مقاومت با اقتصادی دانش بنیان

محمد اسکندری / m.eskandari.d@gmail.com
شاید چند دهه پیش قدرت کشورها را بر اساس توان نظامی و یا اقتصادی آنها می سنجیدندو یا اینکه تعداد بمبها و هواپیماهای آنها نمود قدرت بود اما در چند دهه اخیر این توان علمی و فناوری یک کشور است که می تواند شاخص قدرت آن را بالاو پایین ببرد. الوین تافلر فیلسوف شهیر آمریکایی که کتاب ها و مقالات متعددی در خصوص پیش بینی تحولات جهانی در آینده و تغییر در جغرافیای قدرت دارد در کتاب جابه جایی قدرت می نویسد؛ «خشونت ، ثروت و دانایی ابزارهای اصلی قدرت هستند و سایر منابع از اینها سرچشمه می گیرند. اما علم و دانایی انعطاف پذیرترین و بنیادی ترین منبع قدرت است. زیرا می تواند به شخص کمک کند تا چالش هایی را دفع کند که ممکن است به استفاده از زور یا ثروت نیاز داشته باشد.به عبارت صحیح تر می توانیم این ادعا را طرح کنیم که امروز رابطه میان قدرت در تمام
حوزه های سیاسی، امنیتی ، اقتصادی و حتی فرهنگی و اجتماعی در ارتباط مستقیم با مسئله افزایش دانش و تولید علم است. جوشش علم در جامعه کلید حل بحران ها و چالش هاست.
ایران نیز پس از پیروزی انقلاب و با عبور از چالش های بنیادین اوان انقلاب و دوران جنگ تحمیلی نگاه خود نسبت به علم و فناوری را یک نگاه راهبردی و اساسی تبیین کرد. این مهم در حقیقت نتیجه آرمان های بلند انقلاب اسلامی بود که هرگونه وابستگی در تمام حوزه ها از جمله علم و فناوری را نفی و دستیابی به مرجعیت علمی در سطح منطقه و جهان را تداعی می کرد. هر چند در این میان موانع متعددی پیش روی دانشمندان جوان ایران قرار داشت اما عزم و اراده پولادین آنها تنها در عرض دو دهه به ثمر نشست و کشور ما توانست با اتکا بر توان نیروی انسانی بومی کشور گام های استواری را در عرصه دانش و فناوری های راهبردی بردارد و حتی در برخی از شاخه ها به مرزهای علمی جهان نزدیک شود و گاهی هم آنها را جابه جا کند.
ایران که زمانی زمامداران نالایق و خودباخته آن در تمام محصولات و فناوری های علمی وابسته به غرب بود امروز به نقطه ای دست یافته است که نمونه های برخی از تحقیقات علمی در ایران تنها در برخی آزمایشگاه های فوق پیشرفته ایالات متحده یافت می شود. در سال 1993 که استارت جهش علمی در دانشگاه تهران زده شد میزان مشارکت ایران در تولید علم تنها 2./. درصد و معادل 300 مقاله علمی در نشریات معتبر جهانی بود. اما در پایان سال 2009 میلادی تعداد مقالات علمی کشور به حدود 17 هزار در سال رسیده و مشارکت ایران در تولید علم جهان به یک و یک صدم درصد ارتقا یافته است.
دستیابی به انرژی هسته ای ، حرکت درقلمرو ایجاد سلول های بنیادین ، ساخت داروهای نوترکیب، دستیابی به دانش ساخت روبات و دستیابی به دانش ساخت و ارسال ماهواره به فضا و دهها پیشرفت علمی دیگر بخشی از نتایج تحقیقات علمی دانشمندان جوان ایران آن هم در محاصره علمی از سوی جهان است که با اتکا به توان بومی و در زیر ردای جمهوری اسلامی ایران تحقق یافته است .چندی پیش رهبر معظم انقلاب اسلامی که بحق باید ایشان را پرچمدار مدیریت جنبش علمی در کشور دانست در جمع پژوهشگران و مسئولین شرکت‌های دانش‌بنیان رهنمودهای بسیار مهمی را مطرح کردند.به زعم نگارنده اصلی ترین پیام رهبر انقلاب در این دیدار تاکید بر بومی سازی دانش در صنعت کشور بود. به عبارت دقیق تر آنچه که ما امروز باید درصدد تحقق آن باشیم بهره گیری از توان و ظرفیت های علمی در کشور در حوزه اقتصاد و علی الخصوص صنعت است.
بسیاری از تحلیلگران نظام کنونی جهان را بر اساس نظم وابستگی مرکز - پیرامون تعریف و تفسیر می نمایند.بر اساس این نظریه می توان گفت که ساختارهای جهانی به گونه تنظیم شده است که همواره گردش ثروت از سوی کشورهای توسعه نیافته در پیرامون به درون مرکز یعنی کشورهای توسعه یافته باشد. همین ایده را در مسئله تولید علم نیز می توان مورد استفاده قرار داد. به گونه ای که تجربه نشان داده است که فحوای تولید علم در کشورهای توسعه نیافته همواره به گونه ای بوده است که ثمراتش به دنیای غرب رسیده است و هیچ فایده ای برای کشورهای کمتر توسعه یافته نداشته است. به عنوان مثال اینکه شاخص تولید علم را صرفا ارائه مقالات در مجلات بین المللی آن هم با استانداردهای غربی بدانیم یک اشتباه استراتژیک است چرا که هدف اصلی از تولید علم در یک جامعه باید حل مسائل و چالش های درونی آن باشد.
مقام معظم رهبری نیز در دیدار اخیرشان به این نکته اساسی اشاره فرمودند.رهبر انقلاب اسلامی رشد اقتصادی حقیقی را در گرو تولید ثروت از طریق دانش و علم دانستند و خاطرنشان کردند: اگر شرکت‌های دانش‌بنیان جدی گرفته شوند و از توسعه‌ کمّی و کیفی آنها حمایت شود، به واسطه‌ ثروت‌آفرینی از طریق علم، اقتصاد کشور به شکوفایی حقیقی خواهد رسید.حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پایه‌گذاری اقتصاد کشور بر تولید ثروت از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان را زمینه‌ساز رسیدن به قدرت واقعی اقتصادی و همچنین تقویت روحیه‌ خودباوری، خوداتکایی و هویت ملی و ‌‌نهایتاً قدرت سیاسی دانستند و خاطرنشان کردند: باید با ایجاد زمینه‌های لازم و هموار کردن مسیر، نخبگان و زبدگان و اهل علم و صاحبان سرمایه را به تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان تشویق کرد.
پس از این روست که می توان گفت ما باید به سمت تولید دانش برویم و همچنان بر کمیت و کیفیت تولیدات علمی خود بیفزایم اما صرف تولید علم نمی تواند راهگشا باشد بلکه هدف نهایی استفاده از این تولیدات علمی در حوزه های مختلف و به عبارت بهتر تجاری سازی محصولات فناورانه است. علی الخصوص در مقطعی که ایران در حصار علمی و فناوری قرار گرفته است وبخش های صنعتی ما در تامین نیازهای فنی و مهندسی و فناورانه خود با مشکل روبه رو هستند فعالان علمی کشور باید به کمک اقتصاد بیایند و دین خود را به اقتصاد ادا کنند. البته در این میان اقدامات و قانونگذاری ها با حمایت از تجاری شدن محصولات فناورانه نیز بسیار حائز اهمیت است که خوشبختانه با تصویب قانون حمایت از شرکتها و مؤسسات دانش بنیان بخشی از مشکلات حل و فصل شده است و امید این است که با ابلاغ آیین نامه این قانون راه برای سرمایه گذاری های جدی در حوزه علم و فناوری تقویت شود.