند، اصلا هیچ استراتژی فرهنگی تعریف نکرده ایم و اتفاقا عناصر وابسته و غرب گرا این دو دستگاه مهم فرهنگی را کانون توجهشان قرار داده اند.
این مثل این است که در زمان جنگ تحمیلی، سپاه پاسداران (صدا و سیما) و ارتش (سینما) در دست نیروهای وابسته به دشمن یا حداقل بی اعتنا به جنگ می بود! چه اتفاقی می افتاد؟ آیا با این ارتش و سپاه امکان داشت که خرمشهر آزاد گردد؟ اگر نبود رشادت، ایثار و از خودگذشتگی دلیر مردانی چون صیاد شیرازی، احمد متوسلیان، عباس بابایی، مهدی زین الدین، حسن باقری، ابراهیم همت، احمد کاظمی، عباس دوران و هزاران هزار جان بر کف، آیا پیروزی در آن جنگ نابرابر امکان داشت؟ الان هم همان اوضاع و بلکه بسیار سخت تر از آن اوضاع است. ارتش و سپاه رسانه ای و فرهنگی ما پر است از نفوذی های دشمن. حال نیروهای وفادار به انقلاب اسلامی اجازه دارند که راحت بخوابند؟ اجازه دارند که به جای جنگ، دنبال وام و خانه ویلایی و زندگی تجملاتی باشند؟ اجازه دارند که دیسیپلین و خط اتوی کت و شلوارشان مهم تر از فیلم هایی باشد که در ماه رمضان از شبکه های سیما پخش می شود؟
اگر مدیریت فرهنگی و رسانه ای کشور جهاد را سرلوحه کار خود قرار دهند، با نیت خالصانه کار کنند، از بازی قبیله ای در میدان فرهنگ دست بردارند، برای هدایت جوانان کشور مثل فرزندان خود دل بسوزانند، هر فیلم هالیوودی را که سرچهارراه ها و فروشگاه های اینترنتی با نازل ترین قیمت به فروش می رسد، به منزله یک خمپاره 60 دشمن تصور کنند، اگر از زیاده خواهی های اشرافی دست بردارند، اگر مدیریت فرهنگی را با نردبان پرتاب به پست های سیاسی اشتباه نگیرند، اگر آن چنان که بعضی کاندیداهای مجلس برای جلب آراء مردم تلاش می کنند، آنها برای جلب رضایت خدا تلاش کنند، آن وقت خواهیم دید که خودبه خود راه حل اقدام بر علیه تهدید نرم جبهه فراگیر مستکبران و شیادان عالم که فرهنگ اسلامی ایران را هدف قرار داده و به ایران آندلس شده، می اندیشند، نمایان خواهد شد و آن وقت است که استعدادهای خارق العاده ایرانی از گوشه و کنار این مرز کهن سر بر می آورد و هنر و فرهنگ ما می شود آن هنر و فرهنگی که حضرت امام خمینی(ره) معیار آن را مشخص کرده اند: «تنها هنری مورد قبول قرآن است که صیقل دهنده اسلام ناب محمدی(ص)، اسلام ائمه هدی (ع)، اسلام فقرای دردمند، اسلام پابرهنگان، اسلام تازیانه خوردگان تاریخ تلخ و شرم آور محرومیت ها باشد. هنری زیبا و پاک است که کوبنده سرمایه داری مدرن و کمونیزم خون آشام و نابودکننده اسلام رفاه و تجمل، اسلام التقاط، اسلام سازش و فرومایگی و اسلام مرفهین بی درد و در یک کلمه اسلام آمریکایی باشد» و لازمه تحقق چنین شرایطی، نگاه رسالت گونه به عرصه فرهنگ است!
و در آخر اینکه:
خدا آن ملتی را سروری داد
که تقدیرش به دست خویش بنوشت
به آن ملت سر و کاری ندارد
که دهقانش برای دیگران کشت