تبیین مواضع گروه‌ها: «عملگرایی» ویژگی «کارگزاران»

ـ دیدگاه سیاسی جناح کارگزاران:
یکی از ویژگی‌های این جناح که می‌توان آن را در مواضع سیاسی آنها مشاهده کرد «نگرش پراگماتیستی» است.
ویژگی‌ دیگر این جناح که می‌توان آن را برآمده از همین نگرش دانست، «مصلحت‌اندیشی» و «اعتدال» در برخورد با تحولات سیاسی است.
دیدگاه‌های سیاسی این جناح را در امور داخلی می‌توان در محورهای زیر دسته‌بندی کرد:
الف ـ نگرش به حکومت
1ـ ولایت فقیه، رهبری و مردم:
این جناح معتقد است «در نظام جمهوری اسلامی ایران سرچشمه مشروعیت همه نهادها از ولایت مطلقه فقیه است و بر این اساس ولایت مطلقه فقیه سنگ بنا و محور هر گونه حرکت در نظام» است. (1)
با این حال این جناح بر نقش مردم در نظام جمهوری اسلامی تاکید می‌کند و معتقد است نظام مبتنی بر ولایت فقیه نقش مردم را در این نظام نفی نمی‌کند. در این راستا این جناح «گزینش فرد اصلح» را برای ریاست جمهوری به عهده مردم می‌داند و قایل به این است که علما فقط «ملاکها» را «تبیین و تشریح» کنند اما این مردم هستند که باید «بر طبق نظر و تفسیر خود رییس‌جمهوری را برگزینند.» (2)
2ـ احزاب:
این جناح معتقد به فعالیت احزاب سیاسی است و این که فعالیت‌های سیاسی در داخل کشور باید در چهارچوب احزاب سازمان‌دهی شود.
عطاءالله مهاجرانی از اعضای اصلی جناح‌ کارگزاران در مصاحبه‌ای گفت: «متاسفانه ما در کشور سازمان سیاسی نداریم... سازمان سیاسی که مواضع خود را تبیین کند، نداریم... انشاءالله باید تلاش کنیم سازمان‌های سیاسی مشخص با تابلو و تبلور شخصیتی مشخص در جامعه شکل بگیرد.» (3)
هفته‌نامه بهمن نوشت: «بایستی انتخابات را از حالت رقابت میان افراد و اشخاص خارج کرد و آن را به رقابت میان برنامه‌ها و طرح‌ها تبدیل کرد... این کار در قالب یک تشکل رسمی و مشخص ممکن است.» (4)
این جناح به فعالیت سیاسی در چهارچوب قانون اعتقاد دارد و «استفاده از روش‌های غیر قانونی و خشونت‌آمیز در حذف رقبا را» رد می‌کند. (5)
مهاجرانی در مصاحبه دیگری بر ضرورت تشکیل احزاب سیاسی تاکید کرد.
وی گفت: «در حال حاضر صحنه فعالیت سیاسی گروه‌ها چندان روشن نیست و ضروری است برای رفع این مساله گروه‌های موجود به طور رسمی برنامه‌ها، چگونگی سازماندهی و اهدافشان را در قالب احزاب سیاسی اعلام کنند.»
مهاجرانی این موضوع را که پیدایش احزاب سیاسی ممکن است کشور را به تنش و التهابات سیاسی دچار کند، رد کرد. (6)
مهاجرانی در گفت‌وگویی بر ضرورت «سازمان‌دهی نهادها و احزاب سیاسی» تاکید کرد.
وی گفت: «باید به مردم ایمان داشت و دانست که مردم... ایران هرگز دچار اشتباه نمی‌شوند، باید با سازمان‌دهی نهادها و احزاب سیاسی زمینه حضور آنها را در بستر رفتارهای سیاسی آماده کرد، تا جامعه در فراز و نشیب‌های خود شاهد دگرگونی اعجاب‌انگیز نشود.» (7)
3ـ مشارکت سیاسی:
جناح کارگزاران بر اهمیت مشارکت مردم در فعالیت‌های سیاسی تاکید می‌کند و معتقد است «تضمین حقوق اساسی شهروندان در عمل» به «حضور و مشارکت موثر مردم در صحنه سیاست» کمک می‌کند.
در این رابطه به برخی از حقوق اساسی شهروندان چون «ایمنی در برابر بازداشت و زندانی کردن خودسرانه، آزادی گفتار، نشر و اجتماع (حق گرد آمدن و گفت‌وگو در امور سیاسی)، آزادی دادخواهی و گروه‌بندی (حق تشکیل حزب‌ها، اتحادیه‌ها و دیگر مجامع) وجود دستگاه قضایی و دادگاه‌های مستقلی که هر کس برای دادخواهی به آنها دسترسی داشته باشد»، (8) اشاره می‌کند.
این جناح تاکید می‌کند که برای مشارکت سیاسی مردم می‌بایست موانع توسعه سیاسی را از میان برداشت. از جمله موانعی که در این راه به آن اشاره می‌کند شامل «تدابیری که به تمرکز بیشتر منابع قدرت می‌انجامد، بینش‌هایی که به طریقی بر سر راه رقابت قانونی و مسالمت‌آمیز سیاسی مانع ایجاد می‌کند و همه گرایش‌هایی که می‌کوشد شکاف‌های اجتماعی ما را به صورت تضادهای آشتی‌ناپذیر درآورد» (9) است.
این جناح معتقد به مشارکت سیاسی مردم در چهارچوب قانون اساسی است و با دیدگاه‌هایی که نیروهای سیاسی فعال در چهارچوب نظام را به انقلابی و ضد انقلابی تفکیک می‌کند، به این دلیل که باعث کاهش مشارکت سیاسی مردم می‌شود، مخالف است و تاکید می‌کند «هیچ مشکلی برای یک نظام سیاسی و مردمی مهم‌تر از حذف بخشی از مردم از صحنه سیاست نیست.» (10)
جناح کارگزاران برای مشارکت سیاسی چنان اهمیتی قایل است که از شورای نگهبان به دلیل رد صلاحیت برخی از داوطلبان کاندیداتوری نمایندگی مجلس شورای اسلامی انتقاد کرد.
هفته‌نامه بهمن نوشت: «بالا بودن تعداد کسانی که صلاحیت آنها تایید نشده محدودتر کردن دایره انتخاب مردم است. در چنین شرایطی انتخاب‌کنندگان فرصت محدودتری برای انتخاب‌ گرایش‌ها و برنامه‌های متفاوت اقتصادی و اجتماعی دارند. به همین دلیل کسانی که سلیقه‌ها و حساسیت‌های خود را در میان فهرست تایید شده نمی‌یابند تمایل کمتری برای مشارکت در انتخابات خواهند داشت.»
این نشریه در ادامه این اقدام را «اختلال در روند توسعه سیاسی و مانعی بر سر راه توسعه همه‌جانبه ایران» (11) توصیف می‌کند.
همچنین این نشریه این که «40 درصد» از داوطلبان کاندیداتوری نمایندگی مجلس مورد تایید شورای نگهبان قرار نگرفتند را «موجب نگرانی و طرح سئوال‌های جدی در این‌ باره» (12) می‌داند.
عطاءالله مهاجرانی با اشاره به این که مشارکت مردم در ساختار سیاسی کشور نباید به صورت سطحی باشد؛ برای مشارکت مردم سه مولفه قایل است، که آنها را به صورت زیر دسته‌بندی می‌کند:
«الف ـ اطلاع و آگاهی مردم دربارۀ موضوع مشارکت. مثلاً نقش مجلس، وظایف و اختیارات مجلس را به خوبی بشناسد و در یک فرصت منطقی و مناسب تشخیص دهند که چه کسانی برای نمایندگی صلاحیت دارند.
ب ـ اختیارات و امکانات انتخاب اصلح. به گونه‌ای که مردم گمان نکنند داوطلبان شایسته نمی‌توانند کاندیدا شوند یا اگر شدند بوروکراسی بررسی صلاحیت کاندیدا، عرصه را برای انتخاب مردم تنگ می‌کند.
ج ـ دلبستگی و نظارت بر موضوع مشارکت.» (13)
4ـ آزادی:
عطاءالله مهاجرانی به برخورد همراه با تساهل با دیدگاه‌های مخالف اعتقاد دارد و قایل به وجود آمدن فضایی است که «حرمت و اعتبار صاحب‌ نظر و اندیشه رعایت و حفظ شود» و امکان طرح آراء و اندیشه‌ها وجود داشته باشد «در عین اینکه ممکن یا محتمل است نظر او رد یا نفی گردد.»
وی با این نگرش که باید «اختلاف‌نظر و سلیقه را مبنای داوری قرار داد، هر روز فردی یا گروهی را به کناری زد» مخالفت کرد و بر استفاده از توان «همه افراد و گروه‌ها در توسعه‌ و سازندگی» تاکید نمود. (14)
هفته‌نامه بهمن نیز در این زمینه بر حفظ «حریم صاحب‌نظران و اندیشمندان جامعه» تاکید کرد و «شکستن این حریم هر روز به بهانه‌ای» را عاملی دانست که «دست‌یابی به توسعه، عدالت اجتماعی و جایگاهی بایسته در جهان برای کشور ما را [به] خیالی محال» (15) تبدیل می‌کند.
این جناح معتقد به آزاد بودن طرح دیدگاه‌های مختلف در جامعه است.
هفته‌نامه بهمن «تلاش برای تک‌فکری‌گری و... بازگشت به جامعه بسیط با تفکراتی قالبی و استاندارد شده» (16) را رد کرد.
جناح کارگزاران بر آزادی فعالیت مطبوعات تاکید می‌کند و با اعمال فشار و محدودیت بر آنها مخالف است و از لغو مجوز انتشار مطبوعات انتقاد می‌کند.
هفته‌نامه بهمن نوشت: «قانون مطبوعات نظر به بقای انتشار نشریات داشته و جز دو مورد استثنایی امکان لغو پروانه انتشار نشریات را از میان برده است. توسعه لغو امتیاز نشریات سنت حسنه‌ای نیست و با اصول و قواعد حقوق مطبوعات و حقوق کیفری نه تنها سازگار نیست که در تعارض کامل نیز هست.» (17)
این جناح خواستار حضور قدرتمند مطبوعات در صحنه سیاسی کشور است و «نقش نظارتی و نه فقط انعکاسی» برای رسانه‌ها قایل است.
هفته‌نامه بهمن نوشت: «در جامعه رسانه‌ها هنوز قدرت لازم را پیدا نکرده‌اند... رسانه‌ها از خود در فعال‌ترین شکل تصور نقش انعکاسی دارند اما کمتر خود را در مقام بازجو می‌دانند که می‌تواند در مورد مسایل گوناگون جامعه جستجو و نارسایی را برملا کند... تصور دستگاه‌های اجرایی از رسانه تصور منعکس‌کننده فعالیت‌های آن است.
دستگاه‌های اجرایی موانع زیادی بر سر راه کسب خبر برای رسانه‌ها ایجاد می‌کنند.» (18)
5ـ صدور انقلاب:
جناح کارگزاران به جای «صدور انقلاب» به درون توجه دارد و معتقد به ساختن کشور و ارایه آن الگو به جهانیان است.
هفته‌نامه بهمن در این زمینه نوشت: «موثرترین راه برای تاثیرگذاری بر سایر کشورها در جهان کنونی الگوسازی است. تنها کشوری در شرایط فعلی قادر است آرمان‌ها و ارزش‌های خود را در جهان تبلیغ نماید که بتواند نشان دهد که در پرتو تحقق ارزش‌هایش ملت به سطح قابل قبولی از رفاه، امنیت ملی و اجتماعی، مشارکت سیاسی و آزادی‌های فردی دست یافته است.» (19)
ـ دیدگاه‌های سیاست خارجی
1ـ اصول سیاست خارجی:
با توجه به این که رشد و توسعه اقتصادی از اهداف اصلی جناح کارگزاران سازندگی است، این جناح به سیاست خارجی به عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به این اهداف نگاه می‌کند.
در این راستا «تشنج‌زدایی در روابط خارجی، تعدیل رفتار سیاسی برای جذب سرمایه، تلاش برای تغییر برداشت جامعه بین‌المللی از رفتارهای سیاسی ایران و اصلاح چهره بین‌المللی ایران» از اصول سیاست خارجی این جناح محسوب می‌شود. (20)
2ـ رابطه با آمریکا:
این جناح منعی در برقراری ارتباط اقتصادی با آمریکا نمی‌بیند. مرعشی از اعضای اصلی این جناح می‌گوید: «رابطه اقتصادی با آمریکا به نفع ماست چرا که ما به راحتی نمی‌توانیم نفتمان را به کشورهای خارجی بفروشیم... رابطه بازرگانی و اقتصادی هیچ‌گونه مغایرتی با مبارزه با آمریکا ندارد.» (21)
در مورد مذاکره با آمریکا برای حل اختلافات دو کشور، به نظر می‌رسد این جناح مخالفتی با آن ندارد اما در حال حاضر به دلیل این که رهبر انقلاب با آن مخالف است. با آن مخالفت می‌کند.
عطاءالله مهاجرانی در این رابطه گفت:
«من معتقد بودم مانند کشور ویتنام که همزمان جنگ با آمریکا، در ژنو مذاکره می‌کردند و یا مذاکره امام حسین(ع) با فرمانده سپاه یزید و یا مذاکرات حضرت علی(ع) با معاویه، می‌توانیم خواسته‌هایمان را بگوییم. بطور کلی مذاکره با دشمن ضد ارزش نیست اما وقتی که مقام معظم رهبری خط قرمزی رسم فرمودند من دیگر اظهارنظر نکردم.» (22)
«محسن نوربخش یکی دیگر از اعضای اصلی این جناح بر «برقراری روابط سالم، دوستانه و گسترده با تمام کشورها «به جز آمریکا و اسراییل» تاکید کرد. (23)