وداع «صدر» با سیاست؛ فراز و فرودهای صحنه سیاسی عراق (بخش اول)

سرویس خارجی: «مقتدا صدر» فرزند یکی از مجتهدان بلند پایه عراقی که به دستور صدام شهید شد، در پی سقوط صدام و اشغالگری آمریکا در عراق، وارد مبارزه فرهنگی و نظامی و سپس دنیای سیاسی شد، اما با صدور بیانیه‌ای از سیاست کناره‌گیری کرد.سید مقتدا صدر متولد 21 مرداد 1352 (12 آگوست 1973) چهارمین فرزند آیت الله سید «محمدصادق صدر» مجتهد بانفوذ عراقی است که در دوران حاکمیت صدام ترور شد.

پدرمقتدا و «سید محمد باقر صدر» پسر عموی او که هر دو از مراجع تقلید عراق بودند، به همراه دو برادر مقتدا در دوران رژیم بعثی صدام به دلیل نقش محوری در مبارزه مردمی عراق علیه رژیم دیکتاتوری به شهادت رسیدند. به همین دلیل مقتدا ناگزیر شد به زندگی مخفیانه و زیرزمینی روی آورد .وی پس از شهادت پدرش در 29 بهمن 1377 (1999) فعالیت خود را صرف برقراری ارتباط با طرفداران پدرش کرد. این گروه که اغلب جوان بودند، هسته اولیه جماعت «صدرثانی» را تشکیل ‌دادند.

مقتدا توانست نجف و کوفه را به پایگاه اصلی نیروهایش بدل کند و در حرم مطهرحضرت علی(ع) و مسجد کوفه سنگر گرفت؛ اقداماتی که با همکاری های چند سویه، قبل از آنکه تبدیل به چالشی خطرناک شود،به پایان رسید.مقتدادراوایل سال2004درپی سقوط رژیم دیکتاتوری صدام،به عنوان حاکم غیررسمی منطقه‌ای به نام «شهرک صدر» بغداد که در دوره دیکتاتوری به شهرک صدام معروف بود، فعالیت می‌کرد و فرماندهی «جیش المهدی» را که در واقع شاخه نظامی این جریان بود، بر عهده گرفت.

وی با همین طرفدارانش، موسسات خیریه و دفاتر پدرش را در شهرهای مختلف عراق دوباره فعال کرد و سپس باتدوین مرامنامه‌ای که درآن برلزوم تشکیل حکومتی اسلامی و اقامه حدود شرعی برای آینده عراق تاکید شده بود، وارد صحنه سیاسی و اجتماعی این کشور شد.در دوران اشغال عراق، «جیش المهدی» که گفته می‌شود60هزارعضودارد،بارهاباارتش آمریکادرگیرشدوآمریکایی‌هادرواکنش به این اقدام،تلاش کردند صدررادستگیرکنند.ورود صدربه صحنه درگیری نظامی با آمریکایی‌ها پس از توقیف هفته ‌نامه «الحوزه» درشهرک صدرصورت گرفت، پس ازتوقیف این هفته‌ نامه که درآن مواضع اسلامی و ضدآمریکایی مقتدا منتشر می‌شد، طرفداران او درگیری‌های نظامی را آغاز کردند،اما در نهایت رهبر جوان جریان صدر، فعالیت جیش المهدی رابه حال تعلیق درآوردو واردفازسیاسی شدودرسال2005 اجازه یافت تا در انتخابات حضوریابد.

درآگوست همین سال نیروهای آمریکایی باهدف ترورمقتدا، به خانه او حمله کردند که دراین عملیات نیزشکست خوردند.

در اکتبر 2006 وی در کنار جلال طالبانی، رئیس جمهور عراق حاضر شد،تا میزان نفوذ خود در دولت جدید این کشور را نشان دهد. جریان او در پارلمان عراق،20 کرسی رادرآن دوره از آن خود کرده بود. در انتخابات پارلمانی2010 نیز جریان صدرباردیگرحضوریافت و40کرسی ازمجموع325کرسی پارلمانی عراق رابه خوداختصاص دادوسهمیه8وزیردرکابینه جدیدنوری مالکی؛نخست وزیرعراق راازآن خودکرد.این وزارتخانه‌هاعبارت بودنداز:عمران واسکان،برنامه‌ریزی،کارواموراجتماعی،منابع آبی و آبرسانی،آموزش وپرورش،حمل ونقل،دادگستری وبهداشت.علاوه براین، یکی ازمعاونان نخست وزیرنیز ازاین جریان انتخاب شد.

مواضع اصلی مقتدا، حول محور مشروعیت قدرت، مخالفت حضور نیروهای اشغالگر آمریکایی در عراق و خدمات رسانی به مردم این کشور می‌چرخد .وی در خطبه‌های نماز جمعه خوددرکوفه،بارهااعلام کردکه خواستاراسلامی شدن جامعه وممنوعیت فروش مشروبات الکلی است.با تمام اینها،برخی کارشناسان،انتقاداتی به رهبرجریان صدر،تاکتیک مبارزاتی وعملکردش درعرصه سیاسی عراق واردمی‌کنند،هرچندوی همواره درنهایت،تصمیمی که درراستای منافع ملی عراق بود،اتخاذ کرد.پس ازانتخابات2010پارلمان،ریاض تمام سعی خودرابرای به قدرت رساندن«ایادعلاوی» رهبر فهرست العراقیه وجریان‌های سنی کرد،اما درنهایت باهوشیاری گروه‌های عراقی،دولت تشکیل شد. بااین حال،عربستان وعلاوی دست ازخرابکاری برنداشتند وتلاش کردندسناریوهای جدیدی برای تغییرمعادله سیاسی عراق طراحی کنند.

طرح عدم کفایت مالکی ازسوی العراقیه وکارشکنی‌های«مسعود بارزانی» رئیس منطقه کردستان نیزدرراستای همین طرح‌هابود.جمع کردن امضاعلیه مالکی درپارلمان وهمصدایی مقتدا صدر،موجب شدبرخی به اواتهام بزنند که به عمق بحران جاری در کشورش توجهی ندارد، زیرا به اعتقاد آنها، این اقدام صدر در واقع بازی در زمین عربستان سعودی بود و اظهار نظرهای تند مقتدا علیه مالکی چیزی جز بی‌ثباتی و تفرقه در ائتلاف شیعیان و افزایش درگیری‌های مذهبی در عراق به همراه نداشت. اما واقعیت این بود که صدر به عملکرد دولت انتقاد داشت و خواستار اصلاح آن و ارائه خدمات به شهروندان عراقی بود و در نهایت نیز با تصمیمی درست، دست‌های پشت پرده این توطئه علیه بغداد را در تحقق اهدافشان ناکام گذاشت و با ایفای نقش میانجیگرمیان «مسعود بارزانی» رئیس منطقه کردستان و فراکسیون همپیمانی ملی تلاش کردتا اوضاع داخلی عراق راسامان دهد.

وی با عملکرد درست خود نشان دادکه جریان صدرخواستار بهبودسطح خدمات رسانی دولت است،نه ایجادتفرقه وشکاف درکشور.رهبر جوان جریان صدر،همواره تلاش کردتامنافع ملی عراق را برهرچیزدیگری ترجیح دهد وبه دلیل قدرت و محبوبیتش در بافت جامعه عراقی، اغلب توانسته معادلات سیاسی را در مسیری درست حفظ کند.

دی ماه سال 90، فراکسیون پارلمانی «الاحرار» وابسته به جریان صدر اعلام کرد: آمریکا بارها سعی کرده مقتدا صدرراترورکند،اماتاکنون ناکام مانده وبه همین دلیل رهبرجریان صدر،حوزه نجف اشرف راترک کرده و به کشوری دیگربرای ادامه تحصیل رفته است.«امیر الکنانی» یکی ازنمایندگان جریان صدر،اظهارداشت: «مقتدا صدردراوضاع کنونی،نمی‌توانست درنجف رفت وآمدداشته باشدومنطقی نیست که مدرسان به منزل اوبیایندوبروندیااوبه مسجدبرود،این قیدوبندهادراوضاع بحرانی امنیتی،مشکل سازشد.»به همین دلیل مقتدا صدربرای ادامه تحصیلات حوزوی به شهرقم درایران آمدوهرازچند گاهی به دلیل حضورش درعرصه سیاسی عراق،به این کشورسفرمی‌کند.«الکنانی» تصریح کرد:«به دلیل توطئه‌های آمریکا،صدربرای حفظ امنیتش ترجیح دادتاپایان تحصیلات وبرقراری امنیت درعراق،درقم بماند.

رهبر جریان صدردراین مدت، همواره میان ایران وعراق درترددبودوپس ازتکمیل درس های حوزوی به عراق بازگشت.»چهارم آگوست 2013،یک منبع نزدیک به مقتدا گفت که وی از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری کرده است. مقتدا صدر نیز در13آگوست گفت که آبروی خاندان صدردربوته آزمون قرار دارد. وی طرفدارانش را به محکم کردن صفوف و فرهنگ سازی در خصوص افراد ساده لوحی که جز حمل سلاح چیزی نمی دانند و بر اهمیت تدوین آیین نامه داخلی برای جریان صدر تاکید کرد.در 6 آگوست همین سال رهبران فراکسیون«الاحرار» وابسته به جریان صدرازرهبراین جریان خواستند ازتصمیم خود برای کناره گیری از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی عقب‌نشینی کند.

مقتدا صدر چند هفته بعد ازاین درخواست‌ها در12سپتامبر با اعلام عقب‌نشینی از تصمیم خودمبنی برکناره گیری ازفعالیت‌های سیاسی،باردیگربه صحنه سیاسی عراق بازگشت.رهبرجریان صدر اعلام کرد بنا به درخواست طرفدارانش از تصمیم کناره‌گیری از فعالیت‌های سیاسی منصرف شده است.وی همچنین از طرفدارانش خواست راه تکامل اسلامی،اعتقادی،فرهنگی،تشکیلاتی،اداری واتحاد را در پیش گیرند.وی در بیانیه‌ای اعلام کرد:«با وجودی که درحال حاضر از جامعه کناره‌گیری کرده ام، اما نمی توانم درمقابل این جمعیت مومن ومعتقدبه پدرم،شهیدسیدمحمد صادق صدر،ساکت بنشینم.»سرانجام رهبر جریان صدر با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که از سیاست کناره‌گیری می‌کند.

در بیانیه مقتدا صدر آمده است که تمامی دفاتر جریان صدروزیرمجموعه‌های آن، که تحت عنوان «دفاتر سید شهید» درعراق فعالیت می‌کردند،بسته می‌شوند ووی ازروند سیاسی کشورکناره‌گیری می کند.دراین بیانیه آمده است که این جریان ازامروزدیگرهیچ فراکسیون پارلمانی نداردودرداخل وخارج دولت هیچ پست وکرسی ندارد،اماتنها 19 موسسه همچنان تحت مدیریت مستقیم مقتدا باقی خواهند ماند.

براساس این بیانیه،مقتداصدراین تصمیم رابرای حفظ آبروی خاندان صدر،به ویژه دوشهیداین خاندان ودورماندن اسم آنهاازهرگونه اتهام فسادی که تاکنون روی داده،یا احتمال دارد درآینده تحت عنوان این دفاتردرداخل وخارج عراق صورت گیرد،گرفته است.وی اظهار داشت که برای پایان دادن به رنج مردم عراق ورهایی ازسیاست وسیاسی‌ها،تمامی دفاتر جریان صدردرسطوح دینی،اجتماعی و سیاسی رامی‌بندد.درمتن این بیانیه آمده است:«من،تنها وارث شهید ثانی، بستن تمامی دفاتر و زیرمجموعه‌های جریان صدر در تمام سطوح دینی، اجتماعی، سیاسی را اعلام می‌کنم و هیچ کس حق ندارد به نمایندگی ازاین دفاترسخن بگویدیاتحت عنوان این دفاتردرداخل و خارج عراق فعالیت کند.»وی درادامه اعلام کرد:من دیگردرهیچیک از امورسیاسی دخالتی نمی‌کنم وماهیچ فراکسیون پارلمانی یا پستی در داخل و خارج دولت عراق نداریم. هر کس که خلاف این عمل کند، خود را درمعرض بازخواست شرعی و قانونی قرار داده است.

درمیانه راه سیاست

رهبر جریان صدر چند روز قبل از کناره‌گیری از سیاست، در یک کنفرانس خبری به دولت نوری مالکی به شدت حمله کرد.او به دنبال کناره گیری از سیاست،ازنمایندگان فراکسیون احرار در پارلمان و نیز اعضای صدری کابینه خواست استعفادهند و به دنبال این فراخوان، چند تن ازاعضای صدری پارلمان عراق،استعفای خود را نوشتند،اماهمزمان با سخنرانی مقتدا،اعلام شدکه آنان استعفایشان را پس گرفته اند.ماجرای دردسر ساز برای مقتدا صدر که از سال 2008 به این سو، همواره در مقابل دولت نوری مالکی قرار داشته است، موضوع جنجالی بود که اخیرا در پارلمان به راه افتاد.           ادامه دارد...