محسن هاشمی: سهامدار هیچ بانکی نیستیم

* آیت‌الله هاشمى‌رفسنجانى در خاطراتشان تأکید فراوانى بر توسعه و بهره‌بردارى از مترو داشته‌اند، به طورى‌که شما به عنوان یکى از نزدیکترین افراد به ایشان ریاست مترو را عهده‌دار شدید. علت این تأکید فراوان چه بوده است؟
** ایده ساخت مترو به سال ۵۴ بازمی‌گردد، ولی تا نزدیک انقلاب کار خاصی جز مطالعات ابتدایی برای مترو انجام نشده بود؛ سال ۵۷ هم انقلاب شد عده‌ای اصولا با مترو مخالف بودند و نگاه ویژه‌ای به پروژه‌های بزرگ داشتند .نظر آنها این بود که چرا در شهرهای بزرگ پول خرج کنند که باعث مهاجرت روستائیان شود یا چرا پول فلان روستایی را در تهران خرج کنیم و درخود روستا خرج نشود.پس نتیجه می‌گرفتند به جای اینکه ما در تهران مترو بسازیم روستاها را آباد کنیم. دلیل دیگرى که این افرادبراى مخالفت با مترو داشتند این بود که پروژه‌های بزرگ مثل مترو معمولا در رژیم گذشته دردست قدرت‌های بزرگ بود. مثلا نظارت بر اجرای طرح و مشاوره مترو تهران دردست فرانسو یها بود لذا آنان معتقد بودند غربی‌ها اینگونه پروژه‌ها را ساختند و به ما تحمیل کردند که پول نفت ما را به یغما ببرند.
پس کارهای مترو راکد بود تازمانى که آیت‌الله هاشمی از تهران نماینده مجلس و بعد رئیس مجلس شدند؛ در آن زمان مجمع نمایندگان تهران تشکیل شد و یکی از مصوبات آن احداث مترو بود و مسئولیتش را هم خود حاج آقا عهده‌دار شدند. درهمین حال افرادی مثل آقای هاشمی‌رفسنجانی که معتدل‌تر، دارای عقلانیت بیشتر، دنیا دیده‌تر و اطلاعاتشان وسیع‌تر بود مخالف تفکرهایى نظیر افراد یاد شده، بودند لذا در سال ۵۹ که آقای هاشمی نماینده مردم تهران و رئیس مجلس شدند به همراه نمایندگان تهران مجمعى به عنوان مجمع نمایندگان تهران تأسیس می‌کنند که مشکلات تهران را بررسی کنند.
آقای لطفی که رئیس وقت مترو بودند مسئله مترو را دراین مجمع یادآوری می‌کند و از آن تاریخ مسئله مترو پیگیری می‌شود.آن زمان رسانه‌ها علیه مترو خیلی صحبت می‌کردند و حتی آقایانی که الان خیلی موافق مترو هستند در آن زمان مخالف مترو بودند. آیت‌الله هاشمی اواخر سال ۶۳ در نماز جمعه خطبه‌ای ایراد کردند که به «خطبه مترو» معروف شد و ایشان در آن خطبه گفتند که نه تنها تهران بلکه سایر کلانشهرها هم باید مترو داشته باشند.
* احداث کار مترو چگونه پیگیرى جدى شد؟
** درخواست شرکت رئیس مجلس در جلسه هیات دولت تنها یک بار و آن هم برای مترو صورت پذیرفته است؛ دولت وقت با پروژه مترو موافقت نکرده بود. چون هزینه‌های مترو بالا بود و در آن زمان کشور هم در حال جنگ بو د، می‌گفتند هزینه‌های مترو باید از جای دیگری تأمین شود. لذا آیت‌الله هاشمی برای حل مشکل مترو به هیات وزیران رفتند. حاج آقا در آن زمان تنها و اولین رئیس مجلسی بودند که به جلسه هیات دولت رفتند و با حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رئیس‌جمهور و نخست وزیر وقت مذاکره کردند و در نتیجه موانع اولیه پیش پای مترو رفع شد.
ولی به دلیل مشکلات جنگ، کار با سختی پیش رفت. با آغاز دولت پنجم و سازندگی، با دستور آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و زحمات آقای ابراهیمی (مدیر عامل وقت مترو) ساخت تونل‌ها و حفاری آغاز شد و مترو به عنوان پروژه‌ای که آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی حامی آن بود، آغاز به کار کرد و این در حالی بود که برخی می‌گفتند نمی‌شود مترو را بسازیم.
* کار توسعه مترو از چه زمانى به شما سپرده شدو اصولا چرا شما؟
** تقویم کارى مترو از اول به این صورت بوده که در سال ۵۴ قراردادی با فرانسوی‌ها برای طراحی مترو بسته می‌شود ولی شروع واقعی کار مترو اواخرسال ۵۶ و اوایل سال ۵۷ بو د. تا زمان انقلاب حدود ۳۰ متر از مترو خاک‌برداری شد و تا سال ۶۰ یعنی بعد از انقلاب ۲۳۰۰ متر از تونل‌های مترو ساخته ش د. از سال ۶۰ کار مترو متوقف می‌شود تا سال ۶۶ که مجددا کارش آغاز می‌شود. در زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی‌رفسنجانی به دلیل این که مدیریت مترو در دست شهرداری نبود و توسط دولت انجام می‌شد لذا اختلافات میان شهرداری و مترو گاهی بالا می‌گرفت و این مشکلات به دفتر ریاست جمهوری می‌آمد و چون حاج آقا خیلی فرصت رسیدگی به مشکلات مترو را نداشتند و از آن سو اختلافات باید پیگیری می‌شد و راه حلی ارائه می‌شد عمدتا اختلافات این چنینی را به دفتر بازرسی ویژه ریاست جمهوری ارجاع می‌دادند.
همزمان بااین مسائل به من پیشنهاد شد که به عنوان رئیس دفتر بازرسی ویژه شروع به کار کنم لذا از آن زمان من هم در بخش موشکی وزارت دفاع و هم به عنوان رئیس بازرسی ویژه کارم رادنبال کردم و در نتیجه وظیفه داشتیم مشکلات مترو را بررسی کنیم. درآن زمان هزینه‌های مترو خیلی بالا بود و مشکلاتی با سیستم بانکی به وجود آمده بود لذا بانک‌ها و سازمان مترو به این اجماع رسیدند که من به عنوان عضو غیر موظف مترو حضورداشته باشم. سرانجام در دولت اصلاحات آقای نوری وزیر وقت کشور از من خواستند که ریاست مترو را برعهده بگیرم اما حاج آقا مخالفت کردند و اظهار داشتند که با تعویض مدیر عامل، مترو دیر افتتاح می‌شود اما آقای نوری بعد از دو ماه دوباره پیشنهاد دادند و این بارمن پذیرفتم.
* در تمام سال‌هاى حضور در مترو چه اقدامات برجسته‌اى که بتوان نام آن را «کار مشخص» گذاشت از سوى شما صورت گرفته است؟ اشاره کرده‌اید در مترو واقعا زحمت کشیده‌اید. علت انگیزه حضور طولانى شما در مترو و رها نکردن آن که هنوز هم با وجود برکنارى از مدیر عاملى ادامه دارد، چه بوده است؟
** هنگام پذیرفتن این مسئولیت ما توسعه مترو را مبنای کار قرار دادیم که تا به امروز پیشرفت خوبی داشته است. ما اصلاحات بسیار مفیدی در زیر ساخت‌هاى مترو انجام دادیم – ابتدا روش امانی را به پیمانی تبدیل کردیم. مترو را با تخصیص اعتبارات فازبندی کردیم که این امر موجب مقبولیت مترو در نزد همه و باز شدن دریچه‌های اعتباراتی برای مترو شد. استفاده از روش‌های کاملا زیرزمینی با دستگاه‌های کاملا اتوماتیک برای حفر تونل که از بسته شدن خیابان‌ها جلوگیری می‌کرد و همچنین صرفه‌جویی در هزینه و تسریع بخشیدن به کار را بدنبال داشت، -بومی کردن ساخت مترو که در طراحی و ساخت زیربناها به خودکفایی کامل رسیدیم، کارخانه واگن‌سازی احداث شد، به طورى‌که ۸۰ درصد تجهیزاتی که در مترو استفاده می‌شود کاملا ایرانی است و ۲۰ درصد بقیه اصلا صرف نمی‌کند که در داخل تولید شود، از جمله کارهاى مشخص است.
* زمانى که دکتر احمدى‌نژاد به ریاست جمهورى رسید با جوى که در آن موقع وجود داشت، شما با چه واکنشى از سوى ایشان یا اطرافیانشان مواجه شدید؟
** در طی ۱۳ سالی که در مترو بودم با تمام شهردارها کار کردم، حتی با دکتر احمدی‌نژاد که از سال ۸۲ تا ۸۴ شهردار تهران بودند و به من حکم داد که مدیرعامل مترو باقی بمانم. من خدمات زیادی به ایشان کردم و چون در آن زمان رابطه من با دولت خوب بود، تمام نامه‌های ایشان را من در دولت پول می‌کردم و در مجموع کارها خوب پیش می‌رفت. حتى زمانى که بحث منوریل مطرح شد و من به شدت با آن مخالفت کردم و شورای شهر هم به نظرمن رای داد بازهم مشکلی با هم نداشتیم. اما در زمان انتخابات مطرح شد که چرا هنوز محسن هاشمی رئیس مترو است و می‌خواستند که استعفا بدهم اما من این کار را نکردم.
حتی در جلسه هیأت مدیره هم راى به استعفای من داده نشد. اما سرانجام شرایط طوری شد که حضور من نه تنها باعث عدم حمایت دولت از مترو تهران می‌شد بلکه مترو شهرستان‌ها هم داشت لطمه می‌خورد لذا من کنار کشیدم تا ببینم چه اتفاقی می‌افتد اما همچنان عضو هیأت مدیره باقی ماندم. توجه داشته باشید آقای احمدی‌نژاد در زمان شهرداری خودش استعفای مرا نپذیرفت.
* بسیارى افراد انتظار داشتند با ریاست جمهورى دکتر احمدى‌نژاد، فرزندان هاشمى پست‌هاى خود را ترک گویند، اما این اقدام نه از سوى شما و نه از سوى سایر اعضاى خانواده شما صورت نگرفت. چرا؟
** دلیلی برای قهر کردن وجود ندارد چون ما برای نظام کار می‌کنیم نه برای شخص خاصی.
* شایعات زیادى مطرح است که می‌گویند مترو مانند دانشگاه آزاد یکى از پایگاههاى قدرت مالى و نفوذ هاشمى‌هاست و به همین علت شما حاضر به ترک پست خود نبوده و نیستید و حتى هنوز هم در مترو حضور دارید.
** مترو اصلا پایگاه قدرت مالی ندارد چون حجم پولی که در مترو مصرف می‌شود و قوانینی که مترو دارد اصلا امکان استفاده از مترو به عنوان یک پایگاه قدرت مالی را نمى‌دهد. حساب‌هاى مترو هم توسط شهرداری و هم توسط دولت کنترل می‌شود. همچنین سیستم‌های نظارتی مانند وزارت اطلاعات و بازرسى بر مترو نظارت دارند.
* حالا چند سوال خاص بپرسیم. آیا پیش آمده از اعتبارات مصوب مترو براى اقدامات دیگر نظیر تأمین بودجه‌هاى سیاسى و انتخاباتى استفاده شود؟
** خیر.
* آیا شما و سایر اعضاى خانواده هاشمى جزء بدهکاران بانکى بزرگ کشور هستید؟ چقدر به بانک‌هاى مختلف بدهى دارید؟
** ما هیچ‌گونه بدهکاری بانکی نداریم.
* گفته می‌شود خانواده هاشمى در بانک‌هاى خصوصى مانند پاسارگاد و پارسیان سهام دارد. این موضوع واقعیت دارد؟
** ما در هیچ یک از بانک‌های خصوصی سهام نداریم.
* شغل اعضاى خانواده هاشمى و فعالیت‌هاى اقتصادى آنها چیست؟
** ما هیچ نوع فعالیت اقتصادی براساس شایعات موجود نداریم. تنها از محل درآمدهای کشاورزی و دارایی قبل از انقلاب علاوه بر پست‌های اداری که در ذیل آمده معیشت می‌کنیم. خود من در مترو فعالیت می‌کنم، فائزه که نماینده مجلس بود و در ورزش بانوان فعالیت داشت الآن فقط عضو کمیته المپیک ورزش بانوان است، فاطمه در بنیاد بیماری‌های خاص حضور دارد. مهدی در دفتر دانشگاه آزاد لندن درس می‌خواند و یاسر هم در دفتر مرکز تحقیقات استراتژیک کار می‌کند.