نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی

مقدمه
از دیرباز تاکنون در جوامع مختلف، توجه به دفاع و تقویت انگیزه دفاعی در مردم، در رأس برنامه‌ریزی‌های هر حکومت و نظام بوده و به هر میزان که ارتباطات میان کشورهای توسعه‌یافته افزایش یافته است، به همان میزان بر ضرورت منافع ملی و اهمیت دفاع افزوده شده است.
اهمیت و ارزش دفاع در زندگی انسان علاوه بر غریزی بودن آن به ابعاد گوناگون اجتماعی فرهنگی برمی‌گردد.
امنیت نیز یکی از مؤلفه‌هایی است که همواره در تاریخ بشر به عنوان یک ضرورت هم در قالب حفظ مرزها و هم در قالب ایجاد بستر امن برای فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی انسانها مورد توجه بوده است. امنیت و برقراری آن یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حاکمان و به عنوان امری مهم و حیاتی مورد توجه قرار داشته به گونه‌ای که یکی از وظایف اصلی و غیر قابل‌اجتناب دولت‌ها، برقراری امنیت به شمار می‌رود.
رسول مکرم اسلام در باب امنیت می‌فرماید: «نعمتان مجهولتان، الصحه و الامان» دو نعمت هستند که در جامعه نقش مجهول و نامحسوسی دارند یکی سلامتی و دیگری امنیت. اصل توجه به مقوله امنیت هیچ‌گاه مورد غفلت قرار نگرفته و تئوری‌پردازان علوم سیاسی و نظامی و نظریه‌پردازان اقتصادی، همیشه از امنیت به عنوان یکی از ضروری‌ترین نیازهای جامعه نام برده‌اند.
امنیت ملی از دو جنبه حائز اهمیت است، جنبه داخلی و جنبه خارجی. البته جدا کردن دو جنبه داخلی و خارجی امنیت ملی از یکدیگر تا حدودی غیر ممکن است عوامل داخلی و خارجی بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند.
رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) با هوش و درایتی که داشتند مسائل دفاعی و امنیتی را در رأس امور قرار دادند و با جدی‌تر شدن تهدیدات داخلی و خارجی حفظ کیان کشور و دستاوردهای انقلاب اسلامی مهمترین هدف تعیین شد به طوری ‌که ایشان فرمودند: «دفاع از اسلام و کشور اسلامی تکلیف شرعی، الهی و ملی است و بر تمام قشرها و گروه‌ها واجب است» 21/12/58.
و از آنجا که حضرت امام(ره) عمق اهداف دشمنان نظام و انقلاب را به خوبی درک کرده بودند، دستور تشکیل ارتش بیست میلیونی (بسیج) را صادر فرمودند.
اگر بسیج نیروهای مردمی نمی‌بود و امام بزرگوار، با بهره‌گیری از نیروی ایمان و عشق مردم، از سازماندهی این عناصر مؤمن و نورانی در سراسر کشور استفاده نمی‌کرد و این انبوه عظیم نیروی فعال را به وجود نمی‌آورد، بدون شک جمهوری اسلامی نمی‌توانست در مقابل این همه توطئه، خیانت، دشمنی و سنگ‌اندازی اجانب و دشمنان دین و ملت مقاومت کند.
دفاع از دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران که با تکیه بر ارزش‌های دینی پایه‌گذاری شده است برای مسئولین نظام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عنایت و توجه خداوند متعال از یک سو و رهبری حکیمانه حضرت امام(ره) و اتحاد و همدلی ملت مسلمان ایران از سوی دیگر باعث شد عمده توطئه‌ها و تهدیدات علیه کشور و نظام خنثی و کشور به ثبات نسبی برسد. با تشکیل بسیج مستضعفین و سازماندهی مردم باایمان و جوانان داوطلب در بسیج و مشارکت آنها در مقابله با بحرانها بویژه در مقابله با تهاجم دشمن خارجی بارقه‌ای از امید در مردم و مسئولین کشور بوجود آورد. لذا نظام چاره ایجاد امنیت و رفع ناامنی را در بکارگیری نیروهای بسیج دانسته تا جایی که رهبر معظم انقلاب در این زمینه می‌فرمایند:
«برای این کشور که آماج این همه حمله خصمانه و خباثت‌آمیز دشمنان است جز بسیج نیروهای مردمی هیچ راه علاجی وجود ندارد.» (30/08/70).
بر این اساس بسیج که در زمان جنگ و بعد از آن در دوران سازندگی کارآیی، لیاقت و شایستگی خود را در بسیاری از صحنه‌ها و عرصه‌های حساس به خوبی ایفا نموده است می‌تواند با سازماندهی مناسب و آموزش کافی و تجهیزات کارآمد در دفاع از انقلاب و تمامیت ارضی کشور و در ایجاد امنیت پایدار و برقراری امنیت ملی نقش منحصر بفرد و استثنایی ایفا نماید.
در این پژوهش به بررسی نظریه‌ها و دیدگاههای صاحب‌نظران و اندیشمندان در مورد نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. محقق سعی نموده است با بررسی نظریه‌های مختلف، نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی را تبیین نماید.
بیان مسئله:
برای نظام جمهوری اسلامی ایران که در سال 1357 با قیام یکپارچه مردم تحت رهبری حضرت امام خمینی(ره) به پیروزی رسید امنیت ملی از اهمیت و اولویت خاص برخوردار است. دفاع از دستاوردهای انقلاب و مقابله با دشمنان داخلی و خارجی و ایجاد امنیت در راس همه امور بوده است چرا که بعد از استقرار حکومت اسلامی و اعلان مخالفت با هرگونه سلطه‌پذیری و نفی استعمار از زبان رهبر کبیر انقلاب و تأیید گسترده عامه مردم، از همان روزهای اولیه پیروزی انقلاب توطئه دشمنان داخلی و خارجی بویژه آمریکا که تا قبل از پیروزی انقلاب، بر تمام امور ایران سلطه داشت علیه حکومت و نظام طراحی و اجرا شد که از آن جمله می‌توان به ایجاد ناآرامی‌ در شهرها، طرح اختلاف بین قومیت‌ها در استان‌های مختلف، طرح مطالبات گروه‌های سیاسی، ایجاد شکاف بین حکومت و مردم و تحریک بخشی از اقوام و داعیه ایجاد حکومت خودمختاری در برخی از نقاط کشور را می‌توان به عنوان تهدیدات داخلی علیه حکومت نوپای اسلامی برشماری کرد.
از طرف دیگر علاوه بر توطئه‌های داخلی، هجوم ارتش عراق به سرزمین جمهوری اسلامی ایران در شهریور 1359 کشور را با مشکل عدیده‌ای مواجه نمود. همه این تهدیدات اعم از داخلی و خارجی مسئولین را بر آن داشت تا با بسیج امکانات و نیروی انسانی بتوانند از استقلال و تمامیت ارضی کشور در مقابله با دشمنان داخلی و خارجی استفاده نمایند. همزمان با بحران‌های داخلی و ایجاد اغتشاش در برخی از نقاط کشور، برخی از گروه‌های مخالف داخلی به ترور شخصیت‌های مؤثر نظام پرداختند و در همان سال‌های اولیه تعداد زیادی از مسئولان نظام را ترور نمودند.
با این انگیزه که با ترور شخصیت‌های اثرگذار در حکومت اسلامی می‌توانند چرخه حرکت نظام را کند و یا متوقف نمایند. اما همه این حوادث و رخدادها که هر کدام به تنهایی می‌توانست نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران را از پای درآورد موجب شد تا رهبری انقلاب با درایت و دوراندیشی در 5 آذر سال 58 فرمان تشکیل ارتش بیست میلیونی بسیج را صادر نمایند و با تشکیل ارتش بیست میلیونی بسیج و سازماندهی مردم داوطلب و مشارکت آنها در مقابله با بحران‌های داخلی بویژه در مقابله با تهاجم دشمن خارجی بارقه‌ای از امید در مردم و مسئولان کشور بوجود آورد.
حضور نیروهای معتقد به نظام و انقلاب و پایبند به اعتقادات دین مبین اسلام و سرشار از حسن وطن‌دوستی و دفاع از میهن در مقابله بیگانه موجب شد تا صحنه نبرد به نفع جمهوری اسلامی تغییر یافته و در نهایت پیروزی بر دشمن متجاوز رقم بخورد.
بعد از جنگ 8 ساله علیرغم اینکه گروهی از مسئولین و مردم بسیج را یک مجموعه کاملاً نظامی می‌دانستند و کاربرد آن را فقط در دفاع و مقابله با دشمن خارجی می‌دانستند، اما گروهی دیگر معتقد بودند که بسیج در هر برهه از زمان می‌تواند متناسب با نیاز کشور کاربردی کاملاً متفاوت داشته باشد. در همین راستا رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرمایند:
«بسیجی یعنی دل با ایمان، مغز متفکر دارای آمادگی برای همه میدانهایی که وظیفه انسان را به آن میدان‌ها فرامی‌خواند» (3/9/78). همین دیدگاه‌ها و انتظاراتی که مسئولین و مردم نسبت به بسیج داشتند موجب شد بعد از جنگ 8 ساله از بسیج در صحنه‌ها و عرصه‌های مختلف استفاده گردد. کشور پهناور ایران که از قومیت‌ها و طوایف مختلف تشکیل شده و همواره مورد طمع استعمارگران بوده و دشمن درصدد ایجاد اختلاف، بحران، اغتشاش در کشور و... و در نهایت با هدف براندازی نظام موجب گردید که هر از چند گاهی در گوشه و کنار این سرزمین و به بهانه‌های مختلف هجمه‌هایی به مردم و امنیت ایجاد شده وارد نماید.
لذا مسئولان نظام و فرماندهان نظامی و انتظامی چاره ایجاد امنیت و رفع ناامنی را در بکارگیری نیروهای بسیج دیده‌اند.
بسیج که هم در زمان جنگ و هم بعد از آن کارآیی و لیاقت و شایستگی خود را در بسیاری از صحنه‌ها و عرصه‌های حساس به خوبی ایفا نموده است می‌تواند با سازماندهی مناسب و آموزش کافی و تجهیزات کارآمد در دفاع از انقلاب و تمامیت ارضی کشور و در ایجاد امنیت پایدار و برقراری امنیت ملی نقش منحصر بفرد و استثنایی ایفا نماید. لذا این پژوهش به دنبال آن است که نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را بررسی نموده و نقاط قوت، محدودیت‌ها را احصا و پیشنهادهایی را برای مسئولان نظام ارائه نماید.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
برای آنکه بسیج بتواند در دفاع و امنیت ملی نقش مؤثر و کارآمد ایفا نماید نیازمند توانایی‌های خاصی است تا با کمترین هزینه بیشترین میزان از اهداف مورد نظر را تحقق بخشد، بسیج به عنوان نیروی مردمی و کارآمد با پایگاه گسترده اجتماعی، کارآیی و لیاقت و شایستگی خود را در بسیاری از موارد حساس و سرنوشت‌ساز کشور همچون دوران 8 سال دفاع مقدس و یا در مقابل برخی تحرکات ایذایی دشمنان در عرصه‌های گوناگون به خوبی ایفا نموده است.
بسیج از ابتدای تشکیل به فرمان رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) تا به حال به عنوان یک نیروی فعال و پرتحرک در اکثر صحنه‌های حساس انقلاب حضور داشته و منشا اثر خدمات فراوانی بوده است. جنگ کردستان، 8 سال دفاع مقدس، جنگ شهری، بهداشت همگانی، واکسیناسیون، تأمین امنیت روستایی، فعالیت سازندگی، امداد و نجات و... همگی صحنه‌هایی بوده‌اند که نیروهای بسیجی در قالب پایگاه‌ها و هسته‌ها با نقش‌آفرینی در آنها به عنوان نیروی مؤثر، کارآمد، منعطف و قابل اتکا در میان تصمیم‌سازان کشور و افکار عمومی جامعه مطرح بوده است.
لکن در برخی موارد مسائل ناشی از تداخل حیطه فعالیت و همچنین زمان و مکان موضوع و چگونگی دخالت این نیرو می‌بایست با دقت و وسواس پاسخ داده شود تا نقش این نیروی عظیم الهی در صحنه داخلی و خارجی بیشتر روشن و واضح گردد. با توجه به نقش‌آفرینی بسیج با استفاده از شبکه‌های گسترده ارتش 20 میلیونی و گستره جغرافیایی و جمعیتی، انعطاف‌پذیری و سرعت عمل آن همراه با توانمندی‌های نظامی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی که نشان‌دهنده میزان سطح بازدارندگی این نیرو در برابر تهدیدات و افزایش قدرت ملی در کشور می‌باشد. ضرورت دارد بررسی شود که بسیج چه نقشی را در دفاع و امنیت ملی کشور می‌تواند ایفا نماید.
اهداف تحقیق:
1ـ تعیین نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی.
2ـ تعیین مولفه‌ها و عرصه‌هایی که منجر به ایجاد دفاع و امنیت ملی می‌شود.
3ـ ارائه راه‌کارهای عملی و پیشنهاد اجرایی برای نقش‌آفرینی بسیج در دفاع و امنیت ملی.
سؤال‌های تحقیق:
سؤال اصلی: بسیج در دفاع و امنیت ملی چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
سؤال‌های فرعی:
1ـ بسیج در عرصه نظامی (عمق‌بخشی به دفاع و پایان‌ناپذیر نمودن آن) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
2ـ بسیج در عرصه امنیتی (عمق‌بخشی به امنیت پایدار مردمی) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
3ـ بسیج در عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات (پدافند غیرعامل) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
4ـ بسیج در عرصه فرهنگی، اجتماعی (مقابله با تهدید نرم، عمق‌بخشی فرهنگی) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
5ـ بسیج در عرصه عقیدتی، سیاسی (عمق‌بخشی اعتقادی، سیاسی) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
6ـ بسیج در عرصه اقتصادی، سازندگی (عمق‌بخشی به کارآمدی اسلامی) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
7ـ بسیج در عرصه تولید علم، تحقیق و فن‌آوری (عمق‌بخشی علمی، انقلابی) چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟
روش تحقیق:
در این پژوهش با توجه به اهداف تحقیق از دو روش استفاده شده است:
الف) روش زمینه‌یابی نظرات متخصصان (survey research):
این روش یک روش پژوهشی است که به منظور جمع‌آوری اطلاعات درباره اینکه گروهی از متخصصان و خبرگان درباره یک موضوع خاص چه می‌دانند، چه فکر می‌کنند یا چه کاری انجام می‌دهند اجرا می‌شود. در این پژوهش نظرات خبرگان در خصوص نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی به صورت علمی و کاربردی دریافت و پس از تجزیه و تحلیل نظرات مختلف عرصه‌های نقش‌آفرینی بسیج احصا گردیده است.
ب) روش اسنادی:
در این روش با مطالعه منابع علمی، متون تحقیقی و تحلیلی و کلیه نظریه‌های مبتنی بر موضوعات دفاع، امنیت ملی و بسیج و فیش‌برداری از محتویات اسناد و منابع و استخراج نظریه‌های مختلف در موضوعات مذکور چارچوب نظری پژوهش تدوین و ارائه گردیده است.
ابزار سنجش و اعتبار روایی و پایایی آن:
الف) ابزار سنجش‌ پژوهش حاضر را یک پرسشنامه 62 سؤالی تشکیل می‌دهد. این پرسشنامه دارای 7 عرصه شامل:
عرصه نظامی، امنیتی، مردم‌یاری، فرهنگی اجتماعی، عقیدتی سیاسی، اقتصادی و تولید علم و تحقیق و فن‌آوری می‌باشد و هر کدام از عرصه‌ها بین 6 تا 12 شاخص دارند. این پرسشنامه توسط محقق و تیم تحقیقاتی و با کمک استاد ناظر و تأیید کارفرما تهیه شده است. در این ابزار سنجش، محقق از پاسخگو خواسته است با مطالعه دقیق پرسشنامه ضمن تعیین ضریب اهمیت برای هر یک از عرصه‌ها و شاخص‌ها رتبۀ هر کدام را نیز مشخص نماید.
شایان ذکر است مجموع امتیازات 7 عرصه در این پرسشنامه عدد 100 تعیین شده است و پاسخگو بر هر عرصه بین (0 تا 100) بنا به اهمیتی که این عرصه از نظر او دارد امتیاز اختصاص می‌دهد به نحوی که مجموع امتیازات از عدد 100 بیشتر نباشد و در خصوص شاخص‌های هر عرصه نیز به همین صورت عمل نماید.
برای رتبه‌بندی نیز امتیاز بین (0 تا 4) مشخص شده است که نشانگر وضع موجود هر عرصه یا شاخص از غیر قابل قبول تا خیلی خوب را رتبه‌بندی می‌نماید بدین صورت که عدد صفر (0) نشانگر غیر قابل قبول، 1 ضعیف، 2 متوسط، 3 خوب، 4 خیلی خوب خواهد بود.
روش گردآوری اطلاعات:
داده‌های این پژوهش از طریق مطالعه، مصاحبه، بررسی اسناد (مکتوب منتشر نشده) و یک پرسشنامه 62 سؤالی به دست آمده است.
ـ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
برای دست‌یابی به داده‌های این پژوهش و تجزیه و تحلیل آن از دو طریق اقدام شده است:
الف) مصاحبه و پرسشنامه:
بسیاری از عملکردها و اقدامات بسیج اصولا به صورت اسناد و مدارک به رشته تحریر درنیامده‌اند و صرفا در ذهن و خاطر مسئول و مطلع و دست‌اندرکار مانده است به همین دلیل استخراج نقش بسیج مستلزم آن بود که با افراد مصاحبه عمیق و تخصصی صورت گیرد. این افراد شامل تعدادی از مسئولان بود که باید با آنان مصاحبه کتبی انجام می‌شد. لذا گروه تحقیق با دشواری زیاد با افراد مذکور مصاحبه حضوری به عمل آورده و توانست با استفاده از این مصاحبه‌ها عرصه‌های نقش‌آفرینی بسیج را استخراج و در این خصوص پرسشنامه‌ای تهیه و پس از سنجش روایی و پایایی آن و تأیید کارفرما پرسشنامه را در اختیار جامعه آماری قرار دهد.
بعد از تکمیل و دعوت پرسشنامه‌ها، ابتدا تک تک پرسشنامه‌ها کدگذاری و سپس به نرم‌افزار (spss) وارد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
ب ـ بررسی اسناد و مدارک:
1ـ در این پژوهش اسناد مرتبط با موضوع دفاع، امنیت ملی و بسیج به دقت مطالعه و توسط تیم تحقیق طبقه‌بندی و در نهایت به سه دسته به شرح زیر تقسیم‌بندی گردید:
نشریات و کتب منتشر شده پیرامون بسیج: دفاع و امنیت ملی از قبیل مجله‌های علمی و پژوهشی بسیج، ماهنامه‌ها و فصل‌نامه‌های دفاعی، راهبردی و کتابهای متعددی که توسط سیاستمداران، خبرگان نظامی، صاحب‌نظران داخلی و خارجی در این خصوص به رشته تحریر درآمده به دقت مطالعه و بهره‌برداری شد.
2ـ پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها: در این بخش شامل پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری و پایان‌نامه‌های دانشجویی در دانشگاه‌ها و... در این خصوص مراکز و مراجعی که به نحوی از انحا منابع یا مدارکی در موضوع بسیج، دفاع و امنیت ملی را در اختیار داشتند توسط اعضا گروه شناسایی و تحقیق مطالعه آغاز گردید. مراکز و مراجعی که اعضا گروه مراجعه نمودند عبارتند از:
ـ پژوهشکده ارتش بیست میلیونی
ـ مرکز تحقیقات استراتژیک
ـ دانشگاه تهران و دانشگاه شهید بهشتی
ـ دانشکده علوم و فنون نیروی مقاومت بسیج
ـ دانشگاه امام حسین(ع)
ـ دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
ـ دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران
ـ مرکز اسناد و مدارک علمی ایران
ـ بنیاد تعاون بسیج
ـ معاونت‌ها و سازمانهای تابعه نیروی مقاومت بسیج
ـ دانشگاه عالی دفاع ملی
ـ ستاد کل نیروهای مسلح
ـ نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران
ـ کتابخانه ملی ایران
ـ سایت مقام معظم رهبری
ـ سایت آثار امام خمینی(ره)
ـ سایتهای مرتبط با بسیج
3) کارنامه و عملکرد بسیج: برای شناسایی و جمع‌آوری اسناد مرتبط با بسیج و ارتش 20 میلیونی به مبادی ذیربط مراجعه و نسبت به اهمیت و ضرورت کار توسط تیم تحقیق توجیه لازم و انجام و خواسته و نیازها به طور شفاف و روشن بیان شد اما همکاری در این زمینه رضایت‌بخش نبود به ناچار از طریق ارتباطات اجتماعی و روابط کاری توانستیم بخشی از گزارش عملکرد و کارنامه بسیج را دریافت و مورد بهره‌برداری قرار دهیم.
تجزیه و تحلیل اطلاعات (یافته‌ها):
یافته‌های پژوهش حاضر بیانگر این مطلب است که در حال حاضر متغیرهای مستقل:
1ـ عرصه نظامی (عمق‌بخشی به دفاع و پایان‌ناپذیر نمودن آن)
2ـ عرصه امنیتی (عمق‌بخشی به امنیت پایدار مردمی)
3ـ عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات
4ـ عرصه فرهنگی اجتماعی (مقابله با تهدید نرم، عمق‌بخشی فرهنگی)
5ـ عرصه عقیدتی سیاسی (عمق‌بخشی اعتقادی سیاسی)
6ـ عرصه اقتصادی سازندگی (عمق‌بخشی به کارآمدی اسلامی)
7ـ عرصه تولید علم، تحقیق و فن‌آوری (عمق‌بخشی علمی ـ انقلابی)
در جامعه‌ای که نمونه از آنها استخراج شده است از حداقل میانگین 37/14 و حداکثر 5/24 که میانگین نسبتاً بالا و قابل قبولی است برخوردارند و می‌توان نتیجه گرفت متغیرهای مستقل مورد پذیرش و اقبال می‌باشند.
اولین یافته پژوهش بیانگر آن است که از دیدگاه صاحب‌نظران متخصصان و خبرگان امر دفاع و امنیت ملی و بسیج، در حال حاضر عرصه نظامی (عمق‌بخشی به دفاع و پایان‌ناپذیر نمودن آن) در جامعه‌ای که نمونه از آن استخراج شده با میانگین 5/24 نسبتاً بالا است و می‌توان نتیجه گرفت که این عرصه (نظامی) در دفاع و امنیت ملی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار است و این یافته پژوهش با جدول شماره 2 ـ 4 که بیانگر رتبه بالایی است، نشان می‌دهد همچنین از بین شاخص‌های این عرصه بیشترین میانگین مربوط به دفاع از شهرها و دفاع از کوی و برزن با 38/21 نسبتاً بالاست و کمترین آن مربوط به دیده‌بانی بصری توسط بسیج با 5/12 برخوردار است.
دومین یافته پژوهش بیانگر آن است که از دیدگاه فرماندهان مسئولان و خبرگان امر دفاع و امنیت ملی و بسیج، در حال حاضر عرصه امنیتی (عمق‌بخشی به امنیت پایدار و مردمی) در جامعه‌ای که نمونه آن استخراج شده با میانگین 4/22 نسبتاً بالاست و می‌توان نتیجه گرفت که بعد از عرصه نظامی، عرصه امنیتی از ضریب اهمیت بالایی برخوردار است و در شاخص‌های این عرصه بیشترین میانگین مربوط به مقابله به ناآرامیها و کمترین میانگین مربوط به کمک به ناجا در تأمین امنیت (انتخابات؛ ضابط قضایی و...) بوده است.
سومین یافته پژوهش بیانگر آن است که در حال حاضر عرصه فرهنگی ـ اجتماعی (مقابله با تهدید نرم، عمق‌بخشی فرهنگی) بعد از عرصه نظامی و عرصه امنیتی از ضریب اهمیت برخوردار است به طوری که از دیدگاه فرماندهان، مسئولان و بسیج که از آن جامعه نمونه‌ای استخراج شده است این عرصه با میانگین 4/21 نسبتاً بالا برخوردار است و بعد از عرصه نظامی و امنیتی در رتبه سوم قرار گرفته است هم‌چنین در بین شاخصهای این عرصه بیشترین میانگین مربوط به مقابله با هویت‌زدایی و ناتوی فرهنگی دشمن با تعمیق ارزشهای دینی و اعتقادی و آرمانهای انقلاب با میانگین 37/20 و کمترین میانگین مربوط به مقابله با هویت‌زدایی اخلاقی (آندلسی کردن فضای کشور) با اجرای گشت‌های امر به معروف و نهی از منکر با 78/14 می‌باشد.
چهارمین یافته پژوهش بیانگر آن است که در حال حاضر عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات در رتبه چهارم قرار گرفته است. به عبارت دیگر از دیدگاه فرماندهان و سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان بسیج عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات با میانگین 80/18 می‌باشد و می‌توان نتیجه گرفت که عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات بعد از عرصه نظامی، امنیتی، فرهنگی و اجتماعی در رتبه بعدی قرار دارد و همچنین در بین شاخصهای این عرصه بیشترین میانگین مربوط به کمک به دولت در امر امداد و نجات در حوادث طبیعی و غیر طبیعی با میانگین 35/24 و کمترین میانگین مربوط به کمک به دولت در توسعه بهداشت عمومی با میانگین 26/16 می‌باشد.
پنجمین یافته پژوهش حاکی از آن است که در حال حاضر از دیدگاه فرماندهان؛ برنامه‌ریزان و خبرگان بسیج عرصه عقیدتی ـ سیاسی بعد از عرصه نظامی سیاسی، امنیتی، فرهنگی و مردم‌یاری در رتبه پنجم قرار دارد. به عبارت دیگر از دیدگاه نمونه مورد مطالعه عرصه عقیدتی ـ سیاسی با میانگین 75/15 نسبتاً بالاست به عبارت دیگر می‌توان نتیجه گرفت که عرصه عقیدتی ـ سیاسی بعد از این عرصه‌ها در رتبه بعدی قرار دارد.
در شاخص‌های این عرصه نیز بیشترین میانگین مربوط به مقابله با هویت‌زدایی ملی و سیاسی با تقویت خودباوری ملی، اتحاد ملی،... با میانگین 39/20 و کمترین آن مربوط به اندیشه‌پردازی و کار تئوریک با بهره‌گیری و مسلط به ارتباطات (عاطفی، عقیدتی، سیاسی) با میانگین 18/16 می‌باشد.
ششمین یافته پژوهش بیانگر آن است که از دیدگاه صاحبنظران متخصصان و خبرگان امر دفاع و امنیت ملی و بسیج، در حال حاضر عرصه اقتصادی سازندگی، در جامعه‌ای که نمونه از آن استخراج شده با میانگین 15/15 نسبتاً بالاست و می‌توان نتیجه گرفت که عرصه اقتصادی ـ سازندگی بعد از عرصه نظامی، امنیتی، فرهنگی، مردم‌یاری و عقیدتی سیاسی در رتبه ششم قرار دارد. به عبارت دیگر جامعه نمونه مورد مطالعه اعتقاد دارند که این عرصه (اقتصادی سازندگی) بعد از این عرصه‌ها در رتبه ششم قرار دارد. شاخص‌های این عرصه بیانگر این مطلب است که بیشترین میانگین مربوط به پیشرو بودن در عرصه سازندگی (محرومیت‌زدائی) با میانگین 83/20 و کمترین میانگین مربوط به توسعه فضاهای آموزشی با میانگین 35/8 می‌باشد.
هفتمین یافته پژوهش بیانگر آن است که از دیدگاه مسئولان، برنامه‌ریزان، فرماندهان سیاستگذاران و خبرگان امر دفاع و امنیت ملی و بسیج، عرصه تولید علم، تحقیق و فن‌آوری در رتبه آخر قرار دارد. به عبارت دیگر این عرصه با میانگین 36/14 کمترین میانگین را به خود اختصاص داده است و می‌توان نتیجه گرفت که این عرصه (تولید علم، تحقیق و فن‌آوری) از ضریب اهمیت کمتری برخوردار است.
شاخص‌های این عرصه بیانگر این است که بیشترین میانگین مربوط به خدمات علمی به بسیجیان و فرزندان پاسداران جهت تقویت بنیه علمی آنان با میانگین 63/14 و کمترین میانگین مربوط به تأمین و اشاعه اطلاعات علمی مورد نیاز بسیج و انتشار دستاوردهای علمی و تحقیقاتی بسیج با 59/11 می‌باشد.
یافته‌های این پژوهش میزان اثربخشی هر یک از این عرصه‌ها را که از 6 الی 12 شاخص (زیرعرصه) تشکیل گردیده‌اند برشماری می‌نماید که می‌تواند دست‌اندرکاران امر دفاع و امنیت ملی و بکارگیران بسیج را در برنامه‌ریزی صحیح کمک نماید.
در نهایت عرصه‌های هفت‌گانه و اولویت‌بندی شاخص‌های هر کدام از این عرصه‌ها و میزان اثربخشی 62 سؤال پرسشنامه این پژوهش در جدولی تحت عنوان نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی در یک نگاه به شرح زیر ارائه می‌گردد.
2ـ نتیجه‌گیری:
پس از پیروزی انقلاب اسلامی که پیامدهای گسترده‌ای در سطح بین‌الملل پدید آورد، بازنگری در الگوی نظام دفاعی و امنیتی کشور امری اجتناب‌ناپذیر بود. به عبارت دیگر خارج شدن ایران اسلامی از پیمان‌های دفاعی و امنیتی غرب به‌ویژه آمریکا و محروم شدن این ابرقدرت از هم‌پیمان حساس و راهبردی خود طیف وسیعی از توطئه را به سمت ایران اسلامی گسیل نمود که بالطبع این توطئه‌ها پس از تسخیر لانه جاسوسی و تنش عمیق در روابط ایران و‌ آمریکا شدت بیشتری یافت و جمهوری اسلامی در این شرایط با ضرورت طرح جایگزین مناسبی در استراتژی و سیاست دفاعی خود مواجه شد.
حضرت امام خمینی«ره» به عنوان رهبر انقلاب بیش از هر چیز توانمندیهای مردمی و درون‌زا را مدنظر داشت و با تأکید بر این الگو با صدور فرمان تاریخی خود تشکیل ارتش 20 میلیونی بسیج را در پنجم آذر ماه سال 58 صادر و زمینۀ پاسخگویی به همۀ تهدیدات را فراهم آورد.
هرچند بسیج در ابتدا طیف گسترده‌ای از تهدیدهای نظامی و سخت‌افزاری را در رویکرد دفاعی پاسخ می‌داد. اما در ادامه تثبیت ابعاد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و... نظام هم نقش مؤثر خود را ایفا کرد.
بسیج به عنوان مهم‌ترین نماد استراتژی بازدارندگی مردمی در زمره اصلی‌ترین راهبردهای کشورهای در معرض تهاجم بیگانگان محسوب می‌شود. این راهبرد از دو بعد دفاعی و امنیتی تشکیل شده است. در بعد دفاعی کشور در معرض تهاجم می‌کوشد با افزایش منابع داخلی قدرت و بسیج عِدّه و عُدّه برتری قدرت خود را بر توان نظامی بالقوه دشمن نشان دهد تا از این رهگذر او را از اقدام تجاوزکارانه باز دارد و با به رخ کشاندن نیروی مقاومت مردمی و قابلیت آماده‌سازی نظامی در ارادۀ تجاوزگری دشمن تزلزل ایجاد کند و او را از هجوم برحذر دارد چنانچه جمهوری اسلامی در این زمینه تاکنون موفق بوده.
در بعد امنیتی هم این استراتژی به دشمن بالقوه تفهیم می‌کند که هرگز نمی‌تواند به ایجاد ناامنی و آشوب در داخل کشور امیدوار باشد و کشور در حال تهدید با همان پتانسیلی که برای دفع تجاوز خارجی مهیاست برای سرکوب عوامل داخلی دشمن نیز آمادگی دارد و انگیزه دفاعی و جانفشانی، ایثار و فداکاری توأم با وحدت و انسجام مردم ضربات و لطمات سنگینی را بر دشمن تحمیل خواهد کرد. در این خصوص نیز جمهوری اسلامی قدرت بسیج را به خوبی در معرض دید جهانیان قرار داده است نمونۀ بارز آن توطئه 18 تیر سال 1378 بود لازم به ذکر است که تکمیل‌کنندۀ این دو بعد انجام کار تبلیغی و اجرای عملیات روانی است که دشمن را متقاعد خواهد ساخت که هزینه و بهای جنگ بیش از منافع متصور آن است و در نهایت با شکستی سنگین و تحمل خسارت جانی و مالی مجبور به بازگشت خواهد شد.
این تحقیق براساس مدل تحلیلی و با در نظر گرفتن ابعاد امنیت ملی و توانمندیهای بسیج ابتدا به ابعاد دفاع و امنیت ملی پرداخته و سپس عرصه‌های نقش‌آفرینی بسیج و کارکردهای آن در ابعاد مختلف تبیین نموده است.
1ـ ابعاد دفاع:
در این بخش از تحقیق چنین نتیجه گرفته می‌شود که انواع دفاع از نظر نخبگان و صاحبنظران نظامی و سیاسی و امنیتی و... عبارتست از دفاع تهاجمی و دفاع غیر تهاجمی و برای هر کدام از انواع دفاع نظریه‌هایی ارائه شده.
الف) نظریه‌پردازان طرفدار تهاجم بر این باورند که منابع یک کشور توسط قدرت آن نسبت به سایر کشورها تعیین می‌شود و قدرت نیز با تهاجم به کشورهای ضعیف‌تر و انباشت بیشتر قدرت در زمانی که خطر و هزینه‌های آن در حداقل باشد، امکان‌پذیر است در حالی که نظریه‌پردازان طرفدار دفاع معتقدند کشورها بیش از آنکه خواهان نفوذ و قدرت باشند، طالب امنیت هستند. بنابراین کشورها زمانی مهاجم می‌شوند که مورد تهدید واقع شوند.
در این میان عده‌ای بر آسانی حمله کردن و اشغال سرزمینی در برابر دفاع کردن اعتقاد دارند و همچین نظریه‌پردازان بر این باورند که فناوری مزیت‌بخش تهاجم بر دفاع خواهد بود بطور مثال فناوری مرتبط با تحرک به نفع تهاجم و فناوری مرتبط با قدرت آتش به نفع دفاع است.
ب) نظریه‌پردازان دفاع غیر تهاجمی عمدتاً بر مبنای استنباط تئوری بازدارندگی هسته‌ای تأکید دارند. دفاع غیر تهاجمی از یک سر فقدان هرگونه اقدام تهدید‌آمیز نسبت به رقیب را که موجب تقویت معمای کنش ـ واکنش، تقویت انگیزه حملات پیشگیرانه می‌شود تکیه دارد و از سوی دیگر بر آرامش و استقرار پراکندۀ نیروهای نظامی در قالب واحدهای بسیار کوچک در سراسر کشور اصرار می‌ورزد. (اصل عدم تحرک)
نگرش دفاع غیر تهاجمی مبتنی بر توانمندیهای دفاعی کافی و کاملاً‌ فاقد توانمندیهای تهاجمی می‌باشد.
ج) بحث دیگری که در مورد دفاع به آن اشاره شده است دفاع از نظر اسلام است که در این قسمت به آیات و روایات و احادیث و همچنین نظریه‌های فقهای فرق مختلف اسلامی در امر دفاع پرداخته شده است. جهاد از منظر قرآن که بر جهاد با ظالمین و متجاوزین و منافقین، کافرین ترغیب می‌نماید.
دیدگاههای حضرت امام خمینی«ره» در امر دفاع که آنرا پرورش‌دهنده جوهر انسانیت و مایۀ بروز شجاعت در انسان می‌داند و دفاع را از اوجب واجبات برمی‌شمارند. نظر فقهی حضرت امام‌«ره» جهاد دفاعی را اختصاص به حمله نظامی دشمن نمی‌داند، بلکه هر نوع حمله‌ای که به مسلمانان بشود اعم از اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... در همۀ این موارد دفاع واجب است.
دیدگاه‌های مقام معظم رهبری در اهمیت دفاع از سه رکن مهم نشأت گرفته است:
1ـ اصول و معیارهای دینی.
2ـ اندیشه‌های امام خمینی«ره»
3ـ قانون اساسی
رهبری نظام با توجه به نقش مهمی که دارا می‌باشند در ساختار دفاعی جمهوری اسلامی ایران نقش تعیین‌کننده و منحصر به فردی دارند به گونه‌ای که می‌توان گفت، از یک سو مشروعیت بسیاری از تصمیمات به تصوب ایشان است و از سوی دیگر رهنمودهای رهبری در تبیین استراتژی دفاعی کشور مورد توجه قرار می‌گیرد. نتیجه اینکه سیاست دفاعی اهداف زیر را دنبال می‌کند:
1ـ استقلال نظامی
2ـ تقویت توان دفاعی کشور
3ـ قدرت و آمادگی
4ـ خودکفایی در توسعه صنایع دفاعی
2ـ ابعاد امنیت:
ابتدا ویژگیهای امنیت شامل نسبی بودن، ذهنی بودن، تجزیه‌ناپذیر بودن امنیت برشماری شده و نتیجه اینکه در تمامی کشورها، تمامی احزاب موجود بدون توجه به سلایق، اختلاف فردی، گروهی، طبقاتی و... در مورد چهار مؤلفه زیر اتفاق‌‌نظر دارند:
1ـ حفظ جان مردم
2ـ حفظ تمامیت ارضی کشور
3ـ حفظ منافع اقتصادی و سیاسی
4ـ حفظ استقلال کشور
نظریه‌پردازان ابعاد امنیت را چنین برمی‌شمارند:
الف) امنیت سیاسی
ب) امنیت نظامی
ج) امنیت فرهنگی اجتماعی
د) امنیت اقتصادی
با تشریح و توصیف ابعاد مختلف امنیت در نهایت چنین نتیجه گرفته می‌شود که در واقع‌گرایی سیاسی جهان و در شرایط بین‌الملل توسعه بُعد نظامی در آینده از تقدم می‌افتد و جای آنرا رقابت اقتصادی و همکاریهای منطقه‌ای و جهانی خواهد گرفت و به عبارت دیگر در جهان آینده هر کس قدرت اقتصادی بالاتری داشته باشد قدرت برتر خواهد بود. قدرت اقتصادی پیام‌آور امنیت است.
3ـ عرصه‌های نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی
با توجه به حضور جوانان انقلابی و باانگیزه معنوی از تخصصهای مختلف در بسیج امکان ورود در عرصه‌های گوناگون را برای بسیج فراهم نموده است. چنانچه مسئولین شرایط لازم را فراهم نمایند بسیج می‌تواند در همۀ عرصه‌هایی که ذکر می‌شود نقش بسیار مؤثر و چشم‌گیری ایفا نماید. عملکرد بسیج در گذشته حاکی از آن است که در هر عرصه‌ای که امکان حضور آن فراهم گردیده قابلیت و توانمندی خود را به نحو شایسته بروز داده است. با بررسی اسناد و مدارک و گزارشهای عملکردی بسیج نقش‌هایی که تاکنون ایفا نموده همۀ ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بسیج نیست لذا با استفاده از تجربیات فرماندهان و صاحبنظران و بکارگیرندگان بسیج و نخبگان در سطح راهبردی و همچنین بکارگیری نیروهای مردمی در کشورهای مختلف دراین بخش از پژوهش، چنین نتیجه گرفته می‌شود که بسیج در عرصه‌های 7گانه زیر به ترتیب اولویت در دفاع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نقش اثرگذار و چشم‌گیری ایفا خواهد نمود:
الف) عرصه نظامی (عمق‌بخشی به دفاع و پایان‌ناپذیر نمودن آن):
از نظر پاسخگویان و خبرگان و یافته‌های اسنادی این پژوهش، اولویت‌ اساسی و راهبردی در نقش‌آفرینی بسیج مقابله با تهدید نظامی دشمن (آمریکا و...) می‌باشد و در نتیجه با گذشت بیش از 20 سال از پایان جنگ تحمیلی هنوز به بسیج در عرصۀ نظامی نیاز است و قابل توجه است که در بین شاخصهای 7گانه عرصه نظامی بیشترین امتیاز را شاخص دفاع از شهرها، دفاع از کوی و برزن و اجرای عملیات تأخیری به خود اختصاص داده است.
ب) عرصه امنیتی (عمق‌بخشی به امنیت پایدار و مردمی):
نتایج تحقیق نشانگر این است که عرصه امنیتی بعد از عرصۀ نظامی در اولویت دوم بوده در بین شاخصهای این عرصه، شاخص عملیات مقابله با ناآرامیها و اغتشاشات اجتماعی از اولویت یکم و این امر بیانگر این است که دو عامل تهدید خارجی و تهدید داخلی همواره امنیت ملی و کشور را تهدید می‌نماید. بسیج علاوه بر مقابله قادر به پیش‌بینی حوادث اجتماعی و پیشگیری از آن نیز با اقدامات مستقیم یا پشتیبانی‌کننده خود از اقدامات دیگر دستگاهها و نهادها می‌باشد. نتیجه اینکه هزینه پایین، گستردگی یگان‌ها در همه جا و همه وقت، پایین بودن هزینه‌های سیاسی و اجتماعی حکومت و دیگر آثار مثبت بکارگیری و مشارکت بسیج در مقابله با بحرانهای اجتماعی و امنیتی و تکمیل اقدامات و توانمندیهای دیگر حکومت، از آثار مثبت به‌کارگیری بسیج در این عرصه محسوب می‌شود.
ج) عرصه فرهنگی اجتماعی (مقابله با تهدید نرم، عمق‌بخشی فرهنگی):
در این پژوهش عرصه فرهنگی اجتماعی در اولویت سوم اهمیت در امر دفاع و امنیت ملی بوده اما در بین شاخصای 7 گانه این عرصه شاخص مقابله با هویت‌زدایی فرهنگی دشمن (اعتقادی، اخلاقی، و...) از اولویت یکم برخوردار است با توسعۀ رسانه‌ها و ابزارهای نوین (ماهواره‌ها، اینترنت و...) بی‌شک عملیات روانی امروزه به یکی از قدرتمندترین و مؤثرترین ابزارها در نبرد و رویارویی به شمار می‌رود.
اقدامات چند سال اخیر دشمن در کشور که مقام معظم رهبری آنرا شبیخون فرهنگی نامیدند از همین مقوله می‌باشد، مقابله با این ترفند دشمن گرچه امری دشوار است اما ناممکن نیست و در برنامه چهارم نیروی مقاومت در برنامه چهارم توسعه بیشترین اعتبار و برنامه را به امر فرهنگی اختصاص داده و تا حدودی موفق بوده است.
نتیجه اینکه بسیج با دو هدف مقابله و پیشگیری در زمینه فرهنگ‌سازی و نهادینه‌سازی ارزش‌های اسلامی و فرهنگ دفاع مقدس و تفکر بسیجی بایستی طرحها و برنامه‌های خود را تقویت نماید تا بتواند نقش مؤثری ارائه نماید.
د ـ عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد نجات
این عرصه از نظر صاحبنظران و پاسخگویان در اولویت چهارم قرار دارد و لیکن در بین شاخصهای 6گانه این عرصه شاخص کمک به دولت در امر امداد و نجات در حوادث طبیعی و غیر طبیعی در اولویت اول قرار گرفته و این امر نشانگر آن است که با توجه به اینکه کشور ما در تهدید دائمی حوادث غیر مترقبه قرار دارد و تجربۀ 3 دهۀ گذشته انقلاب بر این موضوع دلالت دارد و بسیج در حوادث طبیعی و غیر طبیعی مانند سیل، زلزله، و... به خوبی ایفا نقش نموده است. در نتیجه بایستی در تحقق این خواسته برای تجهیز و آموزش بسیجیان اقدامی اساسی صورت پذیرد.
ناگفته نماند چنانچه جنگی اتفاق بیفتد و دشمن اقدام به موشک‌باران و یا بمباران مناطق مسکونی شهرها بنماید این عرصه از اولویت خاصی برخوردار خواهد شد.
ه ـ عرصۀ عقیدتی، سیاسی (عمق‌بخشی اعتقادی سیاسی):
به نظر پاسخگویان این عرصه در اولویت پنجم قرار داشته و در بین شاخص‌های 7گانه این عرصه شاخص مقابله با هویت‌زدایی ملی و سیاسی با تقویت خودباوری ملی، اتحاد ملی و... در اولویت اول قرار دارد.
حضور بسیج در عرصۀ سیاسی باعث قوت قلب مسئولین در صحنه‌های بین‌المللی و سیاست خارجی می‌گردد و مسئولان با قدرت و اطمینان خواسته و مطالبات کشور را مطرح و پیگیری می‌نمایند. حمایت عظیم مردمی مؤید مقبولیت نظام در داخل و خارج کشور بوده و قطعاً نقش‌ بازدارندگی را ایفا می‌نماید. نتیجه اینکه هوشیاری بسیجیان مهم‌ترین محور در عرصه سیاسی محسوب می‌شود و بایستی در جهت تقویت و ارتقا این نقش تلاش شود.
و ـ عرصۀ اقتصادی سازندگی (عمق‌بخشی به کارآمدی اسلامی):
پاسخگویان به پرسشنامه این تحقیق این عرصه را در اولویت ششم دانسته و در بین شاخصهای 8گانه آن شاخص محرومیت‌زدایی را در اولویت یکم قرار داده‌اند.
با توجه به وسعت محرومیت در مناطق محروم، دولت به تنهایی قادر به محرومیت‌زدایی نیست و بسیج این نیروی عظیم کم‌هزینه و باانگیزه به راحتی می‌تواند کمک شایانی به دولت نماید. نتیجه اینکه محرومیت‌زدایی فقط با بسیج امکان‌پذیر است.
زـ عرصۀ تولید علم، تحقق و فن‌آوری (عمق‌بخشی علمی، انقلابی):
این عرصه بعنوان آخرین اولویت از دیدگاه صاحبنظران در کارکردها و نقش‌ بسیج محسوب می‌شود و در بین شاخصهای 12گانۀ این عرصه شاخص خدمات علمی به بسیجیان و کمک به شکل‌گیری جنبش نرم‌افزاری و نخبگی بسیج در اولویت یکم قرار گرفته است.
نتیجه اینکه بسیج اگر بخواهد در این عرصه نقش‌آفرینی نماید بایستی به قدرت علمی، داشتن باور، ایمان، امید با استفاده از ایده‌ها و فکرهای نو در همه بخشها بهره‌مند شود و این فرمایش حضرت آیت‌الله خامنه‌ای «مدظله‌العالی» که فرمودند: آن وقتی که نوبت به تحقیقات بسیار دقیق و ریز و حساس است، نیروهای بسیجی در صفوف اولند محقق شود. انشاءالله
پیشنهادهای تحقیق
بررسی سوابق تحصیلی، خدمتی و سن پاسخگویان نشانگر آن است که جامعه نمونه آماری از نخبگی و بالندگی بسیار مناسب و ارزشمندی برخوردارند. طبیعی است که ویژگی‌های فوق‌الذکر حکایت از عمق شناخت آنان به بسیج و امر دفاع و امنیت ملی بوده و بایستی به نظرات آنان که عمدتاً‌ در سطح ملی و راهبردی انجام وظیفه می‌نمایند ارج نهاده و به کار بست لذا بر این اساس پژوهشگر موارد زیر را پیشنهاد می‌نماید:
1ـ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عرصه نظامی (عمق‌بخشی به دفاع و پایان‌ناپذیر نمودن آن) از دیدگاه صاحب‌نظران و نخبگان بسیج در اولویت اول نقش، بسیج در دفاع و امنیت ملی بوده است. لذا برای افزایش آمادگی نظامی و روحیه دفاعی باید به سازمان رزم بسیج بیش از پیش توجه و آن را تقویت نمود.
2ـ بررسی یافته‌های این تحقیق نشانگر این است که در عرصه نظامی شاخص دفاع از شهرها، دفاع از کوی و برزن و اجرای عملیات تأخیری... در بین شاخص‌های هفت‌گانه از اولویت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد لذا می‌طلبد دست‌اندرکاران امر دفاع به تقویت گردان‌های عاشورا و گروه‌های مقاومت رزمی کربلا شامل تأمین تجهیزات، پیش‌بینی آموزش‌های مورد نیاز، پرداخت حق‌الزحمه به بسیجیان و... اهتمام ورزند.
3ـ بررسی یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از نظر پاسخگویی صاحب‌نظران و خبرگان در سطح راهبردی نظامی و امنیتی در عرصه امنیتی (عمق‌بخشی به امنیت پایدار و مردمی) در اولویت دوم بوده و مقابله با ناآرامیها و بحرانها در میان شاخص هشت‌گانه از اولویت خاصی برخوردار است. لذا شایسته است سازمان رزم بسیج به گونه‌ای سازماندهی شود که بتواند پاسخگوی هم‌زمان دو مأموریت دفاعی و امنیتی باشد.
4ـ نتایج تحقیقات حکایت از آن دارد که عرصه فرهنگی اجتماعی بسیج در دفاع و امنیت ملی در اولویت سوم بوده و بین شاخص‌های 7گانه شاخص مقابله با هویت‌زدایی و ناتوی فرهنگی دشمن جهت مقابله با جنگ روانی در اولویت اول بوده است. لذا جهت تحقق این امر بایستی در استراتژی دفاعی به اجرای عملیات روانی و تقویت فرهنگ عمومی جامعه مسئولان فرهنگی، رسانه‌ای، تبلیغی و... ساز و کار مناسبی را طراحی و اجرا نمایند.
5ـ یافته‌های تحقیقات حاکی از آن است که عرصه عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات در دفاع و امنیت ملی در اولویت چهارم بوده و در بین شاخص‌های شش‌گانه شاخص کمک به دولت در امر امداد و نجات در اولویت اول بوده است. نظر به اینکه تجارب سال‌های قبل نشانگر آن است که کشورمان دائماً در معرض حوادث غیر مترقبه (زلزله، سیل و...) شایسته است که سیاستگذاران و برنامه‌ریزان امر بسیج و دولت نسبت به تأمین تجهیزات و آموزش متناسب امداد و نجات سازمان رزم بسیج (گردان‌های امداد و نجات) اقدام عاجل به عمل آورند.
6ـ شایان ذکر است به هنگام وقوع جنگ اجرای عملیات مردم‌یاری و امداد و نجات به سبب بمباران و موشک‌باران دشمن از اولویت‌ خاصی برخوردار می‌گردد.
7ـ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عرصه عقیدتی ـ سیاسی در دفاع و امنیت ملی در اولویت پنجم بوده و در بین شاخص‌های 7گانه این عرصه شاخص مقابله با هویت‌زدایی ملی و سیاسی با تقویت خودباوری ملی، اتحاد ملی و... در اولویت اول بوده و از آنجایی که دشمن با انجام عملیات هویت‌زدایی ملی و اسلامی در پی خدشه‌دار کردن امنیت سیاسی است لذا شایسته است مسئولان و برنامه‌ریزان سیاسی و اعتقادی نسبت به آموزش گروه‌های مختلف جامعه به ویژه قشر دانش‌آموز و دانشجو در مقاطع مختلف برنامه‌ریزی نمایند.
8ـ بررسی یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که عرصه اقتصاد و سازندگی در اولویت ششم دفاع و امنیت ملی بوده و در بین شاخص‌های هشت‌گانه این عرصه شاخص پیشرو بودن در عرصه سازندگی (محرومیت‌زدایی) در اولویت اول می‌باشد از آنجا که دولت به تنهایی قادر نیست در محرومیت‌زدایی مناطق محروم و آسیب‌پذیر اقدام مؤثر و مفیدی انجام دهد. بسیج قادر است با هزینه کمتر و انگیزه بالاتر در این امر دولت را یاری نماید مناسب است با بکارگیری بسیج در این عرصه مقابله جدی با محرومیت شود.
9ـ نتایج تحقیقات حکایت از آن دارد که عرصه تولید علم، تحقیق و فن‌آوری عمق‌بخشی علمی، انقلابی در بین مجموعه عرصه‌های 7گانه نقش بسیج در دفاع و امنیت ملی رتبه آخر یا اولویت هفتم را به خود گرفته است و در بین شاخص‌های دوازده‌گانه شاخص خدمات علمی به بسیجیان و همچنین کمک به شکل‌گیری جنبش نرم‌افزاری و نخبگی بسیج در اولویت اول می‌باشد. برای افزایش کارآمدی و اثربخشی فعالیت‌ها و توانمندی‌ در بسیج استفاده از دانش روز امری ضروری است.
بدین سبب بایستی ترتیبی اتخاذ شود که نیروهای بسیجی بر اهمیت تولید علم، تحقیق و فن‌آوری واقف و در این عرصه پیشگام و سرآمد شوند.