قدرت‌های بزرگ اختلاف‌های اساسی

اجلاس سران 8 کشور صنعتی موسوم به گروه 8 از ششم تا هشتم ژوئن 2007 در شهر ساحلی «هلینگدام» آلمان برگزار خواهد شد. ریاست سالانه اجلاس امسال با آلمان است. اولین اجلاس سران کشورهای صنعتی که شامل 6 کشور ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا، آلمان، ایتالیا و ژاپن بود در 1975 در «رامبویلت» فرانسه برگزار شد. پس از آن در سال 1976 کانادا به جمع شش کشور قبلی پیوست و بدین‌سان گروه 7 متشکل از 7 کشور صنعتی شکل گرفت. پس از فروپاشی شوروی و پایان نظام دو قطبی، روسیه نیز رسماً از سال 1998 به عضویت این گروه درآمد و اعضای این گروه به 8 کشور افزایش یافت. نشست‌های سران گروه 8 همه ساله  بر مبنای تقویم کاری مشخص از ششم تا هشتم ژوئن در یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود. عموماً دستور کارهای اجلاس در جلسات وزاری خارجه، وزرای اقتصاد یا محیط زیست اعضا در محورهای اقتصادی، سیاسی ـ امنیتی و نیز محیط زیستی تدوین شده و جهت تصویب یا قید در قطعنامه پایانی اجلاس سران به اجلاس سران تقدیم می‌شود. هر چند که گروه 8 یک سازمان بین‌المللی نیست و نهادها یا مؤسسات دائم و همیشگی و نیز مناصبی چون دبیر کل و... ندارد اما اجلاس گروه 8 هر ساله یکی از گردهمایی‌های مهم سران کشورهای قدرتمند و صنعتی به حساب می‌آید که تصمیمات یا پیشنهادات مطرح در این نشست‌ها می‌تواند در نهادها یا سازمان‌های بین‌المللی از جمله شورای امنیت یا سایر نهادهای سیاسی و مالی بین‌المللی مورد پیگیری قرار گیرد، چرا که از میان 5 عضو دائم شورای امنیت 4 عضو آن از اعضای گروه 8 هستند و در مجموع به لحاظ اقتصادی بیش از 65 درصد اقتصاد جهانی در اختیار 8 کشور صنعتی با 12 درصد از جمعیت جهان است. بنابراین تصمیمات اجلاس سران گروه 8 بدین لحاظ واجد اهمیت است. گروه 8 از ابتدای تشکیل خود بر مبنای دستور کارهای اقتصادی شکل گرفت و هدف از تشکیل آن بیشتر هماهنگ کردن سیاست‌ها و راهبردهای اقتصادی و مالی کشورهای صنعتی و دارای سیستم اقتصاد سرمایه‌داری بود اما به تدریج این گروه دارای دستور کارهای متعدد و متنوعی شد و امروزه در اجلاس سران گروه 8 موضوعات متعددی در دستور کار قرار می‌گیرد. مقوله‌هایی چون امنیت بین‌الملل، جهانی شدن، روابط شمال و جنوب، بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، مسائل زیست‌محیطی و بهداشتی، هماهنگی در سیاست‌های کشاورزی و تنها نمونه‌هایی از دستور کارهای مطرح و همه ساله این گروه است. ریاست دوره‌ای بر گروه 8 از ژانویه 2007 تا پایان دسامبر 2007 بر عهده آلمان خواهد بود و بر این اساس اجلاس سالانه سران گروه 8 در این کشور برگزار می‌شود.

دستور کار اجلاس هلینگدام

بر مبنای عرف جاری در میان اعضای گروه 8 دستور کار نشست‌های سالانه سران به ابتکار کشور میزبان و رئیس دوره‌ای و سالانه گروه 8 تعیین می‌شود. بر این مبنا «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در سخنرانی خود در اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در ژانویه 2007 در داووس سوئیس عنوان «رشد و مسوولیت‌پذیری» را برای دستور کار اجلاس ژوئن 2007 در آلمان انتخاب کرد. افزون بر این خانم مرکل در اکتبر 2006 در جلسه کابینه آلمان دستور کارهای مهم خود را برای ریاست گروه 8 در سال 2007 بر مبنای حکمرانی خوب، سرمایه‌گذاری پیگیرانه و صلح و امنیت در آفریقا و همکاری با کشورهای در حال ظهور (در حال توسعه) معرفی کرد. بر مبنای محورهای فوق اجلاس گروه 8 در هلینگدام، آلمان توجه خاصی به موضوع آفریقا خواهد داشت. البته موضوع آفریقا در اجلاس گروه 8 موضوع تازه‌ای نیست چرا که تونی بلر، نخست‌وزیر بریتانیا نیز در اجلاس ژوئن 2005 سران گروه 8 در اسکاتلند موضوع آفریقا را یکی از محورهای مهم اجلاس قرار داد. موضوعاتی چون رشد سرمایه‌گذاری در آفریقا، مبارزه با فقر و بی‌سوادی، مبارزه با گرسنگی و نیز مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر از جمله ایدز، از موضوعات مهم و مطرح در حوزه آفریقاست که همواره سایه خود را بر اجلاس‌های سران گروه 8 گسترده است. در اجلاس امسال موضوع سودان و بحران دارفور نیز یکی از موضوعات عمده و مطرح خواهد بود. ایالات متحده خواهان حمایت سایر اعضای گروه 8 از گسترش تحریم‌ها علیه رژیم عمرالبشیر است. از سوی دیگر فرانسه خواهان اعمال کمک‌های جدی اعضای گروه 8 به آوارگان دارفور و آسیب‌‌دیدگان جنگی است. بر این مبنا فرانسه پیشنهاد ایجاد یک کریدور هوایی از کشور چاد به منظور کمک‌رسانی به مردم دارفور را ارائه خواهد داد. موضوع بحران خاورمیانه که در درون خود بحران‌های عراق، لبنان، فلسطین و اسرائیل و تحولات اخیر در سه حوزه فوق را دارد، از جمله موضوعات مطرح در اجلاس امسال خواهد بود. از سوی دیگر بحران هسته‌ای ایران و نحوه مواجهه 8 کشور صنعتی با تمایلات هسته‌ای تهران از جمله موضوعات مهم این اجلاس خواهد بود. به احتمال فراوان ایالات متحده سعی خواهد کرد تا نظر 7 کشور دیگر را به تداوم و افزایش فشارها به تهران از طریق صدور قطعنامه‌ای دیگر در شورای امنیت جلب کند. علاوه بر موضوعات امنیتی فوق مسائل اقتصادی و زیست محیطی نیز در اجلاس امسال مورد توجه خواهد بود. افزایش رشد اقتصاد جهانی، گسترش بازارهای سرمایه‌ای و مالی میان قطب‌های اقتصادی اروپا، آمریکا و ژاپن و موضوع محوری انرژی و امنیت صدور و عرضه آن، مبحث سرمایه‌گذاری روی انرژی‌های جدید و پاک جایگزین و تنظیم بهای جهانی انرژی از موضوعات اقتصادی مطرح در اجلاس هلینگدام خواهد بود. گرم شدن زمین و اجرایی شدن پیمان «کیوتو» مهمترین دستور کار زیست‌ محیطی اجلاس امسال است که تا به حال در دستور کار چندین اجلاس قبلی (از جمله در اجلاس 2005 اسکاتلند) قرار داشته اما توافق جامعی حاصل نشده است. عمده‌ترین مانع در راه تحقیق پیمان کیوتو، ایالات متحده است که با مخالفت با اجرایی کردن این پیمان و کاهش 25 درصدی گازهای گلخانه‌ای تمامی اجلاس‌های قبلی را در مورد موضوع گرم شدن زمین با ناکامی مواجه کرده است. عمده‌ترین مانع تحقق زیست محیطی کشورهای صنعتی در نشست‌های گروه 8، تداخل میان تعهدات زیست محیطی و منافع اقتصادی آنهاست. چراکه سرمایه‌گذاری و اجرای تمهیدات زیست‌ محیطی در نگاه اول با هزینه‌های اقتصادی و مالی همراه است، بنابراین کشورهای صنعتی با نگاهی کمتر مال‌اندیشانه و بیشتر منفعت‌طلبانه همواره محیط زیست را قربانی منافع و مطامع اقتصادی کرده‌اند غافل از اینکه محیط زیست مهد و گهواره تمدن و زیست بشر روی کره خاکی بوده و هرگونه آسیب در آن به سادگی قابل جبران نخواهد بود.

اجلاس هلینگدام تحت‌الشعاع اختلافات

اجلاس سران گروه 8 امسال در شرایطی برگزار می‌شود که اختلافات سیاسی و امنیتی در میان برخی از اعضا در بالاترین سطح خود از زمان پایان جنگ سرد است. موضوع استقرار سیستم دفاع موشکی و رادارهای فوق پیشرفته آمریکا در لهستان و چک که در سه ماهه اخیر روابط روسیه با آمریکا و اروپا را تحت‌الشعاع قرار داده است، سایه خود را بر اجلاس امسال خواهد گسترانید. به نظر می‌رسد روس‌ها در این زمینه به هیچ‌وجه حاضر به مصالحه نیستند و هدف این اقدام ایالات متحده را کاستن از نفوذ استراتژیک روسیه در اروپای شرقی و مرکزی و مناطق همجوار آن می‌دانند. گسترش اتحادیه اروپا به شرق و نیز گسترش ناتو به حوزه‌های واقع در حیاط خلوت روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز، جای هیچ‌گونه شک و تردیدی در مقامات کرملین مبنی بر رویارویی غرب با نفوذ استراتژیک روسیه باقی نمی‌گذارد. اختلافات اخیر بین روسیه و بریتانیا بر سر به قتل رساندن جاسوس سابق روسی در لندن، روابط دو طرف را در هفته‌های اخیر با تنش همراه کرده است. صدور حکم قاضی بریتانیایی مبنی بر استرداد مأمور اطلاعاتی به قتل رساننده لیتویننکو (جاسوس سابق فراری روسیه) و استنکاف مسکو از تسلیم وی به مقامات بریتانیا جهت محاکمه، در هفته‌های اخیر باعث بحث و جدل‌های فراوان دیپلماتیک بین دو کشور شده است. از سوی دیگر اجلاس ماه می 2007 میان مقامات روسیه و اتحادیه اروپا در سامارای و عدم توافق نسبی دو طرف در مورد دستور کارهای مذاکره، روابط روسیه و اروپا را در هفته‌های اخیر به چالش کشانده است.

اختلاف موجود دیگر در میان کشورهای گروه 8 در مورد عدم نرمش ایالات متحده بر سر اجرایی ساختن پیمان کیوتو است. در این زمینه جورج بوش رئیس‌جمهور ایالات متحده در اجلاس سران گروه 8 در سال‌های گذشته نیز با نپذیرفتن الزامات کیوتو مبنی بر کاهش گازهای گلخانه‌ای با سایر کشورهای عضو در این زمینه به توافق نرسیده است. به نظر می‌رسد که فشارهای اعضای گروه 8 در اجلاس امسال نیز در مورد موضوع پیمان کیوتو، چندان مؤثر و کارگر نباشد هر چند که لحن برخی مقامات آمریکایی و شخص بوش در هفته‌های اخیر در این مورد کمی مصالحه‌ جویانه‌تر شده است. «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان در اجلاسی در اواسط ماه می 2007 در برلین در میان کارشناسان محیط زیست، رسیدن به توافق بر سر موضوع کاهش گازهای گاخانه‌ای را بسیار مشکل توصیف کرد. قطعاً موضوع کاهش گازهای گلخانه‌ای به اجلاس سران گروه 8 در سال آینده که در ژاپن خواهد بود، کشیده خواهد شد. موضوع چندجانبه‌گرایی در مقابل یکجانبه‌گرایی یکی دیگر از محورهای مورد بحث و اختلاف نظر در میان اعضای گروه 8 است. کشورهایی چون روسیه، فرانسه و آلمان خواهان رویکردهای چندجانبه‌گرایی و تقویت نقش محوری سازمان ملل در موضوعات و بحران‌های بین‌المللی هستند اما کشورهایی چون ایالات متحده و بریتانیا در سال‌های اخیر و پس از حوادث یازدهم سپتامبر با اتخاذ رویکردی یکجانبه‌گرا و تک روانه (به ویژه در جنگ عراق) و به حاشیه راندن نهادهایی چون شورای امنیت به جنگ با تروریسم پرداختند. بنابراین به لحاظ رویکردی سیاسی و امنیتی بین‌المللی می‌توان یک خط شکاف نه چندان عمیق میان اعضای گروه 8 مشاهده کرد. بدین مضمون که بیشتر اعضای گروه 8 خواهان مقابله با هژمونی آمریکا در سطح بین‌المللی هستند و افزایش نفوذ و قدرت ایالات متحده در جهان را مانع کاهش نفوذ و اقتدار خود تلقی می‌کنند. در عین حال وابستگی آنها در برخی از جنبه‌های امنیتی، نظامی و اقتصادی به قدرت برتر، مانع ژرف‌تر شدن واگرایی یا تعارض میان آنها و قدرت برتر می‌شود. ضعف بنیه نظامی و دفاعی اتحادیه اروپا در کنار آسیب‌پذیری‌های اقتصادی و حاکمیتی روسیه در برابر موقعیت برتر جهان ایالات متحده، لااقل تا دهه‌های آتی شکل‌گیری قطب‌های قدرت هماورد آمریکا را در عرصه بین‌الملل ناممکن ساخته است. از سوی دیگر دست‌اندازی کالاهای چینی به تمام بازارهای اروپایی و آمریکایی و ایجاد توازن منفی در این کشورها در تجارت با چین، اتخاذ رویکردی مشترک میان اعضای گروه 8 در برابر رشد اقتصادی برق‌آسای چین را می‌طلبد. انتظارات رو به تزاید کشورهای فقیر و در حال توسعه از اعضای گروه 8 فصل دیگری از اختلافاتی است که میان اعضا پدید می‌آورد. برخی از اعضای گروه 8 خواستار برخورد متعهدانه‌تری از سوی گروه 8 در زمینه کاهش فقر و کاهش شکاف شمال و جنوب هستند؛ در حالی که برخی دیگر بیشتر مایلند تا قصر خود را بر ویرانه‌های جوامع دیگر بنا کند، غافل از آنکه همواره قصرها در کنار ویرانه‌ها، برای ساکنین قصر امنیت ندارد. در سال‌های اخیر تظاهرات مخالفان جهانی شدن در کنار محل‌های برگزاری اجلاس گروه 8 یا اجلاس‌های مجمع اقتصاد جهانی تبدیل به امری عادی شده است، اما ناگفته پیداست که این صداهای اعتراض (هر چند که بیشتر از میان طبقات متوسط کشورهای صنعتی و پیشرفته برمی‌خیزد و افراد شرکت‌کننده در این تظاهرات بیشتر از میان این طبقه هستند) از عمق شکاف موجود شمال و جنوب برمی‌خیزد و رهبران گروه 8 را به ترمیم این شکاف عمیق فرا می‌خواند.