سیاست‌ورزی در پارلمان

گروه اول: اصولگرایان
اصولگرایان در انتخابات مجلس هفتم در حالی وارد مجلس شدند که دولت در اختیار جریان اصلاح‌طلب بود. گروهی که با عنوان «آبادگران ایران اسلامی» یک سال پیش از این انتخابات توانسته بود در انتخابات شوراهای دوم، کرسی‌های سبز ساختمان بهشت را نصیب چهره‌های ناشناخته اصولگرایان کند در انتخابات مجلس هفتم به صورت جدی‌تر وارد عرصه رقابت‌ها شد و در این مسیر موفق هم بود. اگرچه پس از چندی اصولگرایان مجلس هفتم دچار انشقاق شدند، اما بزرگان اصولگرا در آستانه انتخابات مجلس هشتم بر آن شدند تا با تدوین سازوکاری موسوم به 6+5 سلایق مختلف اصولگرایان را گرد هم آورند و از تکرار اتفاقاتی که در مجلس هفتم رخ داد، پیشگیری کنند.
این راهکار موفق بود؛ چه آن‌که در انتخابات هیات رئیسه مجلس هشتم، طیف‌های مختلف اصولگرا ـ از جمله نمایندگان حامی دولت ـ به حمایت از علی لاریجانی برخاستند و با همراهی طیف سنتی او را به ریاست مجلس اصولگرا رساندند؛ این در حالی بود که غلامعلی حدادعادل رئیس مجلس هفتم به عنوان نماینده اول مردم پایتخت به مجلس راه یافته بود. اما همان‌گونه که در ابتدای مجلس هفتم اصولگرایان با سنت‌شکنی بی‌سابقه یک فرد مکلا را به ریاست مجلس رساندند، در مجلس هشتم نیز نماینده حوزه‌ای جز پایتخت را به ریاست مجلس برگزیدند.
اما قریب به یک سال از آغاز به کار مجلس هشتم می‌گذشت که اختلافاتی در میان اصولگرایان پدیدار شد. علت این اختلافات نیز روشن بود؛ انتخابات ریاست جمهوری دهم و حوادث پس از آن.
اصولگرایان که از ابتدای مجلس هشتم فراکسیون‌هایی را تشکیل داده بودند، به بیان انتقاداتی صریح از یکدیگر پرداختند. در زیر نگاهی گذرا داریم به مهم‌ترین طیف‌های اصولگرا در مجلس و سپس به فراکسیون اصلاح‌طلبان می‌پردازیم.
تحولات اخیر مجلس که شامل استیضاح وزیر اقتصاد، سوال احتمالی نمایندگان از رئیس‌جمهور و استعفای علی مطهری می‌شود، وزن گروه‌های مختلف در مجلس را نشان می‌دهد و از سوی دیگر بیان‌کننده تفکرات این گروه‌هاست. در پرونده این شماره مثلث در قالب گفت‌وگو و گزارش و یادداشت در این باره بحث می‌کنیم.
فراکسیون انقلاب اسلامی
این فراکسیون که با هدف حمایت از اقدامات و فعالیت‌های دولت اصولگرا در خدمت به مدرم تشکیل شد، تنها تشکلی در مجلس هشتم بود که در انتخابات ریاست‌جمهوری دهم رسما از محمود احمدی‌نژاد حمایت کرد. روح‌الله حسینیان که چهره‌ای شناخته شده در میان اصولگرایان است، ریاست این فراکسیون را بر عهده دارد و افرادی چون مرتضی آقاتهرانی، مهدی کوچک‌زاده، اسماعیل کوثری، بیژن نوباوه، علی‌اصغر زارعی و حمید رسایی از چهره‌های شاخص آن هستند.
قریب به هشت ماه پس از آغاز به کار مجلس هشتم جمعی از نمایندگان حامی دولت، اقدام به تشکیل فراکسیونی با حدود 90 عضو کردند و آن را فراکسیون انقلاب اسلامی نام نهادند. این فراکسیون در اعتراض به موضع‌گیری‌های برخی اصولگرایان مجلس در قبال دولت شکل گرفت.
اولین بیانیه این فراکسیون که از سوی هیات رئیسه موقت آن انتشار یافت مسائلی چون تاکید نمایندگان عضو این فراکسیون بر نظارت و تلاش برای قانونمند کردن ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی برای استفاده در جهت‌گیری‌های داخلی و خارجی مجلس هشتم، حمایت از دولت؛ استحکام رابطه مجلس و دولت نسبت به گذشته و نیز راه‌اندازی تشکیلات جدیدی در زیرمجموعه فراکسیون اصولگرایان را از اهداف تشکیل این فراکسیون عنوان می‌کرد. اما شاید مهم‌ترین محور تشکیل این فراکسیون واکنش به انفعال فراکسیون اصولگرایان تا آن مقطع، افزایش تحرک در این فراکسیون و مستحکم‌تر کردن تعامل رئیس و هیات رئیسه فراکسیون اکثریت با دولت از بدو تشکیل بود.
چند هفته پس از تشکیل این فراکسیون، هیات موسس آن مقرر کرد تا با انتخاب روح‌الله حسینیان به‌عنوان رئیس و زارعی، رسایی، نوروزی و شاهرخی و خانم‌ها آلیا و صفایی به‌عنوان هیات رئیسه موقت، فراکسیون تا بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم به صورت موقت اداره و اولین دوره انتخابات رئیس و هیات رئیسه برگزار شود.
این فراکسیون از منتقدان جدی عملکرد دیگر اصولگرایان مجلس در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دهم و حوادث پس از آن بود. فراکسیون انقلاب اسلامی انتقادات صریحی را نسبت به عملکرد هیات رئیسه مجلس هشتم از یک‌سو و فراکسیون اصولگرایان از سوی دیگر ـ که علی لاریجانی ریاست این دو را برعهده دارد ـ مطرح کرده و حتی در انتخابات هیات رئیسه سال سوم تلاش کرد حسینیان را به ریاست مجلس برساند، اما حسینیان حتی کاندیدای این پست هم نشد. اغلب اعضای برجسته این فراکسیون در کمیسیون شوراها و امور داخلی حضور دارند. این فراکسیون برخلاف گذشته این روزها انتقاداتی را نسبت به عملکرد دولت وارد می‌داند و قصد دارد در قالب جبهه پایداری وارد انتخابات مجلس هشتم شود.
تحول‌خواهان
این طیف از دو گروه تشکیل شده؛ جمعیت ایثارگران و جمعیت رهپویان. مانیفست این جریان بر عدالتخواهی استوار است و شاید از همین‌رو باشد که افرادی چون احمد توکلی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس نیز به این طیف پیوسته‌اند.
بنا به اقتضای ترکیب این طیف، حسین فدایی و علیرضا زاکانی از اعضای برجسته و تاثیرگذار آن هستند و در بررسی طرح‌ها و لوایح بر کار کارشناسی در این رابطه تاکید دارند. بزرگترین نقطه اشتراک این طیف با فراکسیون انقلاب به مواضع این دو طیف نسبت به فتنه 88 برمی‌گردد.
این در حالی است که تحول‌خواهان مجلس علاوه بر انتقاداتی که نسبت به فراکسیون انقلاب اسلامی و دولت دارند اما در عین حال گاهی نیز انتقادات صریحی را نسبت به علی لاریجانی به‌عنوان رئیس مجلس مطرح می‌کنند.
هم‌اکنون علیرضا زاکانی و حسین فدایی به نمایندگی از این طیف در کمیته اجرایی جبهه متحد اصولگرایان حضور دارند. زمزمه‌هایی مبنی بر حضور احمد توکلی یا نماینده او نیز در این کمیته مطرح شد، اما هیچ‌گاه تحقق نیافت.
اصولگرایان سنتی
بی‌شک محمدرضا باهنر تاثیرگذارترین چهره این طیف است. علاوه بر این، او را باید از تاثیرگذارترین سیاسیون مجلس نیز نامید؛ چه آنکه باهنر با لابی‌های منحصر به‌فرد خود توانایی فراوانی در همسو کردن نمایندگان با نظرات خود دارد و در بزنگاه‌ها آرای نمایندگان را آنجا که باید به سود آنچه درست می‌پندارد، تغییر می‌دهد. این طیف که حامی اصلی علی لاریجانی رئیس مجلس و رئیس فراکسیون اصولگرایان است، پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم مورد انتقاد جدی حامیان دولت قرار گرفت؛ هم به دلیل عدم حمایت رسمی از احمدی‌نژاد در انتخابات و هم به علت عملکردش در جریان حوادث پس از انتخابات. باهنر اما در پاسخ به این انتقادات، تاکید کرده است که او و جریان متبوعش در جریان این حوادث موضع‌گیری روشنی داشته‌اند و جریان مقابل قصد داشت طی چند روز متهمان این حوادث را اعدام کند. او صراحتا مخالفت خود را با این کار اعلام کرده است.
در کنار این طیف، فراکسیون حزب موتلفه اسلامی نیز مشغول به فعالیت است؛ فراکسیونی که چهره‌هایی نظیر اسدالله بادامچیان و حسن غفوری‌فرد در آن حضور دارند.
این طیف چندی پیش با برگزاری جلسه‌ای با عنوان فراکسیون اصولگرایان مستقل که با دعوت علی لاریجانی تشکیل شده بود، در رسانه‌ها خبرساز شد. حمیدرضا فولادگر از نمایندگان این طیف به مثلث گفته است که انتقادی نسبت به این اقدام وارد نیست؛ اگر هم انتقادی باشد نسبت به جریانات دیگر چون فراکسیون انقلاب اسلامی است که اولین انشعاب را در میان اصولگرایان مجلس هشتم رقم زدند.
منتقدان دولت
حساب این طیف از تحول‌خواهان و سنتی‌ها جدا نیست؛ چه آنکه بسیاری از نمایندگان آن دو طیف نیز در این گروه می‌گنجند. چهره‌هایی چون احمد توکلی، الیاس نادران، محمدرضا باهنر و البته علی مطهری. علی مطهری که خود را نماینده‌ای مستقل می‌داند و نمی‌خواهد در جریان‌های سیاسی فعلی وارد شود، از سوی برخی، از اعضای جریان سوم خوانده می‌شود.
فرزند آیت‌الله شهید مرتضی مطهری که از قضا برادر همسر علی لاریجانی رئیس‌مجلس نیز هست، پیش از ورود به مجلس هشتم مواضعی در حمایت از دولت اتخاذ می‌کرد اما چندی از حضور او در مجلس نگذشته بود که به طیف منتقدان دولت پیوست و به یکی از چهره‌های سرشناس این جریان تبدیل شد. او با تلاش برای طرح سوال از رئیس‌جمهور مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت اما آن هنگام که هیات رئیسه از اعلام وصول این طرح امتناع ورزید، مطهری راهی دیگر را در پیش گرفت و استعفای خود از نمایندگی را تقدیم مجلس کرد.
مجلسی‌ها اما این اقدام را نپسندیدند و با رای بالایی مطهری را در بهارستان ماندنی کردند. محمدرضا باهنر اکنون اعلام کرده است که به زودی طرح سوال از رئیس‌جمهور در مجلس کلید خواهد خورد. مطهری البته هرازگاهی با اظهارات خاص خود در خصوص مسائل جاری کشور با انتقاداتی مواجه می‌شود؛ تا جایی که پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دهم از سوی حامیان دولت به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. این در حالی است که او پیش از رقابت‌های انتخاباتی نیز به دنبال متقاعد کردن دکتر ولایتی برای کاندیداتوری در انتخابات 88 بود؛ اگرچه در این مسیر توفیق با او یار نبود.
گروه دوم: اصلاح‌طلبان
اصلاح‌طلبان پس از آنکه در اوج دوران حاکمیت دوم خرداد مجلس ششم را به دست گرفتند، با دنبال کردن طرح‌ها و لوایحی که خطوط قرمز نظام را نشانه رفته بود، حساسیت‌های بسیاری را برانگیختند.
اصلاح قانون مطبوعات، طرح رفع تبعیض علیه زنان، تصویب لوایح دوقلو، نطق‌های جنجالی و... که در نهایت به تحصن و استعفای دسته‌جمعی نمایندگان این دوره انجامید، خاطرات تلخی از مجلس ششم برای جامعه بر جای گذاشته بود.
بدین ترتیب در انتخابات مجلس هفتم و مجلس هشتم اصلاح‌طلبان نتوانستند این خاطره تلخ را از یاد مردم پاک کنند؛ از این رو به موفقیتی بالاتر از کسب یک اقلیت در دو دوره اخیر دست نیافتند.
البته برخی کارشناسان معتقدند که چهره‌های اصلاح‌طلب مجلس هفتم و مجلس هشتم از عقلانیت بیشتری نسبت به اصلاح‌طلبان دوره ششم برخوردارند و تلاش می‌کنند فعالیت‌های سیاسی خود را در چارچوب قانون اساسی و خطوط قرمز نظام پیگیری کنند. این فراکسیون در قبال دولت اصولگرا مواضعی متفاوت دارد؛ گاهی سکوت می‌کند و گاهی زبان به انتقادات صریح می‌گشاید.
در این میان اصلاح‌طلبان در مجلس هشتم قدرتمندتر از دوره هفتم ظاهر شدند؛ چه آنکه چهره‌هایی نظیر مسعود پزشکیان وزیر بهداشت دولت اصلاحات، حسین هاشمیان نماینده رفسنجان و از نزدیکان هاشمی رفسنجانی، محمدرضا تابش از نزدیکان خاتمی، مصطفی کواکبیان دبیرکل حزب مردم‌سالاردی، داریوش قنبری، علیرضا محجوب دبیرکل خانه کارگر و... به مجلس هشتم راه یافتند و وزن این جریان سیاسی را در پارلمان اصولگرایان افزایش دادند.
این جریان یکی از سه طیف اصلاح‌طلبان است که نظر دیگری نسبت به دو جریان دیگر در خصوص انتخابات دارد. گروهی از اصلاح‌طلبان بر طبل تحریم می‌کوبند و گروهی دیگر شرط و شروطی را تعیین کرده‌اند؛ اما اصلاح‌طلبان مجلس بر این عقیده‌اند که باید در چارچوب نظام و قانون اساسی مطالبات خود را پیگیری کنند و به دنبال تحریم‌کنندگان و تعیین‌کنندگان شرط و شروط نروند. در عین حال موضع‌گیری‌های نمایندگان این طیف در انتخابات ریاست‌جمهوری دهم و دیدار با سران فتنه سبب شد تا انتقاداتی نسبت به این تشکل پارلمانی وارد شود؛ چه آنکه نمایندگانی از این جریان بی‌پروا موضع‌گیری می‌کردند و حتی به ملاقات متهمان و محکومان این حوادث می‌رفتند.
البته این جریان اکنون گاهی در قبال دولتی که از جریان مخالف آن است، موضع‌گیر‌های ملایم‌تری دارد. حمیدرضا کاتوزیان علت این اتفاق را نگاه محلی نمانیدگان تمام طیف‌ها از جمله اصلاح‌طلبان می‌داند و به مثلث می‌گوید که راه‌حل چنین مشکلی، استانی شدن انتخابات مجلس است.
همچنین گروهی از اصولگرایان از جمله حامیان دولت معتقدند که اصلاح‌طلبان مجلس رابطه‌ای نزدیک و تنگاتنگ با علی لاریجانی، رئیس‌مجلس هشتم دارند.
در شرایط فعلی، اصلاح‌طلبان مجلس در قالب تشکل‌های مختلف اصلاح‌طلب به فعالیت‌های انتخاباتی مشغول هستند و آماده رقابت‌های انتخاباتی می‌شوند.