دیپلماسی علمی و صدور انقلاب اسلامی

چرایی لزوم استفاده از دیپلماسی علمی
در دنیای امروز، علم با سرعت بسیار زیادی در حال گسترش است. این مسئله بیش از هر چیز باعث نفوذ کشورهای غربی در میان دول جهان سوم شده است. نیازی به بحث نیست که علم همراه خود بسیاری از اعتقادات، باورها و انگاره های تمدنی را به کشورهای جهان سوم می برد. شاید به جرات بتوان علم را که به نوع خود باعث بهبود وضع بشری شده است، به عنوان ابزاری برای سلطه و استعمار دولت های ضعیف دانست. مثال بارز در این زمینه انجمن پیشرفت علم در آمریکاست که از دیپلماسی علم به عنوان ابزاری برای برقراری ارتباط با کشورهایی که مناسبات سیاسی محدودی با آمریکا دارند، استفاده می کنند[1].
استفاده از دیپلماسی علمی از آن جهت دارای اهمیت است که در سال های پس از جنگ و بطور ویژه در سال های اخیر نفوذ از طریق شیوه های دیپلماتیک از نگاه سیاستمداران ایرانی مورد تاکید و توجه قرار گرفته است. هر چه از عمر انقلاب ایران می گذرد، استفاده از شیوه های نرم بیشتر می شود. آنگونه که الگوسازی صدور انقلاب در سیاست خارجی دولت نهم ماهیتی مسالمت آمیز، فرهنگی و گفتمانی پیدا کرده است؛ به طوری که این دولت تلاش نموده است با استفاده از ابزارها و عناصر قدرت نرم ... به تبیین و ترویج ارزش ها و آرمان های انقلاب اسلامی و حقایق گفتمان انقلاب اسلامی بپردازد»[2]. لازم به توضیح است که «قدرت نرم توانایی دستیابی به آنچه می خواهی، از طریق جذب و اقناع است ...»[3].
دیپلماسی علمی که به نوعی توان جذب دیگر کشورهاست، به دو شکل می تواند در خدمت جمهوری اسلامی برای صدور اندیشه های خود باشد. یکی از طریق نشان دادن ایران به عنوان یک الگو، که در آن توان و قدرت علمی در سطح بالایی است . دیگری ارتباط مستقیم با این کشورها و صدور علم و از این طریق استفاده از فناوری علمی برای صدور اندیشه است. یعنی ارتباطات علمی می تواند گسترش ارتباطات سیاسی، مذهبی و اعتقادی و به دنبال آن ترویج اندیشه را به دنبال داشته باشد.
دستاوردهای علمی ایران: پتانسیل هایی برای صدور انقلاب
در این راستا آنچه اهمیت دارد، آن دسته از دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران است که توانسته بازتاب بین المللی بسیاری را در سطح جهانی داشته باشد و برای ایران اسلامی کسب وجه و شان نماید. برخی از مهمترین این دستاوردها عبارتند از حضور پر رنگ ایران در المپیادهای جهانی، دستیابی ایران به توان پرتاب موشک به فضا، پیشرفت در زمینه فناوری نانو ، صعود در زمینه استفاده از تکنولو‍ژی سلول های بنیادی و سر انجام دستیابی به فناوری انرژی هسته ای در جهت استفاده صلح آمیز. در ادامه این مقاله به طور مختصر به هریک از این توانایی ها می پردازیم.
1- المپیادهای جهانی: المپیادهای علمی که قدمتی حدود 50 سال دارد از حدود 24 سال پیش شاهد حضور دانش آموزان ایرانی است که اگرچه با وقفه ای نسبتا طولانی پا به این رقابت ها گذاشته اند، ولی توانسته اند طی سال های حضور خود در المپیادهای علمی در مجموع 491 مدال کسب نمایند که از این میان 114 مدال طلا، 240 مدال نقره و 137 مدال برنز است[4]. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران تا سالهای منتهی به جنگ به دلیل اهمیت دفاع از کیان جمهوری اسلامی، فرصت شرکت در این عرصه ها را نداشت. اولین حضور ایران در المپیادهای علمی به سال 1366 بازمی گردد[5]. در کنار هوش ذاتی ایرانیان، قطعا پیش از هرچیز بسترهای مهیا شده در آموزش همه گیر و اجباری است که باعث بدست آوردن رتبه های بالای علمی توسط جوانان ایرانی در سطح جهان می شود. چگونگی ایجاد این فضا و همچنین استفاده از این جوانان در سطوح ملی و بین المللی می تواند کمک های شایانی در نشان دادن چهره ای ویژه از جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
2- دستیابی ایران به توان پرتاب موشک و ماهواره به فضا: ظرف سال های اخیر جمهوری اسلامی ایران توانسته است در فن آوری پرتاب موشک و ماهواره نیز گام های مهمی را بردارد. ایران در فوریه سال 2007 طی یک آزمایش موفقیت آمیز موشکی، وارد عرصه تکنولوژی فضایی شد و به جرگه کشورهای دارای فناوری فضایی پیوست. این واقعه بازتاب گسترده ای در میان کشورهای منطقه و همچنین رسانه های کشورهای صاحب تکنولوژی و همچنین اسرائیل داشت، بطوری که روزنامه آرتص از رژیم صهیونیستی نیز خبر داد که ایران اولین ماهواره بومی خود را در مدار زمین قرار داد[6]. جدای از اینکه پرتاب موشک به فضا نشان دهنده توان موشکی ایران است، دستیابی به این تکنولوژی توانسته ایران را در بین محدود کشورهای دارنده این فناوری قرار داد. شاید ارسال ماهواره «امید» یکی از گسترده ترین بازتاب های تبلیغاتی را داشته است. جدای از الگو سازی در میان کشورهای دیگر، دستیابی به این فناوری و همکاری ایران در این زمینه، می تواند به گسترش نفوذ ایران در سرزمین های کمک کند.
3- پیشرفت در زمینه فناوری نانو: بر اساس سند راهبردی توسعه فناوری نانو تا سال 1393 ایران باید در زمینه نانو در سه شاخص علم، فناوری و بازار به جایگاه پانزدهم دنیا دست یابد...در زمینه علم و مقاله، ایران در سال 1380 با انتشار 17 مقاله ISI به رتبه 52 جهان رسید ... در پایان شهریور 1388 محققان کشور توانستند از نظر تعداد مقالات علمی به رتبه 15 دنیا برسند. یعنی 6 سال پیش از پایان سند راهبردی، ایران در شاخص تولید علم به هدف این سند رسید. در زمینه ثبت اختراع نیز ایران در سال 2008 توانست رتبه 28 دنیا را کسب نماید... همچنین در زمینه تولید محصولات نانویی نیز کارهای بسیاری صورت گرفته است. ساخت تجهیزات آزمایشگاهی، تصفیه آب، تولید مواد نانو از جمله فلزات، تولید انواع محصولات ضد باکتری، ساخت دستگاههای تولید کننده الیاف نانو متری و ... از جمله تولیدات ایران در این زمینه است[7]. از آنجایی که تکنولوژی نانو، فناوری روز دنیا است، فرصت و پتانسیل بالایی را برای استفاده از دیپلماسی علمی در اختیار ایران قرار می دهد.
4- پیشرفت در زمینه گسترش تکنولوژی سلول های بنیادی: شناخت و معرفی سلول های بنیادی افق تازه ای در درمان ناهنجاری ها و بیماری های مختلف در انسان و دام ایجاد کرده است. در حال حاضر تحقیقات گسترده ای در زمینه کاربرد این سلول ها در درمان بیماری های گوناگون قلب و عروق، ضایعات نخاعی، دیابت، بیماری های اعصاب، بیماری های ارتوپدی، جراحات تاندونها و ... انجام می شود[8]. توجه به پیشرفت ایران در زمینه سلول های بنیادی مورد توجه سند چشم انداز بیست ساله نیز است. توجه به این حوزه علمی می تواند علاوه بر نام آور کردن ایران، زمینه های همکاری ایران را در این زمینه با کشورهای دیگر جهان به ویژه کشورهای جهان سوم که نیازمند اینچنین حوزه های هستند، فراهم آورد.
5- دستیابی به فناوری انرژی هسته ای: دانش هسته ای ایران، یک دانش بومی است و به تدریج این دانش در طی دو دهه گذشته در ایران تبدیل به فناوری تحقیقاتی شده است. این فناوری شامل کلیه بخش هایی است که دسترسی ایران را به انرژی هسته ای فراهم می نمایند. ساخت سانتیفیوژ در ایران از جمله تلاش های متخصصان ایرانی در این زمینه است[9]. اگرچه با توجه به رویکرد خصمانه غرب، دستیابی ایران به انر‍ژی هسته ای چالش های متعددی را به دنبال داشته است، لیکن حمایت گروه کشورهای عدم متعهد از ایران بیانگر نگاه مثبت آنان به تلاش ایران برای دستیابی به حق مسلم خود در این زمینه است که فرصت مغتنمی را برای ایران فراهم می کند. جدای از الگوی علمی، ایستادگی در برابر غرب نیز به عنوان یک الگو ی سیاسی ، بازتاب خوبی در سطح جهان داشته است.
جمع‌بندی
در این نوشتار کوتاه تلاش نمودیم تا نشان دهیم ایران توانسته است در بسیاری از زمینه های علمی، تکنولوژیک آن چنان پیشرفت کند که حرف بسیاری در سطح جهانی برای گفتن داشته باشد. کوتاه سخن اینکه فناوری ها و تکنولو‍ژی های علمی می تواند به عنوان ابزای دیپلماتیک در جهت گسترش نفوذ ایران در دیگر کشورها در آید. جدای از به تصویر کشیدن یک الگوی موفق، انتقال تجربه ها و گسترش همکاری در زمینه ساخت پروژه های علمی یاد شده باعث نفوذ قدرت ایران در منطقه و فراتر از آن در سطح بین المللی می شود. این مسئله می تواند به تدریج باعث ایجاد فضایی برای تبلیغ و نشر ایده های جمهوری اسلامی در زمینه های سیاسی، مذهبی و ... گردد و بسترهای صدور اندیشه انقلاب اسلامی را فراهم آورد.