اخلاق؛ گمشده رسانه‌ها

* شاید بهتر باشد به عنوان نخستین سوال درباره محور مصاحبه ما یعنی چهارمین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران توضیح دهید؛
این سمینار قرار است پس از 8 سال بار دیگر در خردادماه برگزار شود، آیا این وقفه طولانی به ضرر مطبوعات کشور نیست؟!
** هم اکنون پس از گذشت 8 سال یک سری ضرورت ها و الزاماتی به وجود آمده است که ما را واداشته تا چهارمین دوره را در خردادماه برگزار کنیم، یکی از این ضرورت ها مسئله صنفی اهالی روزنامه و مطبوعات است، قطعاً امروز چه از نظر کیفی و چه از لحاظ کمی وضعیت مطبوعات تغییر کرده است، ما اکنون در کشور فقط حدود 3 هزار نشریه مکتوب داریم که بالطبع مسائل حقوقی و فنی جدیدی نیز در برابر آنها ایجاد شده و حتماً لازم است که درباره آنها بحث و تبادل نظر شود، از طرفی ما اکنون حتی در زمینه سخت افزاری و شیوه چاپ نیز مثل گذشته نیستیم و در حال حاضر تکنولوژی های نوینی به این حوزه وارد شده است، ما 10سال پیش اینترنت به این شکل و در دسترس مردم نداشتیم، وب سایت های خبری الآن کار یک خبرگزاری را انجام می دهند به عبارتی رسانه ها سهل الوصول تر شده اند و سریع تر عمل می کنند، اینها از جمله مسائلی است که ما باید به آنها توجه ویژه ای داشته باشیم.
ما یک دهه پیش از مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی و نظام های مردم سالار نام می بردیم، اما الآن باید عنوان «مطبوعات» را با «رسانه ها» عوض کنیم.
با این اوصاف برگزاری این چهارمین سمینار می تواند نقطه عطفی در گفتمان رسانه ای کشور باشد. اصلاً به همین منظور نیز چنین سمیناری طراحی شده است که در آن چهار دانشگاه مطرح در حوزه علوم ارتباطات و روزنامه نگاری از جمله تهران و علامه طباطبایی نیز مشارکت فعال دارند، رویکرد ما نیز صرفاً علمی و دانشگاهی است به هیچ عنوان نمی خواهیم که این سمینار حالت سیاسی یا جناحی به خود بگیرد، چرا که سه سمینار قبلی نیز دقیقاً تخصصی و حرفه ای برگزار شده است.
ما از چندی پیش فراخوان مقاله دادیم که خوشبختانه استقبال بسیار خوبی از آن شد، به طوری که مهلت مقالات را هم تا 20 اردیبهشت تمدید کردیم، امیدواریم مقالات خوبی جمع آوری شود، چون معتقدیم این مقالات برای مسیر آینده مطبوعات و رسانه‌های ما بسیار مفید و مثمرثمر است، مشروط بر اینکه به همه جوانب کار پرداخته شود، شما می بینید که در حوزه مطبوعات انبوهی از مسائل، مشکلات و نقاط قوت و ضعف وجود دارد، از نیروی انسانی گرفته تا مسائل حقوقی، صنفی، حمایت های شغلی، بیمه و بازنشستگی و یارانه دولتی که باید به همه این موضوعات پرداخته شود.
چرا که ما در همه این موضوعات حتی قانون مطبوعات دچار خلاهستیم.
الآن یکی از اعتراضات اصلی درباره همین قانون مطبوعات است.
خیلی ها گلایه دارند که قانون مطبوعات مربوط به 15 سال پیش است و ناظر به بحث های امروز نیست.
* همان طور که از اسمش پیداست قانون مطبوعات است نه قانون رسانه ها، در حالی که یکی از معضلات اصلی ما در حال حاضر فعالیت بی محابای رسانه های اینترنتی برخلاف قانون و اخلاق است.
در همین زمینه رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات اخیر خود در مشهد مقدس به این موضوع اشاره ویژه داشته و رعایت اخلاق و قانون را بویژه برای رسانه های الکترونیکی و اینترنتی گوشزد کردند؛ نظر شما در این زمینه چیست؟
** بله، الآن سایت های خبری جدیدی به راه افتاده اند که در حکم یک خبرگزاری عمل می کنند، تکلیف اینها چیست؟ یا حتی امروز خیلی ها در منزل وبلاگی درست کرده اند که کار یک خبرگزاری را انجام می دهد ما هم معتقدیم که اینها جزو همین خلاهاست که باید در این سمینار به طور جدی به آنها پرداخته شود.
بر همین اساس شعاری که در حاشیه این سمینار مطرح می شود نیز ناظر بر توسعه کیفی مطبوعات و نظام اخلاقی فعالیت های رسانه ای خواهد بود.
اخلاق رسانه ای داشتن و رسانه اخلاقی داشتن بسیار مهم است، شما اگر ریشه یابی منصفانه ای در قبال بسیاری از اخبار و سوژه هایی که در این رسانه ها منعکس می شود، داشته باشید، می بینید که ریشه بسیاری از معضلات در بی اخلاقی است و امروز اخلاق گمشده رسانه هاست.
یعنی اگر ما از دایره اخلاق خارج شده و انصاف، حقیقت و مروت را کنار بگذاریم قطعاً نشریه یا رسانه ما به سمت کارهای حاشیه ای و غیرحرفه ای سوق پیدا می کند که نیازمند درج تکذیبیه های پی‌درپی است.
در حالی که یک رسانه حرفه ای به هیچ عنوان وارد فضاهای دروغ، شایعه، تهمت، عملیات روانی و اتهام نمی شود.
* به نظر می رسد تا زمانی که ساز و کار جدی ایجاد نشود همچنان فضای ملتهب دروغ پردازی و درج تکذیبیه های پی در پی ادامه داشته باشد، چرا که وقتی در جامعه ای فرهنگ بی اخلاقی رشد کرد مخاطبان نیز رفته رفته به شایعات و التهاب آفرینی ها علاقه مند می شوند و در این شرایط رسانه های اخلاقگرا با ریزش مخاطب روبه رو می شوند آیا نباید برای رسانه هایی که مروج این بی فرهنگی غیراخلاقی می شوند، مجازات های سنگین پیش بینی کرد؟
** ازسه سال پیش بحث نظام جامع رسانه ها مطرح شد که حلال بسیاری از مشکلات و خلاها در زمینه کار حرفه ای رسانه نگاری است، طبیعتاً اگر این نظام به تصویب نهایی برسد اولاً هر رسانه نگاری در قبال فعالیت های خبری خود مسئول می شود، چرا که تکلیف، حقوق و وظایف کاملاً روشن است.
دوم این که نظام جامع رسانه همه مشتقات رسانه ای از کاریکاتوریست گرفته تا تابلوهای تبلیغاتی و حتی وبلاگ های خبری را دربرمی گیرد و آن وقت در این نظام قطعاً میثاق نامه حرفه ای رسانه نگاران اعمال خواهد شد.
البته کارهای مقدماتی درباره تدوین این میثاق نامه از شش سال پیش در دفتر مطالعات با همکاری دکتر کاظم معتمدنژاد که دبیر علمی چهارمین سمینار نیز هستند، آغاز شده است، در این شرایط قطعاً حرفه ای کارکردن سخت خواهد شد.
به نظر من تنها راه اجرای نظام جامع رسانه است که منافع رسانه نگاران را هم دربرمی گیرد، اما ملاک درحال حاضر قانون فعلی مطبوعات است که از این قانون نیز سرپیچی می شود و خیلی ها حتی این قانون را دور می زنند.
در حالی که قانون برای همه رسانه ها لازم الاجراست و دستگاه قضایی باید همه را به یک چشم ببیند.
* متاسفانه بعضی از رسانه های ما امروز دچار یک غفلت استراتژیک هستند، به طوری که بسیاری از رسانه ها به سیاه نمایی علیه اقدامات داخل کشور می پردازند، علی رغم آن که شرایط دنیا به شکلی است که این رسانه ها می توانند در جهت مثبت نقش سازنده ای ایفا کنند، این کاستی ها را چگونه ارزیابی می کنید؟
** بعضی رسانه ها با دور زدن قانون از اصل آن سرپیچی می کنند. البته هیات نظارت بر مطبوعات عملکرد رسانه ها را رصد می کند تا انحرافات خیلی عمیقی صورت نگیرد و نشریات در قبال منافع ملی سیاه نمایی نکنند، الآن ما در فضای سال جدید قرار داریم و همه باید سال را با آرامش آغاز کنیم، اگر رسانه ای سیاه نمایی کند، شانتاژ خبری راه بیندازد، آن هم در سال تولید ملی به صلاح نیست.
به طور حتم در صورت آلوده شدن فضا به غرض ورزی ها و تبلیغات مسموم ما به اهداف خود دست نخواهیم یافت.
اگر ایراد یا ضعفی هم وجود دارد نباید با بزرگنمایی به موضوعی لاینحل تبدیل شود، ما باید به مشکلات از بعد آسیب شناسانه و حرفه ای نگاه کنیم، نه این که یک موضوع کوچک را سیاسی و جناحی کنیم و به گسترده شدن آن معضل کمک کنیم، مخاطب امروز هوشمند است و سواد رسانه ای دارد و اینطور نیست که ما هر چه نوشتیم، بپذیرد.
به طور حتم این مخاطب مرز بین حواشی و التهاب و سخن درست را به خوبی درک می کند.
البته همه رسانه‌های ما با چالش مواجه نیستند و اغلب آنها از تجربیات و سواد رسانه ای بالایی برخوردارند که ظرفیت خوبی را پیش روی کشور قرار می دهد.
* پیش از سال جدید رهبر معظم انقلاب، شورای عالی فضای مجازی را تشکیل دادند به نظر شما ضرورت تشکیل این شورا چه بوده است؟
** اکنون عصر حاکمیت رسانه هاست و ما نیز مصون از این فضا نیستیم، به طوری که سونامی رسانه های جدید و به عبارتی فضای دیجیتال و سایبر به سمت ما آمده است که اگر برنامه ریزی خوبی داشته و سدهای محکمی درست کرده باشیم تبدیل به فرصت شده و اگر غفلت کنیم تهدید جدی برای ما محسوب می شود، درحقیقت، در قبال اینترنت و فضای مجازی باید بسیار هوشمندانه و با درایت عمل کنیم.
رهبر معظم انقلاب نیز بر همین مبنا دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی به ریاست رئیس جمهور را دادند، امیدواریم سیاستگذاری و اقدامات مبنایی خوبی در آن برای آینده صورت بگیرد.
بالاخره تا چه زمانی می خواهیم و می توانیم فتیله اینترنت را پائین بکشیم. ما باید یک بازه زمانی برای آن تعیین کنیم که تکلیف ما را در فضای سایبر روشن کند.
فضای سایبری که عرصه های زیادی دارد از موتور جست وجو گرفته تا ویکی پدیا. الآن در چین یک موتور جست وجوگر ملی درست شده است یا ویکی پدیا که خودش یک رسانه است، شما در ظاهر یک واژه را انتخاب می کنید در حالی که ویکی پدیا کاملاً هدفمند تعریف شده است.
ما در این فضا چه نقشی داریم. ما باید در برابر این فضا هوشمند باشیم، چرا که از آن آسیب پذیر هستیم، البته این بدان معنا نیست که از قافله علم و تکنولوژی عقب باشیم.
اصلاً ما تا چه زمانی می توانیم دسترسی مان را از فضای سایبر و دیجیتال قطع کنیم.
باز هم تاکید می کنم که ما باید برای این فضا برنامه داشته باشیم، اگر امروز صلاح ما این است که اینترنت کم سرعت داشته باشیم شاید در آینده صلاح ما چیز دیگری باشد. ما باید از فرصت ها هم بهره برداری کنیم.