تحریم؛ تاوان استقلال و پایداری

چرا تحریم‌های اقتصادی علیه ایران اعمال می‌شود؟
درباره چرایی اعمال تحریم ها از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی علیه جمهوری اسلام ایران دو دسته دلایل را می توان ذکر نمود. دسته اول که دلایل ظاهری بوده و کشورهای تحریم کننده به آن استناد می کنند، مربوط به موضوع هسته ای ایران است. کشورهای تحریم کننده ادعا می کنند که جمهوری اسلامی ایران به دنبال دست یابی به سلاح های هسته ای است و این تحریم ها برای جلوگیری از دست یابی ایران به این سلاح ها می باشد و از آنجا که ایران به پشتوانه اقتصادی خود در حال پیشرفت در این مسیر است، باید با تحریم های اقتصادی هزینه را برای دولت ایران افزایش داد، تا در نتیجه آن ایران از پیگیری مسئله هسته ای دست بکشد.
جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام نموده که به دنبال استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است و هیچ گاه در پی ساخت سلاح هسته ای نیست. رهبر معظم انقلاب نیز صراحتا اعلام نمودند که از نظر شرع مقدس اسلام، سلاح هسته ای حرام است. همچنین بازرسی های آژانس بین المللی اتمی نیز هیچ گاه انحرافی در مسیر هسته ای ایران نشان نداده است و گزارش های متعدد آژانس موید آن است.
دسته دوم دلایل که نشان دهنده اصل مسئله است به جهت گیری کلان جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی مربوط می شود. پس از انقلاب اسلامی حکومتی در ایران ایجاد شد که مستقل از ابرقدرت ها بود و توانسته بود بدون وابستگی به کشورهای دیگر حکومتی براساس آموزه های اسلامی برپا کند. لذا جهت گیری های کلان جمهوری اسلامی ایران برخلاف سیاست ها و منافع آمریکا بوده و هست. یکی از مهم ترین مسایل، مسئله فلسطین و رژیم صهیونیستی است. به طور قطع اگر جمهوری اسلامی ایران نبود، تمامی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی سازش می نمودند، و صهیونیست های اشغالگر به راحتی بر تمام منطقه مسلط می شدند.
علاوه بر این ها ایران منبع آگاهی بخشی و مبارزه با استکبار جهانی است. این مسئله هزینه های آمریکا را در سراسر جهان افزایش داده و برای همین آمریکا نمی خواهد ایران، تبدیل به قدرتی بزرگ شود چرا که کشورهای دیگر با الگوگیری از آن مشکلات زیادی برای سلطه طلبی آمریکا ایجاد خواهند نمود.
بیداری اسلامی نیز نشان می دهد که در رقابت راهبردی میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا، پیروزی با ایران بوده و همین مسئله نیز سبب شده است تا آمریکا تمام تلاش خود برای ناکارآمدی نظام اسلامی ایران انجام دهد.
مجموعه این دلایل آمریکا را به این نتیجه رسانده است که هرچه سریع تر مانع رشد ایران شود و مهمترین نقطه ای که می تواند برای ایران هزینه ایجاد نماید، عرصه اقتصادی است. چرا که آمریکا بر اکثر نهادها، رژیم ها و بازارهای اقتصادی تسلط دارد.
بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها علیه ایران
از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اخراج کارشناسان و نظامیان آمریکایی از ایران و در واکنش به مسئله دیپلمات های سفارت آمریکا در ایران، دولت کارتر دستور ضبط 12 میلیارد دلار دارایی های دولت ایران در آمریکا و تحریم واردات از ایران را صادر کرد. همچنین کلیه مبادلات تجاری با ایران ممنوع شد.
متعاقب آزادی دیپلمات های آمریکایی، تحریم اقتصادی علیه ایران به ظاهر لغو اما دارایی های آن از مصادره خارج نشد. در ادامه ضدیت های آمریکا با ایران در سال 1984 منع صادرات و فروش کلیه تجهیزات نظامی به ایران ممنوع می شود. کنترل صادرات کالاهایی که دارای مصارف دوگانه نظامی و غیرنظامی می باشند و قطع کلیه کمک های مالی به ایران از جمله مخالفت با اعطای وام توسط بانک جهانی از دیگر موارد تحریم های اقتصادی آمریکاست. همچنین آمریکا در ادامه سیاست های خصمانه خود علیه جمهوری اسلامی ایران با فشار به دیگر کشورها از آنها می خواهد برای تحریم ایران با او همسویی کنند. آمریکا قانونی را تصویب می کند تا شرکت خارجی را که بیشتر از 20 میلیون دلار در صنعت نفت ایران سرمایه گذاری می کند تحریم و مجازات نماید.
از سال 2006 اقدامات آمریکا علیه بانک های ایرانی و فهرستی از افراد و شرکت های مرتبط با برنامه های به زعم آنان ممنوع موشکی و هسته ای ایران، موج جدیدی از تحریم ها علیه شرکت های ایرانی آغاز شد.
بهانه آمریکا و غرب مشارکت شرکت های ایرانی و در صدر آنها گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در پیشبرد برنامه های هسته ای و موشکی ایران و استفاده تهران از شرکت ها و بانک ها به این منظور است.
ادعایی بر خلاف موازین و مقررات بین المللی حقوقی و دریایی که هیچ گاه ثابت نشده و به رغم درخواست های مکرر، دلیل و مدرکی درخصوص آن ارایه نشده است. واشنگتن، سازمان ملل و سایر مراکز تصمیم گیری جهان تلاش های خود را از این نیز گسترده تر کرده اند و بیش از گذشته و به طور خاص ارگان های مهم مالی، اقتصادی و صنعتی کشورمان از جمله شرکت های حمل و نقل دریایی، صنایع نفت و پتروشیمی و... را که نقش فزاینده ای را در اقتصاد کشور عهده دار می باشند هدف قرار داده اند.
خلاصه ای از روند اعمال تحریم های ناعادلانه غرب علیه ایران و به خصوص کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که در جراید و سایت های دریایی انعکاس یافته، به شرح زیر است: در پایان سال 2008، واشنگتن مؤسسات مالی که به نیابت از بانک های ایرانی فعالیت می کردند را از دسترسی به سیستم مالی آمریکا منع کرد که باعث افزایش هزینه های عملیات ارزی برای تهران شد.
مجموعه ای از قطعنامه های سازمان ملل باعث ایجاد تحریم های جدید شد که اقدامات دیگری را در پیش داشت که از جمله می توان به اقدامات اتحادیه اروپا درخصوص مقابله با گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، سرمایه گذاری در بخش انرژی و خدمات مالی به ایران نام برد.
سپس آمریکا تحریم های جدیدی را علیه شرکت های واردکننده فرآورده های پالایشی نفت خام به ایران آغاز کرد و شرکت های کشورهای ثالث را که با موسسات معرفی شده در فهرست سیاه به معامله می پرداختند را تهدید به انجام اقدامات تنبیهی کرد. مقامات آمریکایی اظهار داشتند که نتیجه این کار کاهش 85درصدی واردات فرآورده های نفتی توسط ایران بود.
کماکان تحریم ها علیه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به رهبری آمریکا رو به گسترش است و واشنگتن مدعی است که خط کانتینری اصلی ایران در هیچ جای جهان قادر به انجام فعالیت های طبیعی خود نیست.
آنچه که مشخص است این است که جنگ تحریم ها بسیار فراتر از اقداماتی است که واشنگتن در مقابله با برنامه های موشکی و هسته ای ایران تدارک دیده بود.
آدام سوبین رئیس دفتر کنترل سرمایه های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا درخصوص این تحریم ها گفت: «نقش متوالی بندهای وام و پوشش بیمه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، این شرکت را با دیون سنگینی درخصوص کشتی های خود مواجه کرد که قادر به پرداخت آنها نبوده است. در عین حال گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نمی تواند بدون نگرانی از بازرسی و یا توقیف کشتی های خود تحت قطعنامه های سازمان ملل به بنادر مختلف وارد شود. اگر این موضوع یک برد برای گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود پس تصور شکست کار دشواری خواهد بود.»
به رغم این اظهارنظرها، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در اوج تحریم ها موفق شد خبر آزادی 3 فروند کشتی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران که به دلیل بروز مشکلات با وام دهندگان به شرکت، در سنگاپور توقیف شده بودند را اعلام کند.
محمدحسین داجمر مدیرعامل و عضو هیئت مدیره گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران درخصوص دعوی بانک فرانسوی، اقدام اعتباردهنده فرانسوی را در برابر تصمیم نهایی دادگاه سنگاپور قرار داد و گفت: «فرانسوی ها نهایت عداوت خود را در این ارتباط نشان دادند.» وی ادامه داد که وام دریافتی تا 10 سال مهلت بازپرداخت داشته است. وی همچنین افزود: «از ناوگان 160 فروندی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران تنها کمتر از چند فروند در خطر نقض وام از سوی بانک های اروپایی بوده اند.»
رسانه های غربی نیز بارها به اعتراف درخصوص عدم دستیابی به اهداف تحریم ها و موفقیت کامل در این راه پرداخته اند. مطلب زیر در نشریه نیویورک تایمز تأییدی بر این موضوع است:
«بررسی ها نشان می دهد که چگونه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در بکارگیری استراتژی های خود موفق بوده است. این استراتژی ها نه تنها شامل تغییر پرچم و نام کشتی، بلکه مالکان، اپراتورها و مدیران نیز شده، تا همواره یک قدم از تعقیب کنندگان خود جلوتر باشند. این بازی موش و گربه یک مطالعه موردی از مشکلات پیش رو در اعمال تحریم هاست.
استیوارت لوی معاون وزارت خزانه داری که ناظر و مسئول اعمال تحریم ها و قرار دادن کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و ناوگان آن در لیست سیاه است. نیز گفته است: «ما با افرادی سروکار داریم که به اندازه خودمان باهوش هستند و می توانند دست ما را بخوانند.»
همچنین در مطلب دیگری در نشریه فایننشیال تایمز چنین آمده است: «معاملات شرکت کشتیرانی با کشورهای چین، امارات متحده عربی و سایر کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین و آفریقا صورت می گیرد.
آمار دریایی در منطقه نیز حاکی از این مطلب است که گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به تجارت خود در منطقه ادامه داده و حجم عمده ای از محمولات را از بندر جبل علی دبی که بندر هاب منطقه است حمل می کند.»
همچنین مقامات آمریکایی تصدیق کرده اند که تحریم ها کماکان هدف اصلی واشنگتن را که نابودی برنامه های هسته ای ایران است محقق نساخته است.
تحریم‌های بیمه‌ای
برای بیش از 3 دهه، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران پوشش های مربوط به P&I را از کلوب های انگلیسی NOE و SMUL براساس یک توافق تجاری دریافت می کرد که طرفین از مزایای آن بهره مند بودند.
نقش مهم بیمه های دریایی در صنعت حمل ونقل دریایی و برای شرکت های کشتیرانی منجر شد که سیاست مداران غربی تصمیم بسیار راحت و ساده ای را اتخاذ کنند و بیمه گران انگلیسی و پس از آن برمودایی رامجبور به قطع همکاری با مشتریان خود کنند. تا جایی که حتی کلوب بیمه SOE با دفتر مرکزی مستقر در سوئیس و ثبت برمودا که گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای این کلوپ یک مشتری بسیار مهم و سودآور محسوب می شد نیز در نهایت مجبور به قطع رابطه با گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران شدند این رابطه تنها برای چند ماه ادامه داشت.
با بروز این محدودیت ها گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به توان داخلی ایران در زمینه صنعت بیمه روی آورد و کنسرسیومی از بیمه گران ایرانی که سابقه هیچ گونه فعالیت در بخش دریایی را نداشتند مسئولیت بیمه ناوگان گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را به عهده گرفت.
در ادامه روند تحریم ها، وزارت خزانه داری آمریکا ملزم به بلوکه کردن اموال و دارایی های شرکت بیمه معلم در کشور آمریکا شد. در این خصوص رسانه های کشتیرانی جهان معتقد بودند: «مسئولان بیمه معلم آن قدر دوراندیش هستند تا اموال و یا پولی را در آمریکا و یا هر جای دیگر داشته باشند که واشنگتن بتواند به آن دسترسی داشته باشد. بنابراین نتیجه نهایی و حاصل از دور اخیر تحریم ها (تحریم بیمه معلم) تنها خوشحال نگه داشتن سیاست مداران است و اینکه نشان داده شود که کاری انجام گرفته است. ولی تأثیرات آن بر فعالیت های گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بسیار ناچیز بوده و این مهم ایرانی ها را بیش از پیش خوشحال خواهد کرد.»
آیا می‌توان با تحریم‌های اقتصادی مقابله نمود؟
در پاسخ به این سؤال می توان گفت که تمام راه های مقابله با تحریم بستگی به اراده و تلاش مسئولین اقتصادی و سیاسی کشور دارد. اگر مسئولین عزم خود را جزم کنند و از ظرفیت مردمی نیز به خوبی استفاده کنند، با کمی تلاش می شود، با تحریم ها مقابله نمود و دشمنان را از رسیدن به اهدافشان مأیوس نمود.
جهاد اقتصادی که رهبر معظم انقلاب از ابتدای امسال بر آن تأکید ویژه داشتند و امسال را به نام آن نامگذاری نمودند، مهمترین راهبرد در مقابله با تحریم است. درحال حاضر عرصه اقتصادی، عرصه جنگی تمام عیار و البته نابرابر است. لذا برای موفقیت در آن نیاز به روحیه جهادی و اقدام جهادگونه است.
دکتر محمد خوش چهره استاد دانشگاه : با بیان این که مشکل ما خود تحریم نیست مشکل ما محدودنگری، ساده انگاری و خوش خیالی نسبت به مباحث تهدید هاست می گوید. تحریم ها مصداق تهدید است و بنابراین قبل از این که بخواهیم درباره تحریم اظهارنظر کنیم باید ببینیم که برنامه مدیریت کلان نسبت به تحریم چیست اگر مدیریت های کلان ملی درک مفهومی درستی از تحریم داشته و دلایل ایجادی آن را تشخیص داده باشند و شیوه های عملیاتی اش را نیز درک کرده باشند متعاقب آن آثار و پیامدهایش را بدانند در این صورت است که اقدام هایی برای کنترل، مهار تحریم، کم اثر کردن تحریم و بی اثر کردن تحریم انجام می دهند.
وی افزود: تبدیل تهدید به فرصت یک کار ابرمدیریتی است و ابر استراتژیست ها این کار را می توانند انجام بدهند . البته اگر این کار انجام شود امتیاز بالایی است اما اگر مدیری درک مفهومی از مسئله نداشته باشد، اظهارنظر کند نشان می دهد که مفهوم مقابله با تحریم را نمی داند. به نظر من تبدیل تهدید به فرصت یک آرزو است اما نشدنی نیست. خوش چهره ادامه داد: مقام معظم رهبری امسال را سال جهاد اقتصادی نامیدند. ایشان به درستی تشخیص دادند که امسال سال جهاد اقتصادی است. ایشان مهم ترین حوزه در کشور را اقتصاد دانستند. علاوه بر این که ایشان تأکید دارند که آهنگ حرکت اقتصاد باید تغییر کند. آهنگ حرکت را جهادگونه اعلام کرده اند یعنی دولت با تغییر نگرش و تغییر روش و باور با شتاب اضافی، با انگیزه و خستگی ناپذیر در حوزه های اقتصاد برای رفع موانع تولید حرکت کند.
این استاد دانشگاه افزود: همان گونه که تشخیص مقام معظم رهبری به درستی حوزه اقتصاد بود، جمع بندی کارشناسان آمریکا نیز حوزه اقتصاد ما را هدف گرفت.
استاد اقتصاد دانشگاه تهران تصریح می کند: پس از اقدامات خصمانه آمریکا و نظام سلطه در زمینه اجتماعی، سیاسی و نظامی و شکست در این زمینه ها اکنون آنان برروی حوزه اقتصادی متمرکز شده اند و تاکنون اقداماتی خصمانه که به صورت یک پازل درحال تکمیل است را علیه ایران برنامه ریزی کرده اند.
وی با بیان این که شیطنت های آمریکا و نظام سلطه از منظر مدیریت استراتژیک حائز اهمیت است، گفت: تحریم ها به صرف تحریم بودن، نگران کننده نیستند. آن چه در این تحریم ها که مصداقی از تهدید است مورد توجه و اهمیت می باشد، بحث مدیریت این تهدیدهاست. وی با بیان این که استفاده از ظرفیت کارشناسان و نخبگان دلسوز و صالحی که مصالح، منافع ملی و ارزش های انقلابی برایشان مهم است یک ضرورت اجتناب ناپذیر است، گفت: این کار باید در دستور کار مدیریت کلان قرار بگیرد تا یک نوع ظرفیت سازی متناسب با فشار دنیای سلطه ایجاد شود و تنها در این صورت است که می توان امیدوار بود که شیطنت ها، فشارها و مکرهای اعمالی کنترل و مهار شود.
اقدامات عملی علیه تحریم‌ها
پیشرفت ایران در زمینه های موشکی و هسته ای بر توانمندی های بومی و فارغ از سلطه قدرت های بزرگ استوار است. ایران هم اکنون دانش غنی سازی اورانیوم تا تکمیل چرخه نهایی آن را کسب کرده و در تولید قطعات مهم این فناوری خودکفا شده است. دانش موشکی ایران نیز بومی بوده و برمبنای آن تولید انبوه نیز شکل گرفته است. تحریم واردات بنزین یکی دیگر از موارد حساس تحریم ها بوده است. افزایش توان بومی در تولید بنزین هم اکنون اجرای طرحهای تولید بنزین را عملی نموده تا جایی که با اجرای طرحهای مختلف پالایشگاهی تولید بنزین کشور به بیش از 60میلیون لیتر در روز خواهد رسید.
گزارش مؤسسه لویدزلیست نشان می دهد که شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL) کماکان 69فروند کشتی در اختیار دارد که فعلا بوده و به طور مستمر در مسیرهای تجاری راه-اندازی شده و در بنادر شرکای تجاری عمده ایران از جمله کشورهای چین، هند و روسیه به پهلوگیری اقدام می کنند.
آن طور که از اطلاعات جابه جایی کشتی لویدزلیست برمی آید اعمال تحریم های سخت، علیه شرکت مالک کشتی و اپراتور کشتیرانی ایران «شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران»، تاکنون در متوقف ساختن فعالیت های بین المللی این شرکت با شکست روبه رو بوده است.
اطلاعات ردیابی حرکت کشتی لویدزلیست، ارزش تجاری فعالیت این شرکت را مشخص نکرده و توضیحی در خصوص چگونگی اجتناب IRISL از محدودیت های مالی شدید اعمالی از طرف آمریکا و همچنین سایر تحریم های سازمان ملل و اتحادیه اروپا، ارائه نکرده است. اما اطلاعات ردیابی حرکت کشتی لویدزلیست در عین حال بر این موضوع صحه گذاشته است که کشتی های IRISL فعال بوده و به طور منظم در مسیرهای تجاری راه اندازی شده، به حمل بار می پردازند. به طوری که تنها طی هفته های گذشته، چندین کشتی فله بر متعلق به IRISL در بنادر کشور چین پهلو گرفته و حداقل یک کشتی جنرال کارگو این شرکت نیز در حال حرکت به سمت یکی از بنادر کشور روسیه بوده است. چندی پیش نیز، وزارت خزانه داری آمریکا، 10 شرکت کشتیرانی دیگر را به فهرست فزاینده نهادهای پشتیبانی شرکت IRISL اضافه کرده و آنها را هدف تحریم های بین المللی شدید قرارداد.
با این که هیچ کدام از تحریم های اعمالی به وضوح پهلوگیری کشتی ها در بنادر را منع نکرده است، اما در عین حال به توقیف دارایی های اشخاص پشتیبانی IRISL و شرکت های تابعه پرداخته و شرکت های دیگر را از پرداخت/ دریافت به/ از IRISL بازداشته است. به طوری که تأثیر دومینوی تحریم ها، سبب شده است کشتی های IRISL قادر به دریافت پوشش بیمه ایI &P در خارج از ایران نباشند.
IRISL مدت زیادی است که تحریم های اعمالی علیه این شرکت و شرکت های تابعه اش به اتهام نقش داشتن در برنامه هسته ای ایران را غیرمنطقی و غیرمفید خوانده و ادعا می کند که تحریم ها مانع از فعالیت این شرکت نشده است. مقامات آمریکا پیش از این عنوان کرده بودند که این چنین بیانیه هایی نادرست است. با این حال، آخرین اطلاعات لویدز لیست نشان می دهد که موفقیت IRISL از آنچه که پیش بینی می شد، بیشتر نیز بوده است.
آن طور که از شواهد پیداست، اکثر مدیران IRISL که در فهرست تحریم های اتحادیه اروپا قرار گرفته اند، وکلایی به خدمت گرفته اند تا تحریم های اتحادیه اروپا را در دادگا عالی اروپا به چالش بکشند.
به همین جهت روزنامه صهیونیستی جروزالم پست اعلام کرد: تحریم هایی که از سوی سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران به تصویب می رسند بیشتر به حرف می مانند و به مرحله عمل نمی رسند. این روزنامه افزود: بزرگ ترین ایراد این تحریم ها آن است که مورد حمایت تمامی کشورها قرا رنمی گیرد، به طوری که در برخی موارد کشورهایی مانند ونزوئلا، سوریه و حتی در این اواخر ترکیه، با این تحریم ها مخالفت کردند. حتی برخی کشورها نیز که از لحاظ فکری، با صدور تحریم علیه ایران مخالفتی ندارند اما دارای مشترکات اقتصادی و ژئوپلتیکی متعددی با ایران هستند. این کشورها شامل روسیه، کشورهای اتحادیه جماهیر شوروی سابق، چین و دیگر کشورهای شرق آسیا، به همین دلیلی که ذکر شد به مناسبات خود با ایران ادامه داده اند.
پایگاه اینترنتی شبکه تلویزیونی بلومبرگ نیز با اشاره به ضرر شرکت های اروپایی از تحریم های ایران گزارش داد: تحریم های ایران موجب عمیق تر شدن روابط این کشور با چین شده است.
از مجموع آنچه گذشته باید گفت در دنیای سرمایه داری کنونی راههای متنوع و فراوانی برای مقابله با تحریم های اقتصادی وجود دارد، چنان که معاون رئیس دفتر مطالعات دفاتر و سیاست خارجی دانشگاه کاتوی آمریکا می گوید: در طول تاریخ دیده ایم هر نوع تحریم اقتصادی علیه هر کشوری می تواند به طور جدی و سیستماتیک برای مدت زمان طولانی نقض شود.