تاریخ انتشار : ۰۲ مهر ۱۳۹۱ - ۱۵:۵۴  ، 
کد خبر : ۲۴۶۸۰۴
راهبردی برای جهاد اقتصادی

تولید ملی و نیروی کار در افق 1404

علیرضا فرقانی مقدمه: شاید نباید کار مسئولین به جایی می کشید که ولی امر مسلمین مجبور به گوشزد ساده ترین نکات حکومتداری شوند. تحریم تبلیغ کالای خارجی، عدم فروش کالاهای خارجی که نمونه آن در داخل تولید می شود ، ممنوعیت کالای خارجی و ... مسائلی نبود که نیاز باشد رهبر انقلاب راسا وارد میدان شود. علی ایحال اتفاقی است که افتاده و امام امت هم کما فی سابق کم کاری مسئولین را به دوش می کشند اما اگر قرار باشد باز هم مسئولین با این معیار مانند شعاری شاعرانه برخورد کنند ممکن است دیگر وقتی برای اصلاح امور نباشد. در باب ابعاد مفهومی تولید و گستره عملیاتی آن مباحث زیادی مطرح شد و البته هنوز هم جای کار دارد اما موضوع مغفول مانده بررسی استراتژی متناسب با شرایط بومی ایران برای بهبود اوضاع تولید و نیروی کار است که در این نوشتار به صورت فشرده به آن می پردازیم.

در مورد تولید، حمایت از تولید ملی و به تبع آن حمایت از کار و سرمایه ایرانی؛ مناسب ترین راهبرد، استراتژی حفظ و بهبود است. در این راهبرد بایستی اوضاع تولید اعم از معدن،کشاورزی و صنعت در تمامی ابعاد واقعی آن رصد و در کنار امکانات و آرمانهای مورد نظر ملت و حکومت قرار بگیرد تا بتوان برنامه ریزی درست برای رسیدن به وضعیت مطلوب با توجه به امکانات موجود داشت. البته تنها، مدیران لایق که مولفه های درک و جرات را توامان داشته باشند می توانند فارغ از دغدغه های سطحی و بخشی به اجرای یک راهبرد بپردازند.
نکته: این راهبرد فی حد نفسه خنثی بوده و جهت گیری دینی آن برمی گردد به راهبرد نویسان و روشهای دینی اجرای آن نیز بستگی به مدیران در سطح عملیاتی آن دارد.
راهبرد “حفظ و بهبود” سه گام عمده دارد. 1- حفظ وضع موجود 2- بهبود اضطراری 3- بهبود اساسی
گام نخست؛ حفظ وضع موجود است. منظور بنگاه هایی هستند که در وضعیت عادی به سر می برند و طبق طرح توجیهی از پیش تعیین شده در حال کار و فعالیت هستند. در مرحله از اول گام اول؛ بایستی کارگاه های تولیدی، بنگاه های زودبازه، کارخانجات بزرگ، کشاورزان و زمینهای کشاورزی در حال فعالیت که موفق به بهره برداری حداقل 70درصد از ظرفیت اسمی کارگاه و زمین شده اند شناسایی شوند. در مرحله بعدی بایستی شر ایط حیات سیستمی (انرژی، مواداولیه و...) ، مرگ سیستمی ، رشد سیستمی و ... را برای واحد مذکور برای رسیدن و با حفظ شرایط مطلوب احصا کرد و سپس برای حفظ وضعیت این بنگاه های اقتصادی برنامه ریزی کرد تا وضعیت مطلوب و عادی به وضعیت تنش و تشنج تنزل نکنند.
گام دوم؛ بهبود اضطراری است. در این گام مجموعه هایی که در حالات تنش، تشنج، بحران وجود دارند مورد مطالعه قرار می گیرند. تنش در یک سیستم وقتی اتفاق می افتد که جزئی از سیستم از کار بیفتد اما اختلالی در روند انجام وظیفه دیگر اعضای سیستم که برای رسیدن به هدفی خاص در یک کل مشغول فعالیت هستند ایجاد نشود. تشنج مرحله حادتری نسبت به تنش است که از کارافتادگی قسمتی از سیستم در روند انجام وظیفه دیگر اعضای سیستم تاثیرگذار بوده و موجب تعطیلی یا کندی قسمت های دیگر مجموعه شود. بحران نهایت تشنج است زمانی که از کار افتادگی یک قسمت تقریبا به تمام مجموعه سرایت کرده و دیگر نمی توان از آن مجموعه انتظار یک محصول مطلوب را داشت و در این حالت بقامندی سیستم زیر سئوال رفته و در صورت عدم مرتفع کردن این مشکل سیستم نابود خواهد شد.
در گام دوم از استراتژی “حفظ و بهبود” بعد از تشخیص وضعیت مجموعه هایی که در سه حالت فوق قرار دارند بایستی برای ارتقای آن مجموعه از حالت بحران به تشنج ، تشنج به تنش و تنش به عادی برنامه ریزی کرد و با استفاده از نقاط قوت مجموعه و فرصت های بیرون از آن در جهت بهبود اوضاع اضطراری و مهار تهدیدات و کمتر کردت نقاظ ضعف تلاش کرد. مولفه سرعت در اجرای برنامه‌ریزی ها در این گام به دلیل حساسیت وضعیت سیستم از اهمیت بسیار بالای برخوردار است و ممکن است در صورت تعلل در اجرای احسن این گام مجموعه به ورطه نابودی کشیده شود.
نکته: گام بهبود اضطراری در مورد واحدهای تولیدی‌ای قابل اجرا می باشد که اساسا احداث آن واحد واجد طرح توجیهی معقول و کارشناسی شده ای باشد. در صورتی که واحد تولیدی با وضعیتی بحرانی داری طرح توجیهی نباشد صرف هرگونه حمایت از آن واحد اتلاف انرژی محسوب شده و تخصیص نادرست منابع فرصت بهبود واحدهای توجیه‌پذیر را از بین می برد. به عنوان نمونه وقتی در یک معدن آهن میزان درصد استحصال آهن کمتر از 40درصد باشد ایجاد واحد تولیدی معدن آهن در آنجا توجیهی ندارد لذا در صورتی که سرمایه گذاری در آن معدن شروع به کار کند و به دلیل نداشتن توجیه رو به ورشکستگی باشد تنها کمک دولت می تواند، پلمب آن واحد و جلوگیری از ادامه متضرر شدن کارفرما و هدر رفتن بیش از پیش نیروی کار در آنجا باشد و هرگز نباید برای تخصیص منابع به آن واحد جهت جلوگیری از بحرانی نشدن آن حرکتی صورت داد.
گام سوم؛ بهبود اساسی است. این گام کاملا ایجابی بوده و تولیدی مد نظر است که در زمان طرح ریزی استراتژی “حفظ و بهبود” هنوز ایجاد یا فراگیر نشده است. مقدمه این گام پرداختن به ضرورت ایجاد تمرکز بر تولیدی خاص در افقی بلند مدت است. این ضرورت ها بایستی پاسخگوی سئوالاتی مانند نیازسنجی، امکان سنجی باشد. بدین معنی که در حوزه آینده شناسی در گستره جهان(و نه محدوده هایی مانند کشور و منطقه) با توجه به وضعیت موجود به پیش‌بینی تقریبی نیازها می پردازد. البته این نیاز لزوما ذائقه‌یابی نیست و ممکن است از ذائقه سازی نیز بهره مند شود.
حال برای تقریب به ذهن خوانندگان با طرح راهبردی “حفظ و بهبود” به نمونه هایی از تولید در جدول فوق اشاره می کنیم..
نکته: در این راهبرد، منظور از تولید در سطح خرد واحدهای تولیدی جزء می باشد اعم از صنعت و معدن و کشاورزی که رصد اوضاع آنها برای تشخیص وضعیت باید توسط خود واحد گزارش و سپس برای قرار گرفتن در یکی از سه گام راهبرد “حفظ و بهبود” گزارش توسط گزارش دستگاه ذیربط بررسی و تایید شود. اما منظور از تولید در سطح کلان، تولید کلی است که باید فلان صنعت یا فلان استحصال معدنی در دستور کار قرار بگیرد و مورد تمرکز بیشتری باشد و سپس واحدهای تولیدی جزء در جهت فراگیری آن تبیین و ایجاد شود.
نکته: محتوای جدول زیر تنها نمونه های عملیاتی برای آشنایی با این راهبرد است. لازم به ذکر است که هدف از این طرح موضوع آشنایی مسئولین با این راهبرد بوده و هیچ‌گونه ادعایی برای مثال های آن وجود ندارد و هر گام ممکن است شامل چندین نمونه از مصادیق تولید باشد ولی در اینجا تنها به یک نمونه از آنها اشاره می شود.
حفظ وضع موجود
برنامه ریزی برای حفظ وضع موجود تولید در تمامی ابعاد آن اعم از معدن، صنعت و کشاورزی ایجاب می کند که واحدهای معدنی با نرخ بازدهی بالاتر از نرخ تورم که قویا در حال فعالیت هستند شناسایی شوند. سپس برنامه ریزی مناسب در جهت پیشگیری افول این واحدها و راه های مهار اتفاقات احتمالی که ممکن است این روند را کند کند برای ادامه به کار آنها حداقل با قوت قبلی صورت گیرد.
معدن - کلان
از آنجایی که شرکت ملی صنایع مس ایران با اقدامات موثر و ارزیابی فرصت‎های ممکن با هدف تأمین بازار داخل، توسعه بازار هدف در دنیا، افزایش سود و حضور در عرصه تولید، نقشه راه توسعه شرکت را با هدف دستیابی به تولید 700 هزار تن مس تصفیه شده (کاتدی) در سال 1394 تدوین و عرضه کرده است به نظر می رسد اوضاع استحصال مس متناسب با طرفیت ها و نیازها است و نسبت به دیگر معادن در اوضاع بهتری قرار دارد و تقریبا در وضعیتی مطلوب به سر می برد. لذا بایستی برای حفظ واحدهای تولیدی معادن در حوزه مس و ادامه روند موفقیت آمیز فعلی تلاش کرد. در حال حاضر جایگاه ایران اسلامی در رتبه‎بندی بین‎المللی از لحاظ میزان ذخیره مس در رتبه 9 قرار دارد.
صنعت - کلان
صنایع دفاعی جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر اعم از آفندی و پدافندی به پیشرفت های قابل توجهی دست یافته است. شتاب این پیشرفت به قدری چشمگیر بوده که حتی برای مخالفین و دشمنان نظام هم غیر فابل انکار است. مسئولین ذیربط در امر صنایع دفاع بایستی روند دهه اخیر این صنعت استراتژیک را با شتابی بیشتر و تولید دانشی گسترده تر ادامه دهند تا ان‌شاالله جمهوری اسلامی در امر امکانات بازدارندگی در حوزه جنگ مصداق “ وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ “ شود.
کشاورزی - کلان
قیمت تمام شده گندم برای کشاورزان 470 تومان است که دولت تنها 425 تومان برای خرید گندم بودجه کنار گذاشته است. این سیاستگذاری راه را برای دلال باز کرد. خرید گندم به قیمت کیلیویی 440 تومان توسط دلالان باعث شد که نه دولت به مراد خود برسد و نه کشاورز. و همچنین راه برای بازرگانان و تجار برای واردات گندم از برزیل و دیگر نقاط جهان به ایران باز شد. نتیجه طبیعی آن سرخوردگی کشاورزان گندمکار است برای کشت دوباره و اهتمام برای ماندن در خودکفایی کالای استراتژیکی مانند گندم. لذا باید دولت جمهوری اسلامی به هر قیمتی شده امید کشاورزان برای کاشت گندم را کور نکند و این مهم محقق نمی شود جز اینکه دولت از بعد اقتصادی و هزینه فایده به این کالای اساسی نگاه نکند تا خدایی ناکرده برای نان شب نیز محتاج بیگانگان نشویم.
بهبود اضطراری
برنامه ریزی برای بهبود اضطراری تولید در تمامی ابعاد آن اعم از معدن، صنعت و کشاورزی ایجاب می کند که واحدهای معدنی با نرخ بازدهی کمتر از نرخ تورم که قبل از مرحله ورشکستگی و در حال فعالیت هستند شناسایی شوند. سپس برنامه ریزی مناسب در جهت بهبود فوری آنها با اولویت تنش، تشنج، بحران و رساندن آنها به وضعیت بهتر و نهایتا وضعیت عادی و مطلوب صورت گیرد.
معدن - کلان
ایران با دارا بودن در حدود 70 نوع ماده معدنی و 95 بیلیون تن ذخایر کشف شده و بالقوه در جایگاه ‌15ام کشورهای غنی از حیث دارایی‌های معدنی و یکی از مهم‌ترین تولید کنندگان مواد معدنی جهان به حساب می‌آید. این درحالی‌است که تولیدات معدنی کمتر از یک درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد. بایستی با یک برنامه ریزی دقیق و سریع به جذب سرمایه گذاران در حوزه معدن پرداخت اما استحصال از معادن نباید رویه ای افراطی به خود بگیرد.
صنعت - کلان
صنعت ذوب آهن از آنجایی که در مرحله بعد به فولاد مبدل می گردد و فولاد از اهم مصالح ساختمانی و عمرانی محسوب می‌شود، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. به علت کمبود واحدهای ذوب آهن به اندازه کافی، واحدهای فولاد با ظرفیت کامل قادر به فعالیت نبوده و به دلیل کم بودن خوراک (آهن اسفنجی) برای واحدهای فولاد مجبور به واردات فولاد به کشور هستیم.
به نظر می رسد با توجه به منابع غنی سنگ آهن باید صنایع ذوب آهن به طور فراگیری گسترش یابند تا وابستگی فولاد و در نهایت صنایع عمرانی به واردات به حداقل برسد.
کشاورزی - کلان
غلات؛ در بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی، بیش از 80 درصد غذای مردم از غلات تأمین می‌گردد. از انواع غلات می توان به گونه‌های سردسیری غلات مانند گندم و جو و گونه‌های گرمسیری غلات مانند برنج، ذرت، ذرت و ارزن اشاره کرد. بسیاری از پروتئین‌های گیاهی به همین دلیل که اسیدهای آمینه کافی ندارند نمی‌توانند به تنهایی در رژیم غذایی افراد مورد استفاده قرار گیرند، بلکه در کنار آنها باید از پروتئین‌های حیوانی و سبزیجات و حبوبات هم استفاده نمود. البته پروتئین‌های حیوانی که از انواع حیوانات تأمین می‌شوند، خود متکی بر منابع گیاهی و از جمله غلات هستند.
چون اغلب از انواع گیاهان و غلات، به عنوان خوراک دام استفاده می‌شود.امروزه نزدیک به 70 درصد سطح زیر کشت یک میلیارد هکتاری جهان را غلات اشغال نموده اند. تقریباً نیمی از کل نیازهای غذایی انسان بویژه در آسیا به طور مستقیم از غلات تأمین می‌گردد. همچنین تولید غلات در مقایسه با دیگر فراورده‌های غذایی از جمله گوشت، تخم مرغ، شیر و... بسیار بیشتر است. تولید سالانه غلات در جهان، بیش از یک میلیارد و هفتصد میلیون تن می‌باشد.متاسفانه در حال حاضر وضعیت غلات در کشوری پهناور مانند ایران بسیار اسفناک است تا جایی که جو که از آن به عنوان خوراک دام از آن استفاده می شود وارداتی می‌باشد و هزینه پیش بینی نشده آن لطمات جبران ناپذیری را به دامپروی وارد کرده است.
بهبود اساسی؛
در این گام دولت باید با حمایت و احداث واحدهای تولیدی در سطح خرد؛ مترصد تبیین و اجرایی شدن سیاست های کلان نظام در حوزه کلان تولید بهبود اساسی از پیش تعیین شده شود.
معدن - کلان
تکیه یک کشور به یک یا دو نوع انرژی در بقای آن کشور تاثیر خطرناکی دارد. مانند اینکه کشوری صرفا به منبع نفت در حوزه انرژی تکیه نماید. چنانچه نفت تمام شود یا اینکه کشور در نوسان جهانی مصرف و قیمت نفت توان انطباق با شرایط پیش آمده را نداشته باشد قطعا ثبات و بقای آن به خطر خواهد افتاد.
از این جهت است که انرژی های نوین (هسته ای) در کنار انرژی های فسیلی،الکتریکی و تجدیدپذیر از اهمیت خاصی برخوردارند و در نظر بعضی دولت ها ضرورت تمرکز بر انرژی هسته ای نسیت به دیگر انرژی ها مسجل شده است. قابل شکافت و مناسب برای نیروگاه‌های هسته‌ای است. وجوب تمرکز بر استحصال اورانیوم از معادن از این بابت است که اورانیوم غنی شده یکی از مراحل چرخه سوخت هسته‌ای است.اورانیوم یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن U می باشد. اورانیوم که یک عنصر سنگین، سمی، فلزی، رادیواکتیو و براق به رنگ سفید مایل به نقره ای می باشد.
مهمترین کاربرد اورانیوم در بخش غیر نظامی تامین سوخت دستگاههای تولید نیروی هسته ای است که در آنها سوخت U235 به میزان 2الی3درصد غنی می شود. اورانیوم تخلیه شده در هلیکوپترها و هواپیماها به عنوان وزن متقابل بر هر بار استفاده می شود. معمولا اورانیوم در مقادیر بسیار ناچیز درصخره ها، خاک، آب، گیاهان و جانوران از جمله انسان یافت می شود. ایران از جمله معدود کشورهایی است که که قادر به غنی سازی اورانیوم است. علاوه بر ایران کشورهایی مانند مانند ایالات متحده آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، اسپانیا، آلمان، هلند، انگلستان، ژاپن،برزیل و آرژنتین نیز قادر به غنی‌سازی اورانیوم در حدّ تجاری هستند.
صنعت - کلان
بر اساس نظر استاد عباسی، اگر به منابع نوین قدرت ملی - در جهان آینده - توجه شود، ساختار قدرت آینده، قدرت سایبرنتیک است. قدرت سایبرنتیک، دو ستون اصلی دارد: اطلاعات و انرژی. در نتیجه نیمی از توان ملی را انرژی تشکیل می‌دهد، پس به همین نسبت، نیمی از سیاستگذاری‌ها، بایستی معطوف به ارتقای موقعیت عینی انرژی در طرح‌ها و برنامه‌های ملی گردد. در شرایط فعلی، جهت‌گیری صنعتی کشور «حمل و نقل» محور و خودرو پایه است. صنعت خودرو در قلب این جهت‌گیری و صنعت راه آهن و قطار، صنعت هواپیمایی و کشتی سازی در حاشیه‌ی آن قرار دارند.
در افق 1414، ایران می‌تواند جهت‌گیری صنعتی شدن کشور را، صنعت انرژی قرار دهد: صنعت هسته‌ای - صنعت نفت و گاز و پتروشیمی- صنعت برق- و ... . به واقع، صنعت مادر برای کشوری با شرایط جمهوری اسلامی، صنعت انرژی است، نه جهت‌گیری دیگری. لذا طرح ریزی استراتژی انرژی می‌تواند اساس طرح‌ریزی استراتژی صنعتی قرار گیرد و در این انرژی هسته ای از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است. ایران 1414 باید مهمترین صادر کننده صنعت انرژی در جهان باشد.(ان‌شاالله)
کشاورزی - کلان
در ایران روغن به عنوان یکی از کالاهای مهم کشاورزی مورد نیاز مردم، از سال های دور مورد توجه بوده است. مصرف روغن حیوانی با تعدیل سرانه مصرف بتدریج کاهش یافته و به سهولت روغن نباتی جایگزین آن شد، با احداث اولین کارخانه روغن کشی در سال 1317 ظرفیت تولید روغن نباتی در ایران به سرعت افزایش یافت.بی برنامگی در کشت دانه های روغنی موجب شده است که سالیانه 2.5 میلیارد دلار ارز از کشور برای واردات دانه های روغنی خارج شود. در کشور ما که یکی از بزرگترین مصرف کننده های روغن به شمار می رویم، تنها 300 هزار تن انواع دانه های روغنی کشت می شود که حداکثر 100 هزار تن روغن خام کشور را برای احصای تولید خوراکی تشکیل می دهد ، این درحالی است که برای تامین نیاز تولید روغن سالانه بیش از یک و نیم میلیون تن روغن خام از خارج کشور وارد می شود.
متاسفانه کشت کلزا، سویا، آفتابگردان و گلرنگ که دانه های روغنی به شمار می روند، در میان کشاورزان ایران طرفدار زیادی ندارد و هنوز دولت نتوانسته است با اصلاح بذور و افزایش عملکرد این بذور در واحد سطح کشاورزان را به کشت این محصولات ترغیب کند. کشت این دانه ها در حالی در ایران پیگیری نمی شود که دانه های روغنی و روغن خام دومین محصول وارداتی به کشور هستند. بایستی دولت استراتژی لازم برای ترغیب کشاورزان برای کشت این کالای استراتژیک طراحی و با اهتمامی بیش از پیش به اجرای آن بپردازد.          ادامه دارد...

نظرات بینندگان
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات