محمدمهدی سالاری
چهار سال از طرح موضوع عدالت و پیشرفت به عنوان گفتمان دهه چهارم انقلاب اسلامی میگذرد و در سال جدید ملت ایران باید گام جدید و استواری را در راه تحقق عدالت و پیشرفت بردارد. قطعاً نام سالهای انتخابشده برای چهار سال اخیر اقدامهای مهم برای تحقق این آرمان هستند و از نوعی ارتباط زنجیرهوار با یکدیگر برخوردارند. مروری بر این ارتباط زنجیرهوار و نیز ظرافتهایی که رهبری معظم در نامگذاری این چهار سال به آنها دقت داشتهاند، میتواند اهمیت و نقش نامگذاری سالها را در پیشرفت و اعتلای نظام جمهوری اسلامی برای ما روشنتر کند و ما را در پیادهسازی وظایف فردی و اجتماعی خود در این باره موفق بگرداند. جا دارد که برخی زوایای نامگذاریهای چهار سال اخیر را اجمالاً مرور کنیم.
1. اولین نکته، اهمیت «گفتمانسازی» در نگاه رهبر معظم انقلاب است. مهمترین مطالبات و هشدارهای ایشان همیشه در قالب گفتمانهای عمومی و ملی مطرح بوده است؛ مطالباتی همچون «نهضت نرمافزاری»، «عدالتخواهی» و «بصیرت» و نیز هشدارهایی مانند «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم». اهمیت گفتمانسازی در نگاه ایشان تا حدی است که هدف از تشکیل نشست اندیشههای راهبردی را گفتمانسازی در بین نخبگان عنوان کردهاند. همچنین است مهمترین اندیشههای انقلاب اسلامی که ایشان در جمع دانشجویان با تأکید مکرر بر نقش و اهمیت دانشجویان در تبدیل مهمترین اندیشههای انقلاب اسلامی به گفتمان عمومی مطرح کردهاند. از نظر ایشان اگر یک اندیشه به گفتمان عمومی و به یک خواست ملی تبدیل شود، آن گاه است که مقدمات تحقق آن اندیشه فراهم میآید.بنابراین اگر یک اندیشه، شعار یا مطالبه را رهبری معظم تکرار و تأکید کنند، در واقع تبدیل شدن آن اندیشه به گفتمان عمومی را دنبال میکنند. یعنی نفْس تبدیل آن شعار و اندیشه به یک گفتمان عمومی برای ایشان مهم است.
2. از مهمترین گفتمانهای مطرحشده رهبر معظم انقلاب اسلامی، موضوع «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» است. سابقه طرح کلیات این مسئله در اندیشه رهبری را میتوان از همان ابتدای زعامت ایشان ردیابی کرد، اما طرح جدی و تفصیلی این اندیشه در این دوره، به سخنرانی ایشان در جمع دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در اردیبهشت 1386 بازمیگردد. رهبر انقلاب در این بیانات ضرورت دستیابی به یک الگوی بومی برای پیشرفت کشور را تشریح کردند و با نقد ادبیات فعلی توسعه، شاخصههای رایج توسعه غربی -مثلاً تولید ناخالص ملی- را برای تحقق پیشرفت مورد نیاز کشورمان ناکافی دانستند. از آن تاریخ به بعد، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به عنوان یکی از مهمترین مطالبات ایشان از کارگزاران نظام اسلامی و هم به عنوان یکی از جدیترین گفتمانهای ایشان مطرح بوده است. طرح این گفتمان درست یک سال پیش از طرح موضوع دهه عدالت و پیشرفت -که از جدیترین و پیچیدهترین مسائل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است- نکته دیگری است که باید به آن توجه ویژه داشت.
3. طرح گفتمان دهه عدالت و پیشرفت درست یک سال پیش از آغاز دهه چهارم انقلاب اسلامی و در ابتدای سیامین سالگرد پیروزی انقلاب صورت گرفت. ایشان در پیام نوروزی خود به ملت ایران
سه دهه گذشته انقلاب اسلامی را سالهای جبران عقبماندگیهای باقیمانده از دوران طاغوت برای ملت ایران دانستند. سپس برای ده سال دهه چهارم انقلاب، دو شاخص عمده «پیشرفت» و «عدالت» را خطوط اصلی حرکت ملت ایران برشمردند.در واقع سال 1387 را باید سال زمینهسازی گفتمانی برای ورود به دهه عدالت و پیشرفت دانست، زیرا رهبر انقلاب در طول این سال و به مناسبتهای مختلفی همچون دیدارهای ماه رمضان یا در دانشگاه علم و صنعت و در دیدار با دانشجویان این دانشگاه، به تبیین این دو خط اصلی شاخصهای حرکت ملت ایران در دهه آینده اشاره نمودند و پیش از آغاز این دهه -یعنی سال 1388- افکار عمومی جامعه را به انحای مختلفی برای ورود به این دهه آماده کردند.
4. نکته مهم دیگر، ارتباط نام سال 1387 با دهه چهارم انقلاب اسلامی است. همانگونه که گفته شد، رهبر انقلاب در پیام و بیانات نوروزی خود در سال 87، سه دهه گذشته انقلاب اسلامی را سالهای جبران عقبماندگیهای باقیمانده از دوران طاغوت خواندند، اما از سوی دیگر سال 1388 را نیز آغاز دهه عدالت و پیشرفت خواندند. بنابراین علاوه بر زمینهسازی گفتمانی که برای ورود به دهه عدالت و پیشرفت لازم بود، زمینهسازی عینی و فیزیکی برای ورود کشور به دهه عدالت و پیشرفت نیز ضرورت داشت.با این وصف میتوان نگرش بهتری به فلسفه نامگذاری سال 1387 به عنوان سال «نوآوری و شکوفایی» پیدا کرد. این سال را باید سال تأمین حد نصابها و زیرساختهای لازم برای ورود به دهه عدالت و پیشرفت دانست.
این برداشت زمانی تقویت میشود که به یاد بیاوریم رهبر معظم در بیانات نوروزی خود در سال 1388 در حرم مطهر رضوی سلاماللهعلیه ضمن اعلام رضایت از عملکرد و کارنامه ملت ایران نسبت به نام سال نوآوری و شکوفایی، فهرست مستوفایی از آمادگیهای ملت ایران و زیرساختهای کشور را بیان نمودند؛ آمادگیهایی که در ملت ما توانایی ورود قدرتمند به دهه چهارم انقلاب را ایجاد میکند. ایشان همچنین دستیابی به الگویی را که تضمینکننده تحقق همزمان عدالت و پیشرفت باشد، مصداق بارز نوآوری دانستند که نخبگان ما در این سال باید برای آن فکری میکردند.
5. سال 1388 اولین سال دهه عدالت و پیشرفت بود و به قول رهبر انقلاب: این سال سالی است که ملت ما باید خود را برای یک «حرکت جهشی در طریق عدالت و پیشرفت» مهیا میکرد. بررسی علت نامگذاری این سال به نام «اصلاح الگوی مصرف» نیز نکاتی با خود به همراه دارد.
آنچه از بیانات ایشان در آغاز این سال میتوان فهمید، این است که اولاً از نظر ایشان مسئله اصلاح الگوی مصرف «یک اقدام اساسى در زمینه همین پیشرفت و عدالت» است که ملت ما در سال 88 باید وجهه همت خود قرار میداد.دوم اینکه به گفته ایشان: «ما باید از منابع کشورمان به بهترین وجهى استفاده نماییم.» در حقیقت اگر استفاده از منابع کشور را یکی از پایههای پیشرفت بدانیم، این پیشرفت باید بهینه باشد، زیرا «یک نسبتى باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد؛ یک نسبت شایستهاى به سود تولید. یعنى تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد. جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند. آنچه که زیادى هست، صَرف اعتلاى کشور شود. امروز در کشور ما اینجورى نیست.»سوم اینکه با اسراف و ولنگاری در مصرف کار به جایی میرسد که «شکاف بین فقرا و اغنیاء زیاد میشود، عدهاى در حسرت اوّلیات زندگى میمانند و عدهاى با ولخرجى و ولنگارى در مصرف، منابع را هرز و به هدر میدهند» و این علاوه بر ممانعت از پیشرفت، مانع تحقق عدالت در جامعه نیز هست. ادامه دارد...